Waarom kies je voor de Hitlerjugend? Waarom voor het verzet?
Of waarom voor de NSB? Of 'kies' je voor onderduiken?
Van links naar rechts: Affiche Hitlerjugend, Hannie Schaft van het verzet, een ‘moffenmeid’ tijdens de bevrijding, Anne Frank.
Thema
In de Eerste Wereldoorlog werd in een betrekkelijk klein gebied gevochten en bleven de levens van de meeste burgers in landen als Duitsland, Frankrijk en
Groot-Brittannië ongeschonden.
De Tweede Wereldoorlog heeft wat dat betreft veel dieper ingegrepen in het leven van gewone mensen. In Nederland leefde de bevolking noodgedwongen vijf lange jaren onder de Duitse bezetter. De noodzaak om moeilijke keuzes te maken kwam vaak vanzelf door de loop die gebeurtenissen konden nemen. In deze opdracht onderzoek je de begrippen ‘goed’ en ‘fout’ in de Tweede Wereldoorlog en de beleving van de oorlog door gewone burgers.
Probleemstelling
Bij terugblikken op de Tweede Wereldoorlog werd er lange tijd nogal zwart-wit gedacht. Je was óf goed óf fout in de oorlog, een tussenweg bestond er in die visie niet.
Nu de periode van de Duitse bezetting verder achter ons ligt, is er meer ruimte voor nuance. Er is een ander beeld ontstaan van de wijze waarop Nederlanders de oorlog doorkwamen. De meeste mensen, ongeveer 90% zo is nu het beeld, probeerden in de oorlog een zo normaal mogelijk te leven te leiden om zonder kleerscheuren de oorlogsjaren door te komen. Slechts een betrekkelijk kleine groep (5%) was actief in het verzet. De omvang daarvan was ongeveer even groot als de groep die actief samenwerkte met de Duitse bezetters.
Als eindproduct maak je een beschrijving van drie personen in WOII.
Oriëntatie
Hoofdvraag-deelvragen
Hoofdvraag:
Hoe beleefden gewone burgers de Tweede Wereldoorlog?
Deelvragen:
Wanneer noemen we iemand fout of goed in een oorlog?
Hoe zag het leven van de meeste mensen eruit in WO II?
Welke mensen zaten in het verzet en waarom?
Welke mensen werkten samen met de Duitse bezetter en waarom?
Welke gebeurtenissen of omstandigheden waren bepalend voor de keuze tussen goed of fout?
Persoonlijke leervragen
Wat wil je zelf te weten komen tijdens de behandeling van dit thema? Wat zijn jouw persoonlijke leerdoelen? Je kunt daarbij denken aan een vraag als:
Hoe zou ik zelf reageren op extreme omstandigheden zoals een oorlog?
Domein A: Historisch besef
A4 Verandering en continuïteit
A7 Oordelen
De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie.
Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.
De Duitse bezetting van Nederland.
Kernbegrippen:
Fascisme
Nationaalsocialisme
Communisme
Antisemitisme
Bezetting
Propaganda
Racisme
Wereldoorlog
Begrippen:
Collaboratie
NSB
Concentratiekampen
Verzet
Kristalnacht
Hongerwinter
Radio Oranje
Holocaust
D-day
Verzetskranten
Jodenster
Het Achterhuis
De volgende namen zijn bovendien van belang:
Hitler
Mussert
Eindproduct
Je geeft antwoord op de hoofdvraag "Hoe beleefden gewone burgers de Tweede Wereldoorlog?".
Dat doe je door een beschrijving van 3 personen in WO II te maken.
Je kruipt voor deze opdracht in de rol van 3 personen:
Iemand die actief was in het verzet.
Iemand die lid was van de NSB of aan de kant stond van de Duitse bezetter.
Iemand die zich zo onzichtbaar mogelijk maakte om de oorlog door te komen.
Van elke persoon maak je een levensbeschrijving. Je schetst het karakter, de levensomstandigheden, familie, werksituatie en achtergronden van iedere persoon zodat het begrijpelijk is waarom hij of zij een keuze maakt voor goed, fout of onzichtbaar.
Kijk bijvoorbeeld naar de foto’s in de introductie: Wat zou het levensverhaal van elk persoon kunnen zijn?
Beoordelingscriteria:
Je kunt onderscheid maken tussen het zwart-wit beeld van WO II en het ‘grijze’ beeld van WO II.
Je kunt uitleggen waarom mensen in extreme omstandigheden bepaalde keuzes maken.
Je kunt uitleggen in hoeverre meningen over WO II bepaald worden door plaats- en tijdgebonden interpretaties van het verleden.
Je kunt uitleggen in hoeverre er keuzevrijheid was tussen goed en fout voor de gewone burger.
Je kunt uitleggen welke gebeurtenissen in WO II het moeilijk maakten om een gewoon leven te leiden.
Werkwijzer
Wat weet je nog over het leven van de gewone burgers tijdens de Tweede Wereldoorlog?
Maak de instaptoets.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Onder de knop 'Bronnen' vind je een groot aantal links naar websites met informatie over dit onderwerp. Bekijk een aantal van deze websites.
Je vindt hier ook een aantal audiovisuele bronnen. Bekijk deze bronnen.
Volgens auteur Chris van der Heijden waren de meeste Nederlanders niet pro-Duits, maar ook geen verzetshelden. Onder de knop Literatuur vind je een link naar een recensie van zijn boek 'Grijs verleden'.
Gebruik de informatie uit de verschillende bronnen om samen de antwoorden op de deelvragen en de hoofdvraag te bespreken.
Stap 3
Jullie gaan drie personen in WOII beschrijven:
Iemand die actief was in het verzet.
Iemand die lid was van de NSB of aan de kant stond van de Duitse bezetter.
Iemand die zich zo onzichtbaar mogelijk maakte om de oorlog door te komen.
Verdeel de drie personen. Ieder maakt een beschrijving van één persoon. Van die persoon maak je een levensbeschrijving. Je schetst het karakter, de levensomstandigheden, familie, werksituatie en achtergronden van iedere persoon zodat het begrijpelijk is waarom hij of zij een keuze maakte voor goed, fout of onzichtbaar.
Lees elkaars beschrijvingen. Ga na of de beschrijvingen voldoen aan de beoordelingscriteria. Pas de beschrijvingen eventueel nog iets aan.
Tevreden?
Laat de beschrijvingen beoordelen door jullie docent.
Video
Gewone burgers WO II
Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden.
De volgende video's van Joost van Oort gaan over de De Tweede Wereldoorlog.
Go2war2 Website van Stichting Informatie Wereldoorlog Twee, naar eigen zeggen het grootste Nederlandstalige online naslagwerk over de Tweede Wereldoorlog.
Chris van der Heijden, Grijs verleden , 2001
Het beeld van de Tweede Wereldoorlog is volgens de auteur eerder grijs dan zwart-wit. De meeste Nederlanders waren niet pro-Duits maar ook geen verzetshelden.
Begrippenlijst
Gewone burgers WO II
Fascisme
Autoritaire politieke beweging die de democratie verwerpt en een totalitaire staat nastreeft. Deze beweging was aan de macht in Italië van 1922 tot 1943 onder leiding van Benito Mussolini.
Nationaalsocialisme
Het nationaalsocialisme wordt ook wel nazisme genoemd. Het is een ideologie die na de Eerste Wereldoorlog ontstond in Duitsland en die raakvlakken heeft met het fascisme. Het draait om een sterke leider en het eigen volk gaat boven alles.
Communisme
Politieke stroming die is bedacht door Karl Marx
(1818 - 1883). Men streeft in een communistisch land naar een situatie waarin de productie- en consumptiemiddelen gemeenschappelijk eigendom zijn. De productie wordt door de staat geleid. Dit zou een eind maken aan armoede en ongelijkheid.
Antisemitisme
Haat tegen joden. De term antisemitisme is aan het einde van de 19e eeuw ontstaan toen de rassenleer opkwam en joden als ras beschouwd gingen worden. Deze rassenleer en het antisemitisme speelden een grote rol in de nazi-ideologie.
Bezetting
Men spreekt van bezetting als het grondgebied van een land geheel of gedeeltelijk wordt bestuurd door een ander land. Dit gebeurt meestal in een oorlog. Het leidt vaak tot annexatie: het bezette land wordt officieel toegevoegd aan het land van de bezetter.
Propaganda
Propaganda is een vorm van communicatie waarbij door een partij wordt geprobeerd aanhangers voor het gedachtegoed te winnen door het beïnvloeden van de publieke opinie. Dit wordt gedaan door het bewust verspreiden van eenzijdige en/of verzonnen informatie.
Racisme
Racisme is het idee dat "rassen" gerangschikt kunnen worden als superieur en inferieur ten opzichte van elkaar. Uit die opvatting komt vaak rassenhaat voort.
Wereldoorlog
Een oorlog waar een groot aantal landen ter wereld bij betrokken is.
Collaboreren
Samenwerken met de vijand.
Nationaal-Socialistische Beweging (NSB)
Deze beweging (een stichting) werd in Nederland opgericht in 1931. De NSB was tegen de parlementaire democratie en voor autoritair bestuur. De leider was Anton Mussert. Antisemitisme werd later onder invloed van Hitler's NSDAP een onderdeel van het programma.
Concentratiekamp
Afgesloten kamp om politieke tegenstanders of andere ongewenste mensen op grond van etnische (ras), religieuze of sociale kenmerken te isoleren en geestelijk of lichamelijk te martelen.
Verzet
In alle door Duitsland bezette landen pleegde men verzet tegen de bezetters. Men drukte en verspreidde verzetskranten, hielp joden bij het onderduiken en hielp neergestorte geallieerde piloten. Soms kwam men zelfs gewapend in opstand. Het verzet wordt ook wel "de ondergrondse" genoemd.
Hongerwinter
In Nederland was in de winter van 1944-1945 een grote schaarste aan voedsel en brandstof. Deze laatste winter van de oorlog wordt daarom de hongerwinter genoemd.
Radio Oranje
Radio Oranje was een radioprogramma van de Nederlandse regering in ballingschap in Londen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Men noemde het wel "de stem van strijdend Nederland". Koningin Wilhelmina sprak 34 keer via de zender om het Nederlandse volk moed in te spreken.
Holocaust
Term voor de definitieve verwijdering door de Nazi's van joden uit de bezette gebieden en hun systematische uitroeiing door middel van genocide (volkerenmoord). Op 31 juli 1941 gaf Hermann Göring (militair leider en vooraanstaand lid van de NSDAP) in naam van Hitler bevel tot de Endlösung (eindoplossing: uitroeiing van de joden), in vrij onduidelijke termen. Andere woorden voor Endlösung zijn Holocaust of Shoa.
D-Day
De landing van geallieerde troepen op de stranden in Normandië op 6 juni 1944. Hiermee begon de bevrijding van het Europese vasteland.
Verzetskranten
De Duitsers controleerden vanaf mei 1940 wat er in de Nederlandse kranten werd geschreven. Verzetskranten brachten het nieuws dat niet door de Duitsers gecontroleerd of niet toegestaan was. Het was heel gevaarlijk om deze illegale verzetskranten te maken. Je kon er de doodstraf voor krijgen.
Jodenster
Vanaf 3 mei 1942 moesten alle joden in Nederland een gele katoenen davidster op hun kleding dragen. In het midden van de ster stond het woord "Jood". Joden waren zo direct herkenbaar en werden ermee "geïsoleerd" van de rest van de bevolking. Niet lang daarna begonnen de deportaties van joden naar de concentratiekampen.
Het Achterhuis
Vanaf 6 juli 1942 zat de joodse Anne Frank met haar familie ondergedoken in het Achterhuis, een huis achter het bedrijf van de vader van Anne aan de Prinsengracht in Amsterdam. Anne Frank schreef hier haar beroemde dagboek. Op 4 augustus 1944 werden de onderduikers, na verraden te zijn, weggevoerd naar concentratiekampen. Alleen de vader van Anne Frank, Otto Frank, keerde na de oorlog terug.
Hitler
Adolf Hitler (20 april 1989 - zelfmoord 30 april 1945) was een Duits politicus en de leider van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP). Hitler veranderde Duitsland vanaf 1933 in een totalitaire staat met hemzelf als absolute dictator. Tegenstanders en de mensen die hij als "Untermenschen" beschouwde, zoals de joden, werden systematisch vermoord.
Mussert
Anton Mussert (11 mei 1894 - 7 mei 1946) was de oprichter van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) in Nederland. Hij leidde de NSB voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Door zijn aanhangers en de bezetters werd hij van 1942 tot mei 1945 gezien als de "Leider van het Nederlandse Volk". Na de bevrijding werd hij ter dood veroordeeld en geëxecuteerd.
Gewone burgers WO II
Examenvragen - HAVO
Er zijn geen vragen uit VWO-examens over dit onderwerp. Daarom vind je op deze pagina een aantal HAVO-examenvragen uit het examen van 2014. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond. Maak bij het beantwoorden ook gebruik van hetgeen je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven.
Het arrangement Gewone burgers in WOII v456 - kopie 1 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
luuk veldhuis
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2021-05-20 09:41:23
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De opdracht 'Gewone burgers in de Tweede Wereldoorlog' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO in opdracht van Stichting VO-content.
Fair Use
In de Stercollecties van VO-content wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use.
Meer informatie: Fair use
Vragen
Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk van VO-content.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Gewone burgers in WOII
Gewone burgers in WOII
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Examenvragen - HAVO
