Natuurlijke bevolkingsontwikkeling in Duitsland
Op een doorsnee dag in Duitsland
Op een doorsnee dag in Duitsland
De Duitse bevolking bestaat uit ruim 80,5 miljoen inwoners (2017) en is hiermee de grootste bevolking van de Europese Unie (EU). Per dag worden er zo'n 1921 kinderen geboren en sterven er ongeveer 2583 mensen. De gemiddelde levensverwachting is voor de mannen 78,5 jaar. Vrouwen worden gemiddeld iets ouder, namelijk 83,3 jaar.
Berlijn is de hoofdstad en sinds 2005 is Angela Merkel (CDU: Christelijke Democratische Unie) bondskanselier. De positie van Merkel is te vergelijken met de positie van de minister-president in Nederland. Bekijk deze video.
Duitsland heeft geen koning, zoals Nederland, maar een president. De bondspresident heeft net als de Nederlandse koning geen uitvoerende macht, maar vooral een representatieve functie. Hij vertegenwoordigt Duitsland bij officiële gelegenheden.
Duitsland bestaat uit 16 deelstaten, de ‘Bundesländer’. Dichtbij Nederland ligt de deelstaat Noordrijn-Westfalen met Düsseldorf als hoofdstad. De meeste mensen in Duitsland wonen in de stedelijke gebieden.
Heel lang is Duitsland verdeeld geweest in twee gebieden: Oost-Duitsland en West-Duitsland. Bekijk maar eens deze afbeelding. In november 1989 kwam er een einde aan de scheiding door de val van de Berlijnse Muur.
Oefening: Op een doorsnee dag in Duitsland
Start
Demografische transitie van Duitsland
Demografische transitie van Duitsland
Ook Duitsland heeft grote verandering in de bevolkingssamenstelling meegemaakt. Net als in Nederland zijn deze veranderingen volgens het demografische transitimodel verlopen.
Bekijk de onderstaande video.
Duitsland heeft de fases van de demografische tranistie ongeveer in dezelfde tijdperiode als Nederland doorlopen. De invloed van de oorlog en de ideologie voorafgaand en gedurende de oorlog hebben alleen een veel grotere invloed gehad op de bevolkingsontwikkeling in Duitsland. Aan het begin van de oorlog steeg het geboortecijfer in Duitsland. Dit kwam doordat er allerlei maatregelen werden genomen om een zuiver Arisch ras te scheppen. Het Arisch ras was, onder andere volgens Hitler, het ideale volk. Een ras wat zou kunnen en mogen heersen over alle andere volkeren. Een Arisch ras creëren kon alleen als er veel Arische kinderen geboren zouden worden. Ook tijdens de oorlog werden daardoor nog relatief veel kinderen geboren. Bekijk maar eens onderstaande bevolkingspiramide van Duitsland in 1950. In de bevolkinsgpiramide zie je dat de groep 10-14 jaar en de groep 5-9 jaar groter zijn de groepen daarvoor en daarna. De groep van 10-14 jaar is geboren tussen 1936 en 1940. De groep 5-9 jaar is geboren tussen 1941 en 1945. De Tweede Wereldoorlog brak in 1939 uit.
Na de oorlog was er geen sprake van een echte babyboom in Duitsland. Inmiddels bevindt Duitsland zich in de overgang van fase 4 naar fase 5. Het is nog onzeker hoe fase 5 van het transitiemodel precies gaat verlopen. De verwachtingen zijn dat in deze fase het sterftecijfer gaat toenemen. De alsmaar stijgende levensverwachting van de mensen geboren tussen 1940 en 1960 stagneert nu. Deze mensen gaan dan ook in de komende decennia overlijden. Het geboortecijfer daarentegen zal naar verwachting stabiel blijven. De natuurlijke bevolkingsgroei zal dan ook naar verwachting stagnereren of zelfs licht afnemen.
Hieronder zie je de bevolkingspiramide van Duitsland in 2018.
Oefening: Demografische transitie van Duitsland
Start
Sociale bevolkingsontwikkeling
Migratie tussen de DDR en de BRD
In Duitsland zijn vanaf 1950 veel mensen binnen hun land verhuisd. Dat waren vooral inwoners van de DDR. Nadat Duitsland in de Tweede Wereldoorlog werd verslagen, werd Duitsland opgedeeld in bezettingszones. Het oosten van Duitsland werd gecontroleerd door troepen uit de Sovjet-Unie. Dat deel van Duitsland zou zich in de naoorlogse jaren afscheiden van Duitsland en verder gaan als de Duitse Democratische Republiek (DDR). De rest van Duitsland ging verder als de Bondsrepubliek Duitsland (BRD). De hoofdstad Berlijn, die midden in de DDR lag, werd in tweeën gedeeld: West-Berlijn hoorde bij de BRD en Oost-Berlijn werd de hoofdstad van de DDR. Bekijk maar eens deze afbeelding.
De redenen om de DDR te ontvluchten waren divers. Zo had je de tegenstanders van de DDR-politiek die op de socialistische leer was gestoeld. Binnen een socialistische staat wordt het leven van de mensen sterk beïnvloed door de regering. Mensen waren het niet eens met de overheidsbemoeienis. Daarnaast waren ze het niet eens met het DDR-beleid, bijvoorbeeld het onderwijsbeleid, de legerplicht of de macht van de staat binnen de economie. Ook gingen mensen weg om naar hun gezin toe te gaan in andere delen van de wereld of omdat ze op zoek waren naar een beter leven en inkomen.
Aan die stroom migranten kwam een einde toen in augustus 1961 de grens hermetisch werd gesloten. Dwars door Berlijn werd een muur gebouwd. De rest van de grens werd met hekken, prikkeldraad en brede stroken afgezet. Voor DDR-burgers kwam een verbod om naar West-Duitsland af te reizen. Ook Oost-Duitsland was verboden terrein voor West-Duitsers en andere Europeanen. Alleen Oost-Berlijn mocht worden bezocht. Hiervoor moest wel geld worden betaald en de gasten moesten voor middernacht Oost-Berlijn hebben verlaten. Mensen die de DDR probeerden te ontvluchten werden zwaar bestraft. De regering was bang dat teveel goede arbeiders het land zouden verlaten en dat daardoor de staat economische schade op zou lopen.
Bekijk deze video.
In 1989, na de val van de Berlijnse Muur, kwam die stroom weer op gang toen het makkelijker werd voor DDR-burgers om naar West-Duitsland te verhuizen. Toen de DDR in 1990 werd opgeheven, wverhuisden ongeveer 3 miljoen DDR-burgers naar West-Duitsland.
Bekijk de onderstaande video over de Berlijnse Muur.
Oefening: Migratie tussen de DDR en de BRD
Start
Immigranten in Duitsland
Na de oorlog werd Duitsland nog tot 1989 verdeeld door het Ijzeren Gordijn. In die tijd liet Oost-Duitsland, wat behoorde tot de Sovjet-Unie, eigenlijk geen immigranten toe. West-Duitsland wel. De tekst hieronder geldt dus alleen voor het gebied West-Duitsland.
Immigranten uit de voormalige Sovjet-Unie
Elk jaar vluchtten tussen de 150.000 en 300.000 Oost-Duitsers naar Berlijn, maar na de bouw van de Muur viel die stroom weg. Begin jaren ’90 kwamen er na de val van de Muur en vervolgens het uiteenvallen van de Sovjet-Unie wel weer veel mensen uit die regio naar Duitsland.
In de afbeelding hieronder zie je de migratiestromen vanuit Oost-Europa naar Duitsland tussen 1950 en 2009.
Immigranten uit het Middellands Zeegebied
Na de Tweede Wereldoorlog lag Europa in puin. Veel huizen, fabrieken, bruggen en wegen waren vernield. 
Al snel werd de wederopbouw volop in gang gezet. Er werd overal gebouwd, er werden nieuwe fabrieken uit de grond gestampt en de infrastructuur werd hersteld. De economie groeide erg snel.
De werkgelegenheid trok sterk aan en vooral het zware en vuile werk bleef liggen. Er ontstond een tekort aan met name laaggeschoolde arbeiders. Eerst voor de kolenmijnen, later ook voor de zware industrie. Elders in Europa, en met name in Zuid-Italië, was er grote werkloosheid. Jonge mannen zagen dan ook meer toekomst in West-Europa, waar de banen voor het oprapen lagen. Ook trok het avontuur. De meeste Italianen trokken naar Zwitserland en West-Duitsland.
Vanaf de jaren ’50 tot in de ‘70er jaren kwamen de grote immigrantenstromen op gang op uitnodiging van West-Duitsland zelf. De Duitse regering sloot op 31 oktober 1961 een verdrag met Turkije over de werving van arbeiders. Na een selectieprocedure en een medische keuring werden de Turkse jongemannen (en vrouwen) uitgenodigd om in West-Duitsland te komen werken. Ze kregen een aanstelling voor een, twee of maximaal drie jaar. Daarna zouden ze weer terug naar huis gaan. De werkgevers vonden het veel te lastig om steeds nieuwe arbeidskrachten te moeten opleiden. Daarom werden in 1964 tijdelijke aanstelling omgezet in aanstellingen zonder een einddatum. De Turkse arbeiders kregen dezelfde rechten als de Duitsers. In 1969 werd de miljoenste Turkse gastarbeider in München feestelijk binnengehaald. Hij kreeg een televisie cadeau.
West-Duitsland liet ook veel gastarbeiders uit Italië, Spanje, Griekenland en Joegoslavië komen. Veel van deze gastarbeiders waren van plan om na een paar jaar terug te gaan naar het land van herkomst. Uiteindelijk bleef een groot deel van hen in West-Duitsland wonen, vooral vanwege de economische situatie in het land van herkomst. Door gezinshereniging kwamen veel vrouwen en kinderen over.
Inmiddels heeft ruim 23,6% van de bevolking in Duitsland een migratieachtergrond. Ruim de helft daarvan heeft nog steeds de status 'buitenlander' en heeft dus geen Duits papsoort. Het zijn dan ook voornamelijk eerste generatie migranten. In deze grafiek zie je de samenstelling van deze groep migranten.
Oefening: Immigranten in Duitsland
Start
Vluchtelingen
Duitsland heeft altijd vluchtelingen opgenomen. Ook nu Duitsland is verenigd heeft Duitsland ieder jaar te maken met veel vluchtelingen. Toch is in Duitsland de sfeer niet meer zo goed als het om vluchtelingen gaat. Tijdens en na de vluchtelingencrisis in 2015 is het land verdeeld.
Vooral de rechtsextremisten strijden voor het eigen volk. De acties en protesten van de rechtsextremisten worden steeds radicaler en racistischer. Daartegenover staan de mensen die juist wel open staan voor de vluchtelingen. Niet alleen vanuit moreel oogpunt, maar ook vanuit economisch oogpunt. Duitsland heeft met extreme vergrijzing te maken. Er zijn veel vacatures. Deze kunnen goed vervuld worden door de migranten.
Oefening: Vluchtelingen in Duitsland
Start
Emigratie uit Duitsland
De tekst hieronder gaat over de emigratie uit West-Duitsland. De emigratie uit Oost-Duitsland is in de voorgaande tekstblokken besproken.
West-Duitsland kende tussen 1945 en 1950 een grote uittocht van emigranten. Zij gingen vooral naar 
de Verenigde Staten, Australië en Canada. Duitse emigranten vertrokken vanwege allerlei redenen. Duitsland had te kampen met enorme verwoestingen als gevolg van de Tweede Wereldoorlog, de economische vooruitzichten waren niet goed en het land had met allerlei beperkingen te maken die de Geallieerden (de tegenstanders van Duitsland in de Tweede Wereldoorlog) hadden ingesteld. Zo werd allerlei wetenschappelijk onderzoek verboden. Dit verbod werd in 1955 weer opgeheven. De Verenigde Staten, Canada en Australië moedigden Duitse emigranten aan om er zich te vestigen en te werken.
In de late jaren ’50 en in de jaren ’60 trok de Duitse economie aan, waardoor meer mensen werk vonden en de welvaart steeg. De stijgende welvaart wordt ook wel het ‘Wirtschaftswunder’, oftewel het economische wonder, genoemd. De steden, industrie en economische infrastructuur werden weer hersteld en er was veel werk beschikbaar. Het economische wonder bracht de bevolking meer zelfvertrouwen na de zware oorlog. Er kwam een nieuwe munteenheid, de ‘Deutsche Mark’, die heeft bijgedragen aan de economische groei. Duitsland kreeg een pensioenstelsel en werd bovendien een echt exportland. Het was toen goedkoop om in Duitsland te produceren. Er werden veel investeringen gedaan en dit wierp vruchten af. Onder andere de auto-industrie verkocht steeds meer en de VW-Kever werd het symbool van het economische wonder.
Door het Wirtschaftswunder én het feit dat de Verenigde Staten minder migranten toeliet vanaf de jaren '50, daalde de Duitse emigratiecijfers. Ook naar Canada en Australië verhuisden minder Duitsers.
Oefening: Emigratie uit Duitsland
Start
