Les 5, Van Gogh, kleur en verkleuring
Aan het eind van deze les moet je de volgende vragen kunnen beantwoorden:
- Waaruit bestaat verf?
- Wat zijn pigmenten?
- Wat is het verschil tussen organische en anorganische pigmenten?
- Waaruit zijn deze soorten pigmenten opgebouwd?
- Hoe verklaar je de kleur van een pigment vanuit de scheikunde?
- Waardoor kunnen kleuren veranderen?
- Hoe maak je zelf pigmenten?
- Hoe maak je zelf verf?
- Hoe vindt restauratie plaats?
Inleiding
Als je in een museum loopt, zie je vaak een heleboel schilderijen. Veel van de schilderijen die je ziet, zien er nu niet meer zo uit als toen ze pas geschilderd waren. Ze hebben blootgestaan aan allerlei invloeden van buitenaf. Sommige van deze schilderijen zijn verkleurd door deze invloeden of door processen in de verf zelf. In dit hoofdstuk gaan we dieper in op deze verkleuring. We gaan luisteren naar een uitleg over de verkleuring van de Zonnebloemen en kijken naar de verkleuring van De slaapkamer van Van Gogh.
Om deze verkleuring van schilderijen te kunnen begrijpen moet je eerst weten waaruit verf bestaat, hoe het komt dat verf een kleur heeft en waardoor deze processen beïnvloed kunnen worden.
Ook ga je in dit hoofdstuk leren hoe je zelf pigmenten en verf kunt maken. Van deze pigmenten maak je dan een foto die je aan je portfolio toevoegt.
Daarnaast ga je kijken hoe deze schilderijen eventueel hersteld (gerestaureerd) kunnen worden en hoe ze in de toekomst beter beschermd kunnen worden.
Opdracht, kleur en verkleuring
de Zonnebloemen verwelken
Het lijkt of de Zonnebloemen van Van Gogh langzaam verwelken. De gele zonnebloemen op het schilderij worden langzaam bruin. Hoe komt dat?
Je gaat kijken naar een korte film waarin hoogleraar Joris Dik uitlegt hoe de Zonnebloemen van Van Gogh langzaam verwelken.
film 9 Röntchenonderzoek verkleuring
verkleuring
Practicum, verkleuring
Dit is een kort proefje, alleen de wachttijd is een week omdat het licht zijn werk moet kunnen doen.
Nodig per leerling
- velletje wit papier (¼ A4'tje is genoeg per leerling )
- eosineoplossing 0.5%
- methyleenblauwoplossing 0.5%
- stukje aluminiumfolie
- plakband kwastje.
Methode
- Bekijk het voorbeeld in figuur 50.
- Breng met een kwastje een streep eosine en een streep methyleenblauw op het papier aan.
- Over de helft van de strepen plak je een stuk aluminiumfolie. Zorg dat deze helft van de strepen goed bedekt is. Er mag geen licht bij komen.
Plak het vel papier aan de binnenkant op het raam met de strepen naar buiten gericht. De zon kan er nu goed op schijnen. Haal het na een week eraf. Verwijder voorzichtig het aluminiumfolie en bekijk het resultaat. (Als de zon weinig heeft geschenen, misschien nog een week langer laten hangen)
Vragen bij het practicum.
- Wat denk je dat je over een week gaat zien?
- Leg uit waarom je dat denkt.
- Waarom plak je op de ene helft aluminiumfolie en op de andere niet?
Pigmenten maken
Elk groepje gaat twee verschillende pigmenten maken. 2 leerlingen van het groepje gaan geraniumlak maken en de andere 2 gaan Pruisisch blauw maken.
De voorschriften worden ook uitgeprint om te voorkomen dat jou device onder de kleurstof komt.
Practicum: het pigment geraniumlak maken
Geraniumlak is een door Van Gogh veelgebruikt lakpigment. Hij gebruikte het veel, terwijl hij wist dat het niet stabiel was en zou gaan vervagen. Om de gevolgen daarvan tegen te gaan − zo schreef hij aan zijn broer Theo − moest de kleur extra sterk worden aangezet. Geraniumlak is een heel felle rozerode kleur.
Nodig
- 1,5% eosineoplossing in water
- aluinoplossing, K+Al3+(SO42-)2-oplossing (118 g/L)
- 2 M kaliumhydroxide, K+OH--oplossing
- bekerglas 100 mL
- pipet 5mL
- maatcilinder 50 mL
- roerstaafje
- demiwater
- trechter
- filtreerpapier
- mortier en vijzel
- 2 stukjes schildersdoek
- lijnolie
- kwast
- stukje aluminiumfolie.
Methode
- Schenk 40 mL aluinoplossing in het bekerglas.
- Voeg 2 mL eosineoplossing toe.
- Noteer goed je waarnemingen.
- Goed roeren.
- Voeg 20 mL kaliumhydroxideoplossing toe en roer goed en laat een paar minuten staan.
- Filtreer de suspensie.
- Laat het residu op het filter aan de lucht drogen.
- Breng het gedroogde residu over in een mortier en maal het fijn.
- Je pigment is nu klaar. Je kunt het bewaren in een potje.
Vragen bij het practicum.
- Zoek op in welke producten aluin verwerkt is.
- Zoek op internet op hoe veilig het is om met kaliumhydroxide te werken.
Pigmenten maken
Practicum: het pigment Pruisisch blauw maken
Pruisisch blauw is één van de eerste synthetische pigmenten, ook wel Berlijns blauw of Parijs blauw genoemd. Het pigment werd in1704 ontdekt door kleurenmaker Diesbach in Berlijn. Het pigment werd gebruikt om de Duitse legeruniformen te kleuren en dankt hier de naam 'Pruisisch blauw' aan. Het pigment heeft meerdere toepassingen: in verf, lint in ouderwetse schrijfmachines en sinds 2003 ook als geneesmiddel tegen vergiftiging door thallium en radioactief cesium.
Nodig
- ijzer(III)chloride (FeCl3)
- kaliumhexacyanoferraat(II), ook wel geel bloedloogzout genoemd (K4[Fe(CN)6]·3H2O)
- maatcilinder
- erlenmeyer
- filtreerpapier
- demiwater
- roerstaaf
- stukje tissue.
Methode
- Chlorideoplossing: Los 2,3 g ijzer(III)chloride op in 3 mL demiwater (verzadigde oplossing)
- Ferraatoplossing: Los 0,9 g kaliumhexacyanoferraat(II) op in 3 mL demiwater (verzadigde oplossing)
- Giet de ferraatoplossing bij de chlorideoplossing terwijl je goed roert. Zorg dat het geheel goed gemengd wordt.
- Plaats het filtreerpapier in de trechter.
- Plaats de trechter op de erlenmeyer.
- Giet je reactiemengsel in de trechter en spoel na met water totdat het filtraat bijna kleurloos is.
- Haal het filtreerpapier uit de trechter, leg het op een stuk tissue en laat het residu (=de vaste stof die achter blijft in het filter) drogen aan de lucht.
- Je pigment is klaar.
Vragen bij het practicum
- Waarom moeten we het neerslag spoelen?
- Waardoor wordt de intense kleur van het pigment veroorzaakt?
verkleuring
De gemaakte pigmenten bewaar je om later jou deel van het schilderij mee te kunnen schilderen.
Volgende week gaan we kijken naar de practicum verkleuring. Als de zon niet genoeg heeft geschenen moeten we misschien nog een weekje langer geduld hebben.
