Ik heet jullie allemaal van harte welkom beste leerlingen. Wij zullen het in deze les hebben over de Spaanse Burgeroorlog. Wij zullen de oorzaken, de gevolgen en de belangrijke aspecten van deze weggelaten deel van de Spaanse geschiedenis behandelen.
Jullie zullen je geheid afvragen waarom wij het gaan hebben over een oorlog dat zich heeft afgespeeld in de jaren 30 van de twintigste eeuw. "Heeft het betrekking tot ons, Nederlanders?" is de welgestelde vraag altijd.
In deze les krijgen jullie in algemene lijnen het ideologische conflict mee, het belang van democratie en vrijheid en de gevolgen van de Spaanse Burgeroorlog voor Spanje en Europa.
Ik wens jullie veel succes en ik hoop oprecht ook dat jullie iets zullen leren vandaag!
Een groep Britse internationale vrijwilligers in Barcelona, 1937
Inhoud van deze les
Inleiding
De Spaanse Burgeroorlog (17 juli 1936 tot 1 april 1939) is een zwarte bladzijde in de Spaanse geschiedenisboeken. Het is een conflict geweest waarin veel burgerdoden zijn gevallen en een tijd waarin chaos overheerste. Wij zullen in deze les meer leren over de sociaal-politieke structuur van Spanje circa 1930 tot 1940, de redenen van deze burgeroorlog en uiteindelijk over het einde van de oorlog en het aandeel van Nederlanders hierin. Hierna zullen jullie een reeks oefenopdrachten maken waarna wij deze les zullen afsluiten met een toets.
Veel succes!
De sociaal-politieke structuur van Spanje tussen 1930 en 1940
Een revolutionair comité onder leiding van Alcála Zamora riep in 1931 de Spaanse Republiek uit. Nadat er na afloop van de gemeenteraadsverkiezingen rellen uitbraken en de koning van Spanje, Alfons XIII, het land ontvluchtte riep deze comité zich uit als interim-regering met Alcála Zamora als staatshoofd hiervan. Hoewel het systeem in Spanje veranderde van een monarchie naar een democratie was het land zeer instabiel omdat er heel grote verschillen tussen links en rechts in het land waren.
Met het uitroepen van de Spaanse Republiek werd er een linkse grondwet aangenomen waarin er drastische maatregelen werden genomen: er werden landhervormingen uitgevoerd, een sterke antiklerikale wetgeving, lokaal werden er in verschillende delen van Spanje spontaan overgegaan op collectivisatie, mensen die betrokken waren bij de dictatuur van Miguel Primo de Rivera voorafgaand de Spaanse Republiek werden vervolgd en gestraft, er kwam officieel een scheiding tussen kerk en staat wat openlijk werd bekritiseert door Spaanse bischoppen.
Al deze ontwikkelingen en wijzingen in de grondwet leidden er toe dat een deel van de rechtse Spanjaarden zich in het nauw gedreven voelden. Op 10 augustus 1932 pleegde generaal José Sanjurjo een mislukte staatsgreep tegen de Spaanse Republiek. De spanningen liepen daarna hoog op. De retoriek van links en rechts werden in de jaren erna steeds dreigender, vooral bij de verkiezingen van 1936 waarbij het Volksfront, een linkse alliantie, krap won.
Vlag van het Volksfront
De gebeurtenissen in het land werden erger en erger. Het geweld tussen de Republikeinen, links, en de Nationalisten, rechts, laaide op waarna het land langzaam maar zeker een chaotisch pad in sloeg.
Begrippen
Antiklerikaal: Een stroming die zich keert tegen de invloed en machtspositie van de geestelijkheid en kerk op het vlak van het openbaar leven, het onderwijs of politiek.
Collectivisatie: Het maken tot gemeenschappelijk eigendom maken van eerder privé-eigendom bijv. boerderijen.
Alliantie: Bondgenootschap
Republikeinen: Een collectief begrip voor links georiënteerde partijen waaronder het Volksfront, CNT en UGT vielen.
Nationalisten: Een collectief begrip voor rechts georiënteerde partijen waaronder de Falangisten, Carlisten en Alfonsisten vielen.
Het conflict is niet wat het lijkt
Veel mensen denken dat de Spaanse Burgeroorlog een eenvoudig conflict was dat door twee partijen werd uitgevochten. Dit is allesbehalve correct. Het conflict was niet een eenvoudig conflict dat werd uitgevochten door de Republikeinen links en de Nationalisten rechts, maar een veel gecompliceerder conflict waarbij meer partijen betrokken waren en er ook onderlinge strijd heerste.
Dit is te zien aan de vele verschillende conflicten onderling in de Spaanse Burgeroorlog. Vooral in de stad Barcelona, dat als een bakermat van de revolutie gold en een grote betekenis had voor de Republikeinen.
Een klein voorbeeld hierbij:
"Nu had Orwell, zoals veel internationale vrijwilligers, aanvankelijk geen idee van het soort oorlog waarin hij terecht was gekomen. Hij was eenvoudig naar Spanje getrokken om 'tegen de fascisten' te vechten, en min of meer toevallig was hij in een POUM-militie beland. Hij zag daar pas dat er binnen de republiek zelf ook een revolutie gaande was, dat de anarchisten omwille van de oorlog de ene na de andere revolutionaire 'verworvenheid' moesten loslaten en dat de communisten in deze interne strijd niet aan de revolutionaire kant stonden maar, integendeel, aan de kant van uiterst rechts. Zowel in Madrid als in Barcelona waren talloze gevechten gevoerd om de macht over bepaalde bedrijven en comités. Er vonden steeds meer onderlinge moordpartijen plaats, en langzaam verloren de anarchistische ministers de greep op hun volgelingen."
Bij het lezen van dit stukje uit de persoonlijke ervaringen van George Orwell komt duidelijk naar voren dat de Republikeinen onderling ook erg verdeeld waren en dat de strijd dus niet per defenitie tussen links en rechts werd gevoerd.
Begrippen
Fascisme: Totalitaire politieke stroming, waarbij democratie wordt verwerpt.
POUM-Militie: Arbeiderspartij van de Marxistische Eenheid, afgekort POUM was een Spaanserevolutionair-socialistischepartij.
Anarchisme: Systeem of theorie van een samenleving zonder regering, waarin elk individu zich vrij voelt ten opzichte van alle bestuur door een overheid.
De ideologische botsingen
De ideologische verschillen tussen de republikeinen en fascisten waren te groot om nog tot een politieke oplossing te kunnen komen. Daarnaast waren er onderling ook grote verschillen tussen de republikeinen, maar ook de fascisten kenden onderling ideologische verschillen.
De republikeinen waren grofweg te verdelen tussen communisten en anarchisten. De communisten bestonden voornamelijk uit gematigde partijen, die niks zagen in de radicale hervormingen die doorgezet wilden worden door de anarchisten. Het enige wat de partijen aan elkaar verbond was het verslaan van de fascisten en nationalisten.
De nationalisten daarentegen hadden als gemeenschappelijk belang voornamelijk, het voorkomen van verdere Catalaanse en Baskische autonomie en het behouden van de band tussen de kerk en de staat. Daarnaast waren er ook bepaalde groepen die monarchistisch waren en de terugkeer van de koning en de monarchie wilden.
Situatie in Spanje, november 1938
Begrippen
Catalonië: Een autonoom gebied in Spanje dat door Catalanen wordt bewoond en waar voornamelijk het Catalaans wordt gesproken
Baskenland: Een autonoom gebied in Spanje dat voornamelijk door Basken wordt bewoond en waar voornamelijk het Baskisch wordt gesproken
Europa, vriend of vijand?
Dit is een vraag waarbij het antwoord allesbehalve simpel is. Toen de Spaanse Burgeroorlog net begon sloot Frankrijk de grenzen met Spanje en begon er in Europa een non-interventie beleid jegens de Burgeroorlog. De communisten en anarchisten werden door Europa gevreesd en daardoor kregen de republikeinen ook nihil aan steun. De Sovjet Unie en Mexico steunden de republikeinen in hun strijd tegen de nationalisten en het fascisme.
De nationalisten kregen daarentegen immens veel steun van Duistland en Italië, beide landen waren in een fascistisch bolwerk veranderd. In Duitsland was Adolf Hitler aan de macht met een totalitair nationaalsocialistisch bewind en in Italië was de opkomst van Benito Mussolini en het facisme ook onvermijdelijk. De Spaanse Burgeroorlog werd door Hitler ook gebruikt om de nieuwste Duitse wapens en technologie te testen. De luchtsteun van de Nazi's was een belangrijke voordeel voor de nationalisten in Spanje.
Tegenover dit alles bestond er ook een grote groep internationalisten voor wie het een plicht was het fascisme in Spanje en Europa te stoppen. Deze groep bestond uit internationale vrijwilligers die uit allerlei Europese landen naar Spanje kwamen om tegen het fascisme te vechten. Hieronder was er ook een grote groep Nederlanders die het als een plicht zagen om naar Spanje te gaan en daar tegen het fascisme te vechten.
Begrippen
Non-interventie: Geen inmening met de intern-politieke aangelegenheid van een land.
Het einde nadert
In januari 1939 viel Barcelona en de republikeinse weerstand stortte in. Tienduizenden mensen vluchtten de Pyreneeën over. Binnen de eerste vijf dagen na de inname van Barcelona werden door de nationalisten al ongeveer 10.000 mensen zonder proces geëxecuteerd. De vluchtelingen die richting de Franse grens vluchten, werden beschoten door de Duitse luchtmacht. Na de inname van Barcelona probeerden de nationalisten alle boeken te verbranden die door de katholieke kerk verboden waren. De nationalistische regering verbood het communiceren in de Catalaanse taal. Op 27 februari 1939 erkenden Frankrijk en Groot-Brittannië het Franco-regime als de wettelijke regering van Spanje.
Na de burgeroorlog werden de privileges van de Katholieke Kerk hersteld. Alle bestaande burgerlijke huwelijken werden ongeldig verklaard, waarna de burgerlijk getrouwde echtparen voor de kerk moesten trouwen om een geldig huwelijk te hebben. Echtscheiding werd afgeschaft. Onderwijs kwam onder controle van de kerk. De kerk besloot wat gecensureerd werd op cultureel en literair gebied. Ook kreeg de kerk een hoge belastingvrije subsidie van het regime. Vrouwen mochten niet buiten huis werken met uitzondering van vrijwilligerswerk bij bepaalde organisaties. Franco verbood daarnaast ook de openbare godsdienstuitoefening van protestanten.
Er werd een totalitair regime tot stand gebracht met de basisbeginselen van het fascisme. Francisco Franco werd de hoogste leider met alle macht in het land. Het land werd na de Burgeroorlog bestuurd door één man, Franco waarbij alle vormen van verzet werd onderdrukt. Een moeilijke periode in de geschiedenis van Spanje begon hier feitelijk mee.
Nederlanders in de Spaanse Burgeroorlog
Een andere vergeten bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis is de bladzijde over de honderden zo niet duizenden Nederlandse vrijwilligers die streden in de internationale brigades van het republikeinse leger. Een werkelijkheid die niet heel erg bekend is bij het grootste deel van de Nederlandse bevolking.
De Spaanse Burgeroorlog is een ingewikkeld en moeilijk te begrijpen verhaal. Voor sommigen is het grofweg een 'normale' burgeroorlog, voor anderen is het een strijd tussen vrijheid en slavernij, tolerantie en intolerantie, gelijkheid en ongelijkheid, rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid.
Tijdlijn
De burgeroorlog in jaartallen
1931 Koning Alfons XIII ontvlucht het land. Uitroeping van de republiek.
1934 Linkse gewapende opstand in diverse delen van Spanje, het hevigst in Asturië, 1500 slachtoffers waarbij 1100 doden bij de rebellen. Catalonië roept de onafhankelijkheid uit.
Februari 1936 Parlementsverkiezingen; Volksfront en Nationaal Front krijgen 34,3% en 33,2% van het electoraat. De rest blijft thuis of kiest een splinterpartij. Vorming van een Volksfrontregering.
13 juli 1936 Moord op de parlementaire monarchistische conservatieve leider José Calvo Sotelo.
17 juli 1936 Een groep generaals (onder wie Francisco Franco) onder leiding van de generaals Jósé Sanjurjo en Emilio Mola, begint een opstand tegen de Volksfrontregering. Een nationalistisch en een republikeins territorium ontstaan. Hitler en Mussolini steunen de nationalisten, Stalin de Republiek. De grootmachten stichten een non-interventiecommissie. De enigen die zich aan de daar gemaakte afspraken houden zijn Groot-Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten.
20 juli 1936 De nationalistische leider generaal José Sanjurjo komt om bij een vliegtuigongeluk.
Oktober 1936 Franco krijgt de absolute macht bij de nationalisten.
November 1936 Eerste slag om Madrid. Internationale Brigades betreden het strijdtoneel. Het bloedbad van Paracuellos.
Ruïnes van Guernica
26 april 1937 Namens de nationalisten bombarderen Duitse vliegtuigen Guernica, waar enkele dagen tevoren Baskische Republikeinen troepen verzameld hadden.
Mei 1937 Op communistisch initiatief worden revolutionaire socialisten en anarchisten in Barcelona met geweld buitenspel gezet. Premier Francisco Largo Caballero wordt afgedankt omdat hij zich tegen de communistische invloed verzet. Zijn opvolger is Juan Negrín.
20 juni 1937 Moord op Andrés Nin in opdracht van Stalin.
30 januari 1938 Franco vormt de eerste formele nationalistische regering en de Wet voor het Centrale Bestuur van de Staat wordt opgesteld.
12 maart 1938 Frankrijk heft na bezoek van Juan Negrín aan Parijs het embargo tegen Republikeins Spanje op.
15 april 1938 De nationalisten nemen de kustplaats Vinaroz in. Hierdoor wordt Catalonië gescheiden van het resterende zuidelijke deel van Republikeins Spanje.
mei 1938 Vredesinitiatief (13 punten-plan) door Juan Negrín, wordt afgewezen door Franco.
september 1938 Terugtrekking van het front van de Internationale Brigades door Stalin.
28 oktober 1938 Afscheidsparade van de Internationale Brigades in Barcelona voor de republikeinse regering.
november 1938 De Internationale Brigades verlaten Spanje.
27 februari 1939 Erkenning van Franco door het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk.
5 maart 1939 In republikeins Madrid wordt een tegenregering opgezet, de Nationale Verdedigingsraad.
6 maart 1939 Juan Negrín vlucht met de rest van de Republikeinse regering per vliegtuig naar Frankrijk.
7-12 maart 1939 Interne gevechten tussen troepen van de Nationale Verdedigingsraad en de communisten in Madrid. (2000 doden)
27 maart 1939 Franquistisch Spanje treedt toe tot het Anti-Cominternpact.
28 maart 1939 De nationalisten trekken Madrid binnen, algemene ineenstorting van het republikeins verzet.
1 april 1939 Einde van de burgeroorlog. Erkenning van Franco door de Verenigde Staten.
400.000 republikeinen vluchten naar het buitenland en er volgt een grote zuiveringsactie. Hoeveel republikeinen nog na de burgeroorlog zijn vermoord is omstreden, vermoedelijk meer dan 100.000. Het totale aantal doden van de burgeroorlog inclusief nasleep is ongeveer 500.000.
1975 Met de dood van Franco eindigt diens dictatuur.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Het arrangement De Spaanse Burgeroorlog is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Ömer Kaya
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2019-02-04 17:58:10
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Eindtoets van de Spaanse Burgeroorlog
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
