Opdracht: Plaattektoniek - vmbo12

Opdracht: Plaattektoniek - vmbo12

Plaattektoniek

Intro

In deze opdracht kijk je naar de opbouw van de aarde.

Aardplaten schuiven langs, tegen of onder elkaar.
Aardbevingen, vulkanen en gebergtes ontstaan door krachten in de aarde.

Combineer in de oefening de juiste omschrijving en de afbeelding.

Wat kan ik straks?

Leerdoelen
Aan het eind van deze opdracht kan ik:

  • uitleggen dat de aardkorst bestaat uit bewegende platen; waaronder continentale en oceanische platen.
  • benoemen welke krachten van binnenuit (zoals warmte in de aarde) ervoor zorgen dat de platen bewegen.
  • beschrijven hoe de platen bewegen: met de begrippen divergentie (uit elkaar), convergentie (naar elkaar toe) en transforme beweging(langs elkaar).
  • aangeven bij welke plaatbeweging oceanen, gebergte en vulkanen kunnen ontstaan.

Wat ga ik doen?

Activiteiten
De activiteiten in deze opdracht dragen bij tot het volgende leerdoel:
Je kunt het bewegen van de aardplaten beschrijven met de begrippen divergentie, convergentie en transforme beweging.

Aan de slag
Stap Activiteit
Stap 1

Je leert in de Kennisbank hoe de aarde is opgebouwd en wat bewegende platen zijn.
Je bekijkt een filmpje over de opbouw van de aarde.

Je maakt er een oefening over.
Stap 2

Je bekijkt een filmpje over hoe bewegende platen door de eeuwen heen veranderingen hebben aangebracht.

Je beantwoordt er vragen over.
Stap 3

Je bekijkt twee afbeeldingen van aardplaten en hun bewegingen.

Je beantwoordt er vragen over.
Stap 4

Je leert in de Kennisbank wat divergerende platen zijn.

Je beantwoordt vragen over twee aardplaten en hun bewegingen.
Stap 5

Je leert in de Kennisbank wat convergerende of botsende platen zijn.

In de oefening zoek je uit waar op aarde botsende platen voorkomen.
Stap 6

Je leert wat transforme beweging van platen inhoudt.

Je maakt er een oefening over.
Afronding
Onderdeel Activiteit
Begrippen De begrippenlijst bevat begrippen over Plaattektoniek. Je kunt deze begrippen ook gebruiken bij Eindopdracht B.
Eindopdracht A Kies je voor eindopdracht A: kijk een filmpje over plaattektoniek en maak een toets.
Eindopdracht B en Kies je voor eindopdracht B: maak een dominospel met de begrippen.
Terugkijken Terugkijken op de opdracht.


Tijd
Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.

Benodigdheden
Afhankelijk van welke eindopdracht je kiest.

Aan de slag

Stap 1: De opbouw van de aarde

Opbouw van de aarde

De opbouw van de aarde

De aarde is van binnen naar buiten opgebouwd uit vier lagen: de binnenkern, buitenkern, mantel en aardkorst.

In het midden zit de binnenkern. Die is superheet – wel 5000 °C – en bestaat uit ijzer. Door de enorme druk is het ijzer hier keihard. Daaromheen ligt de buitenkern, waar het ijzer vloeibaar is.

De laag boven de kern heet de mantel. Die bestaat uit heet, stroperig gesteente dat magma wordt genoemd. Helemaal aan de buitenkant zit de aardkorst. Dat is een harde, dunne laag van ongeveer 40 kilometer dik. Op die aardkorst leven wij.

Twee soorten platen

De aardkorst is niet één geheel, maar bestaat uit grote stukken: aardplaten. Er zijn twee soorten:

  • Continentale platen: die liggen onder het land.
  • Oceanische platen: die liggen onder de oceaan.

Deze platen bewegen langzaam, en dat doen ze al miljoenen jaren. Het bewegen van aardplaten noem je plaattektoniek.

Krachten in en op de aarde

De hitte binnenin de aarde zorgt voor beweging. In de mantel ontstaan convectiestromen: warme magma stijgt op, koelt af en zakt weer naar beneden. Deze stromingen duwen de aardplaten, waardoor ze gaan schuiven.

Soms bewegen platen uit elkaar (divergentie), soms botsen ze (convergentie) en soms schuiven ze langs elkaar (transforme beweging).

Niet alleen van binnenuit werkt de natuur op de aardkorst in. We onderscheiden twee soorten krachten:

  • Endogene krachten komen van binnenuit, zoals vulkanisme en aardbevingen.
  • Exogene krachten komen van buitenaf, zoals wind, regen, ijs en plantenwortels.

Samen zorgen deze krachten ervoor dat het uiterlijk van de aarde steeds verandert.

Lees nu uit de Kennisbank de pagina's: Plaattektoniek, Aardkorst en Bewegende platen.

Bekijk de volgende interactieve schoolplaat van SchoolTV over de opbouw van de aarde.
Ontdek de opbouw van de aarde.

Daarna maak je een oefening.

Stap 2: Bewegende platen

De aardkorst is ongeveer 40 km dik en bestaat uit bewegende platen.

De aarde zag er lang geleden heel anders uit dan nu.
Bekijk eerst het filmpje bij de oefening, beantwoord dan de vragen.

Stap 3: Bewegende platen

De aardkorst bestaat uit continentale platen en oceanische platen.

Continentale platen liggen onder land (= continent).
Oceanische platen liggen onder een oceaan.

Veel platen liggen gedeeltelijk onder land en gedeeltelijk onder een oceaan.

Bekijk de twee afbeeldingen. 

1 = Pacifische plaat
2 = Noord-Amerikaanse plaat
3 = Caribische plaat
4 = Nazca plaat
5 = Zuid-Amerikaanse plaat
6 =  Euraziatische plaat		 7 = Afrikaanse plaat
8 = Antarctische plaat
9 = Arabische plaat
10 = Australische plaat
11 = Filipijnse zee plaat
Pijlen geven aan in welke richting de platen bewegen.

 

​Beantwoord met behulp van de afbeeldingen de volgende vragen.

Stap 4: Divergerende platen

Atlantische Oceaan

Platen die uit elkaar bewegen noem je divergerende platen.

De Zuid-Amerikaanse plaat en de Afrikaanse plaat bewegen uit elkaar. Dit zijn dus divergerende platen.

In het midden van de Atlantische Oceaan raken deze platen elkaar. Doordat ze uit elkaar schuiven, ontstaat er ruimte tussen de platen.

Die ruimte wordt gevuld met magma uit de aarde. Als het magma boven komt en afkoelt, wordt het hard gesteente. Zo ontstaat er een soort bergrug op de zeebodem.

Soms komt zo’n rug boven water uit, zoals bij het eiland IJsland. Daar zijn nog steeds actieve vulkanen.

Als een vulkaan uitbarst, komt het hete magma naar buiten. Boven de grond noem je dat geen magma meer, maar lava.

 

Lees in de Kennisbank: Divergentie.

Divergentie

 

Bekijk de afbeeldingen en lees de informatie over divergerende platen.

Opstijgend magma maakt de aardkorst warm

Doordat het magma omhoog komt en de aardkorst opwarmt, wordt de aardkorst omhooggeduwd.
Maar de aardkorst is hard en niet buigzaam, dus hij scheurt open.

Zo ontstaan er twee losse platen. Die bewegen uit elkaar.

Het magma dat uit de scheur komt, duwt de platen opzij. Daarom noemen we dit divergentie.

Tussen de platen is een laagte ontstaan. In zo’n laagte komt altijd water te staan.
Dat kan regenwater zijn, maar ook zeewater of oceaanwater.

Uiteindelijk ontstaat er een oceaan.
De aardkorst is nu echt gescheurd en magma komt naar boven.

Als het magma aan de oppervlakte komt, noemen we het lava.
De lava stolt en vormt een onderwatergebergte: de Mid-Oceanische Rug.

 

Bekijk nog een keer de afbeeldingen van de bewegende aardplaten.
Maak daarna de oefening.
Pijlen geven aan in welke richting de platen bewegen.
1 = Pacifische plaat
2 = Noord-Amerikaanse plaat
3 = Caribische plaat
4 = Nazca plaat
5 = Zuid-Amerikaanse plaat
6 =  Euraziatische plaat		 7 = Afrikaanse plaat
8 = Antarctische plaat
9 = Arabische plaat
10 = Australische plaat
11 = Filipijnse zee plaat
 

Stap 5: Convergerende platen

De Alpen

Wanneer twee platen tegen elkaar duwen, noem je dat convergentie. Dit kan op drie manieren gebeuren:

1. Continentale plaat botst met oceanische plaat

Een oceanische plaat is zwaarder dan een continentale plaat.
Daarom schuift de oceanische plaat onder de continentale plaat.
Dit noem je subductie.

In zo’n subductiezone ontstaat een diepe kloof in de zeebodem: een trog.
Langs de rand van de continentale plaat ontstaat vaak een vulkanische bergketen.

 

2. Twee continentale platen botsen

Als twee continentale platen botsen, kan geen van beide onder de ander duiken.
De aardkorst plooit en wordt omhooggeduwd. Zo ontstaan bergen.
Een voorbeeld hiervan is het gebergte de Alpen.

 

3. Twee oceanische platen botsen

Bij een botsing van twee oceanische platen schuift één plaat onder de andere (weer subductie).
Hierdoor ontstaat een onderzees gebergte.
De hoogste toppen kunnen boven het water uitsteken: dat worden eilanden met vulkanen.
Deze liggen vaak in een boog in de oceaan, zoals de eilandenboog van Japan.

 

Lees nu de in de Kennisbank over Botsende platen 1 en Botsende platen 2. Bekijk ook het filmpje in de Kennisbank over plooiingsgebergte.

Gebruik in de oefening opnieuw de afbeeldingen met bewegende aardplaten.

Stap 6: Transforme beweging

San Andreasbreuk, Californië, USA

Als twee platen langs elkaar heen bewegen, spreek je van transforme platen.

Het langs elkaar bewegen van twee stukken aardkorst gaat in schokken. Hierdoor ontstaan aardbevingen. De aardkorst scheurt en er ontstaan breuken.


Lees uit de Kennisbank de pagina over Transforme beweging.

Beantwoord de vragen over transforme platen.

Afronding

Begrippen

Convectiestromen

Beweging van magma doordat het binnenin de aarde warmer is dan aan de buitenkant.

Divergentie
Platen bewegen uit elkaar.

Convergentie
Platen bewegen naar elkaar toe.
Transforme beweging
Twee platen schuiven langs elkaar.
Aardkorst
De buitenste, harde laag van de aarde. Die bestaat uit continentale platen (onder land) en oceanische platen (onder de zee).
Continent
Grote landmassa omringd door zee.
Plaattektoniek
Het bewegen van aardplaten: tegen elkaar, van elkaar af of langs elkaar.
Gebergtevorming
Het ontstaan van bergen doordat platen tegen elkaar duwen.
Plooiing
Platen drukken tegen elkaar en het gesteente vouwt omhoog: zo ontstaan bergen.
Reliëf
Hoogteverschillen in het landschap, zoals heuvels en bergen.
Vulkanisme
Magma komt uit de aarde naar boven en vormt een vulkaan.
Vulkaan
Een berg die ontstaat door uitbarstingen van magma.
Magma
Gloeiendheet gesmolten gesteente onder de grond.
Trog
Een diepe kloof in de zeebodem, waar een oceanische plaat onder een andere plaat schuift.
Subductie
Een zware oceanische plaat schuift onder een lichtere plaat.
Vulkaanuitbarsting
Als een vulkaan lava en as uitspuwt.

Eindopdracht A: Toets

In het volgende filmpje van Schooltv wordt alles over plaattektoniek op een rijtje gezet.


Je kunt hierna de afsluitende toets Plaattektoniek maken..
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het juiste antwoord te zien.

Eindopdracht B: Domino

Maak een dominospel met plaatjes en begrippen die gaan over plaattektoniek.

Doe het zo:

  • Kies 12 begrippen uit deze opdracht. Kijk hiervoor op de begrippenlijst.
  • Zoek bij deze begrippen plaatjes.
  • Alle plaatjes moeten hetzelfde formaat hebben. Je kunt ook het Format Dominospel gebruiken, wat je hier kunt downloaden en printen.
  • Kopieer of print de plaatjes en knip ze uit.
  • Typ de begrippen in een Word-document.
  • Print de woorden en knip ze uit.
  • Maak van karton 12 dominostenen, allen van hetzelfde formaat.
  • Plak aan de ene kant een plaatje en aan de andere kant een begrip dat niet bij het plaatje hoort.
  • Klaar? Ruil je spel met dat van een klasgenoot. 
  • Leg de domino van je klasgenoot.
    Het begrip moet tegen het plaatje gelegd worden waar het bijhoort.
  • Controleer samen of jullie het dominospel juist gemaakt en gespeeld hebben.

 

Kijk voor tips in de gereedschapskist.


Klaar?
Leg je dominospel uit of tafel en laat je docent ernaar kijken.

Dominospel maken

Je kunt van (een deel van) de lesstof een dominospel maken. Daarbij verwerk je de informatie tot vragen en antwoorden en die schrijf je op de dominostenen.

 

Terugkijken

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • uitleggen dat de aardkorst bestaat uit bewegende platen; waaronder continentale en oceanische platen.
  • benoemen welke krachten van binnenuit (zoals warmte in de aarde) ervoor zorgen dat de platen bewegen.
  • beschrijven hoe de platen bewegen: met de begrippen divergentie (uit elkaar), convergentie (naar elkaar toe) en transforme beweging(langs elkaar).
  • aangeven bij welke plaatbeweging oceanen, gebergte en vulkanen kunnen ontstaan.

Hoe ging het?

  • Tijd
    Had je voldoende tijd om de opdrachten te maken?
  • Eindopdracht A: Toets Plaattektoniek
  • Hoe ging het beantwoorden van de vragen? Welke vraag vond je moeilijk? Welke vraag vond je makkelijk?

  • Eindopdracht B: Domino
    Wat vond je van de eindopdracht?
    Hebben je klasgenoot en jij een mooi dominospel kunnen maken?
    Verliep de samenwerking met je klasgenoot goed?

  • Het arrangement Opdracht: Plaattektoniek - vmbo12 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-08-21 12:34:29
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Deze opdracht hoort bij het thema "Verwoestende krachten" en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor vmbo12. In deze opdracht wordt de opbouw van de aarde getoond, waarbij de focus ligt op de tektonische platen die de buitenste laag van de aarde vormen. Je begrijpt dat deze platen kunnen bewegen en dat er twee soorten platen bestaan: continentale en oceanische platen. Bovendien worden de drie verschillende soorten plaatgrenzen besproken, elk met hun eigen geologische kenmerken en effecten. Dit omvat divergente grenzen waarbij vulkanisme en ruggen ontstaan, convergente grenzen waarbij plooingsgebergtes, subductiezones, vulkanisme, aardbevingen en troggen ontstaan, en tot slot transversale/transforme grenzen waarbij aardbevingen ontstaan. je sluit de opdracht af met het maken van een toets en/of een dominospel. Veel succes!
    Leerniveau
    VMBO gemengde leerweg, 2; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 2; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO theoretische leerweg, 1; VMBO gemengde leerweg, 1; VMBO theoretische leerweg, 2; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 2;
    Leerinhoud en doelen
    Landschappen (en menselijke activiteit); Aardrijkskunde; Natuurrampen;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    2 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    aardrijkskunde, arrangeerbaar, divergente grenzen, plaatgrenzen, plaattektoniek, stercollectie, tektonische platen, transforme grenzen, verwoestende krachten, vmbo-12

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    De aarde

    Aardplaten

    Botsende platen

    Transforme beweging

    Plaattektoniek

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van