Tijdvak 5 Ontdekkers en hervormers - HV2

Inleiding Tijdvak 5

Thema

Tijdvak 5 is de tijd van Ontdekkers en hervormers. Dit tijdvak begint rond het jaar 1500 en duurt ongeveer 100 jaar.
In dit tijdvak:

  • spelen de ontdekkingsreizen een belangrijke rol.
  • krijgt de katholieke kerk veel kritiek te verduren.
  • vindt in Nederland de Opstand tegen Spanje plaats en
  • is veel aandacht voor de Griekse en Romeinse beschaving.

Als eindproduct van dit thema zoek je zeven afbeeldingen die het tijdvak illustreren. Bij iedere afbeelding schrijf je een kort verhaal waarin je uitlegt wat de afbeelding met het tijdvak te maken heeft.

 

Introductie-opdracht

Wat weet je al over de christelijke kerk in West-Europa in het tijdvak van de Ontdekkers en de hervormers? In de tijd van steden en staten had de rooms-katholieke kerk haar macht vergroot met nieuwe denkbeelden en gebruiken. Omstreeks 1500 groeide de kritiek hierop. Hervormers bepleitten een terugkeer naar het zuivere geloof, gebaseerd op de Bijbel. Door het kritisch optreden van Luther in 1517 en zijn uitzetting uit de kerk door de paus begon de reformatie.

Brainstorm samen met een klasgenoot over Maarten Luther. Wat weet je over hem? Wat is zijn rol in de reformatie en de splitsing van de christelijke kerk? Waarom is de boekdrukkunst belangrijk in het succes van de reformatie? Noteer termen die volgens jullie bij dit onderwerp horen. Vergelijk jullie lijst ook met een ander team klasgenoten.

Ga daarna naar de site www.woordwolk.nl en plak een tekst van internet over Maarten Luther in het scherm. Komen je termen overeen met de woordwolktekst?

Succes!

Leerdoelen

Aan het eind van het thema kun je:

  • met voorbeelden het veranderend mens- en wereldbeeld in de renaissance illustreren.
  • aan de hand van voorbeelden de motieven voor de ontdekkingsreizen herkennen.
  • voorbeelden beschrijven uit de eerste fase van de Europese expansie.
  • de denkbeelden van de reformatie uitleggen aan de hand van een voorbeeld.
  • de gevolgen van de splitsing van de christelijke kerk becommetariëren.
  • in hoofdlijnen uitleggen hoe de Opstand in een onafhankelijke Nederlandse staat resulteerde.

Planning

Planning

 

'Tijdvak 5' bestaat uit de volgende onderdelen:

 

Onderdeel Tijd Eindproduct
Inleiding 1 lesuur -
Opdracht: Begin Europese expansie 2 lesuren Quiz
Opdracht: Reformatie en splitsing kerk 2 lesuren Fotopresentatie
Opdracht: De Opstand 2 lesuren -
Opdracht: Veranderend mens- en wereldbeeld 2 lesuren -
Opdracht: Nederlandse ontdekkers 2 lesuren Schema
Opdracht: Leonardo 2 lesuren Presentatie
Opdracht: Moord op Willem van Oranje 2 lesuren Dagboekverslag
Afsluiting 2 lesuren Zeven afbeeldingen bij het tijdvak
Totaal 17 lesuren  

Werkplan

De tijd van de ontdekkers en hervormers bestudeer je door zeven opdrachten en de afsluiting te maken. In iedere opdracht wordt een ander aspect van de tijd van ontdekkers en hervormers belicht.

Het is belangrijk dat je goed bijhoudt wat je gedaan hebt. Om je hierbij te helpen is er een werkplan gemaakt. Op dat werkplan kun je bijhouden welke onderdelen je al gedaan hebt.

Download hier het Werkplan Tijdvak 5

Europese expansie (hoofdstuk 2 in boek)

Vooraf

Vanaf 1500 ontdekten Europese reizigers grote gebieden in Azië en Amerika die tot dan toe onbekend waren. In deze gebieden konden grote winsten worden gemaakt door handel overzee. Zo begon de macht van Europa zich over de wereld uit te breiden.

Aan het eind van deze opdracht kun je

  • twee uitvindingen noemen en uitleggen waarom deze uitvindingen de Europese expansie mede mogelijk maakten.
  • uitleggen wat het doel was van de Europese expansie overzee.
  • illustreren wat de gevolgen waren van de Europese expansie overzee.
  • met voorbeelden aantonen hoe Europeanen de nieuw ontdekte gebieden exploiteerden.
  • argumenteren waarom de ontdekkingsreizen belangrijke gevolgen hadden voor de hele wereld.


Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je samen met een klasgenoot een quiz. Deze bevat minimaal 20 vragen over de vier ontdekkingsreizigers van deze les.

Beoordeling
Jullie krijgen een goede beoordeling voor de opdracht als:

  • De quiz minimaal 20 vragen bevat.
  • De vragen goed verdeeld zijn over de vier ontdekkingsreizigers uit deze les.
  • De quiz niet te makkelijk en niet te moeilijk is; de quiz moet door klasgenoten te maken zijn met behulp van de les en van internet.
  • De quiz wordt gedeeld (bijv. via internet).
  • De quiz op tijd klaar is.


Activiteiten

Stap Groepsgrootte Activiteit
Stap 1     Alleen Kennisbank 'Uitvindingen' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2 Alleen Kennisbanken 'Ontdekkingsreizen' en 'Exploitatie' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 3 Alleen Informatie opzoeken over welke ontdekkingen Nederlandse ontdekkingsreizigers hebben gedaan.
Stap 4 Alleen Vragen beantwoorden over de specerijenhandel.
Stap 5 Alleen Vragen beantwoorden over de Portugese ontdekkingsreiziger Pêro Vaz de Caminha.
Stap 6 Alleen Toets 'De Europese expansie' maken.
Stap 7 Samen met een klasgenoot Eindproduct maken: een quiz over de vier belangrijke ontdekkingsreizigers.


Benodigdheden
Een gratis account voor www.quizlet.nl of
een tekstverwerkingsprogramma.

Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.

 

 

Stap 1

Inleiding
Aan het eind van de 15e eeuw was de wereld buiten Europa nog praktisch onbekend terrein. Van Afrika was alleen de noordkust verkend door de Portugezen.
Portugezen en Spanjaarden maakten in de 15e eeuw ontdekkingsreizen. De westkust van Afrika werd in zuidelijke richting verkend om een doorgang te vinden naar lucratieve handelsgebieden in Azië.

Lees in de Kennisbank geschiedenis het onderdeel over de uitvindingen die het ontdekken van de wereld makkelijker maakten en beantwoord de drie vragen.

KB: Uitvindingen

  1. Waarom was het werk van cartografen staatsgeheim?
    1. Anders zou hun leven in gevaar komen door aanvallen van vijandelijke schepen.
    2. Anders zouden andere landen kunnen profiteren van de kennis van de handelsroutes.
    3. Anders zouden de kaarten gebruikt kunnen worden zonder dat ervoor betaald was.
  2. Waarom maakten de Portugezen geen gebruik van de landroute om handelswaar in Indië te kopen?
    1. De landroute naar Indië was in die tijd nog niet bekend in Europa.
    2. De landroute was lang en gevaarlijk zodat daarmee geen winsten gemaakt konden worden.
    3. De landroute werd geblokkeerd door vijandelijke volken.
  3. Wat is een astrolabium?
    1. Een instrument waarmee men de positie van de sterren kon meten om op zee te navigeren.
    2. Een werkplaats voor sterrenkundigen die de zeeroutes bestudeerden.
    3. Een uitvinding waarmee men voor het eerst de snelheid van de zeestromingen kon meten.

  4. Bespreek je antwoorden met een klasgenoot.
    Komen jullie er niet uit, vraag dan hulp aan de docent.

Stap 2

Ontdekkingsreizen en exploitatie

Perzische astrolabium


Lees nu in de Kennisbank de informatie over de ontdekkingsreizen en de exploitatie van de ontdekte gebieden.

KB: Ontdekkingsreizen
KB: Exploitatie

Maak de drie vragen.

  1. Welke ontdekkingsreizigers moeten in de zinnen hieronder worden ingvuld. Kies uit: Bartolomeüs Diaz, Ferdinand Magalhaes, Christophorus Columbus en Vasco da Gama.
    • .... 1 .... zocht een westelijke route naar Indië.
    • .... 2 .... ontdekte Kaap de Goede Hoop.
    • .... 3 .... voer als eerste Portugees naar Indië.
    • .... 4 .... reisde als eerst rond de aarde.
  2. Wat zijn voorbeelden van 16e-eeuwse handelsgewassen uit Amerika?
    Kies meer dan één antwoord.
    Koningin Isabella en Columbus
    • katoen
    • zijde
    • suikerriet
    • wol
    • cacao
    • tabak
  3. Op welke manieren gingen de Europeanen de nieuw ontdekte gebieden exploiteren?  Kies meer dan één antwoord.
    • Door indianen als slaven te verhandelen.
    • Door handelsposten te stichten langs Indische kusten.
    • Door plantages te beginnen waar handelsproducten werden verbouwd.
    • Door fabrieken op te richten waar winstgevende producten werden gemaakt voor de Europese markt.

Stap 3

Specerijen

Specerijenhandel
De handel in specerijen uit Azië volgde tot ongeveer 1500 een landroute. Met karavanen werd de kostbare handelswaar naar de kust van de Middellandse Zee gebracht.
Een koopman in Venetië (Italië) schrijft in 1508 in zijn dagboek:

6 oktober 1508
(Het bericht van) de aankomst van de Portugese zeilschepen (in de havens van Portugal) deed de prijzen van allerlei soorten specerijen en van overige oosterse koopwaren dalen. De Italiaanse kooplieden waren de wanhoop nabij. Zij wisten niet meer wat zij moesten doen. Enerzijds stuurden de Arabieren, om hun tussenhandel te begunstigen, valse berichten rond over zogenaamde Arabische overwinningen op de Portugezen. Anderzijds werd er uit Portugal gemeld dat Portugezen een Arabisch schip met een aantal rijke kooplieden aan boord, gekaapt hadden.


De bron laat zien dat er rond 1508 een grote verschuiving plaatsvindt in de specerijenhandel.
Gebruik de informatie uit de bron.

  1. Welke kooplieden hadden de specerijenhandel in handen vóór 1508?
  2. Wat verandert er rond 1508 waardoor de Portugezen kooplieden de specerijenhandel konden gaan beheersen?

 

Stap 4

Manuel I van Portugal

Manuel I
De Portugese ontdekkingsreiziger Pêro Vaz de Caminha schrijft, na zijn aankomst in het tegenwoordige Brazilië op 23 april 1500, in een brief aan de Portugese koning Manuel I:

Dinsdagochtend gingen we weer aan land om meer brandhout en water te halen. Er waren elegant beschilderde inboorlingen. Ze werken niet, telen geen vee, er is hier geen koe, geen os, geen geit noch enig ander dier dat gewend is aan de levenswijze van de mens. Ze eten slechts knollen die hier overvloedig groeien, en de zaden en vruchten die de bodem en de bomen zelf voortbrengen. (…)

Vandaag, vrijdag 1 mei, gingen we met onze vlag aan land. We begaven ons naar de zuidkant van de rivier, waar de plek ons beter leek om het kruis met de wapenschilden en de vaandels van Zijne Majesteit op te stellen. Vervolgens droeg pater Enrique de mis op. De Indianen die daar waren gingen bij ons zitten of knielen, zoals ook wij deden. (…) Nicolau Coelho had tinnen kruisen meegebracht, die hij vervolgens stuk voor stuk aan hen uitdeelde. (…)

Dit land dat wij tot de zuidelijke punt hebben bezocht en waarvan we de noordelijke punt vanaf ons schip kunnen zien, moet zo groot zijn dat het een kustlijn van 60 of 65 zeemijlen moet hebben. Het binnenland leek zeer groot. Tot op heden zijn we er niet achter gekomen of er goud of zilver is, of enig ander metaal. Dit land is ongerept en als men het wil benutten, kan men er alles laten groeien, dankzij de zoete wateren die het heeft.

Op deze wijze, mijnheer, bericht ik Zijne Majesteit wat ik in dit land heb gezien.


De bron laat zien dat ontdekkingsreizigers zowel economische als godsdienstige motieven hadden.
Geef met behulp van de bron een voorbeeld van een economisch motief en een voorbeeld van een godsdienstig motief.

Stap 5

Oude wereldkaart

Nederlandse ontdekkingsreizigers
In deze opdracht maakte je kennis met vier beroemde ontdekkingsreizigers. Er waren er nog veel meer! Ook Nederlanders hebben een aandeel geleverd in het ontdekken van onbekende gebieden. Hun namen kom je nog steeds tegen in de atlas. Zoek eens uit welke ontdekkingen in de loop van de tijd door Nederlanders zijn gedaan.

Gebruik hiervoor de lijst van ontdekkingen op Wikipedia.

  • Zoek alle Nederlandse ontdekkingen op uit de 15e, 16e en 17e eeuw en maak daarvan een lijst in een Worddocument.
  • Nummer de ontdekkingen op je lijst. Zet ze in chronologische volgorde.
  • Zoek of download een wereldkaart. Zet die onder je lijst of print hem uit.
  • Zet de nummers van Nederlandse ontdekkingen op de juiste plaats op je kaart.
  • Gebruik hiervoor een atlas of Google Maps.


Lever het resultaat in bij je docent!

m.boiten@rsgterapel.nl

 

Stap 6

Toets
Voor je begint aan de afsluiting maak je de toets 'De Europese expansie'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De score wordt opgenomen in het volgsysteem.

Klik op de knop 'Start' om te beginnen:

 

Toets:De Europese expansie

Stap 7

De vloot van Vasco da Gama

Eindproduct
Je gaat samen met een klasgenoot een quiz maken.
Je quiz gaat over de vier ontdekkingsreizigers uit deze les: Columbus, Diaz, Da Gama, Magalhaen.

  • Maak per ontdekkingsreiziger 4–6 vragen en antwoorden over belangrijke kenmerken van zijn ontdekking. De informatie kun je in de les vinden, maar ook op betrouwbare websites.
  • Je kunt de taken verdelen: één zoekt informatie, de ander maakt de vragen.
  • Noem je quiz: Ontdekkingsreizen door [naam] en [naam].


Klaar?
Activeer de quiz.
Maak de quiz van een ander en zorg dat anderen jouw quiz kunnen vinden.
Laat de quiz ook beoordelen door je docent.

 

Quiz maken

Bij het maken van een quiz ontwerp je zelf de vragen in groepjes. Via een puntensysteem wordt de winnaar bepaald. Daarna worden de antwoorden besproken.

 

Begrippenlijst

Columbus
Columbus wist het Spaanse hof te interesseren voor zijn plan om naar het westen te varen en zo Indië te bereiken. In 1492 ontdekte hij Amerika.		 Diaz
Bartolomeus Diaz was de eerste ontdekkingsreiziger die over zee de meest zuidelijke punt van Afrika bereikte (1486).
Ontdekkingsreizen
Reizen waarmee niet of weinig bekende gebieden verkend worden. In de tweede helft van de 15e eeuw groeide het idee dat Indië over zee te bereiken moest zijn.		 Sextant
Hiermee kon de hoogte van een hemellichaam worden bepaald. Het sextant kon ook gebruikt worden voor de plaatsbepaling op zee gedurende de nacht.
Magalhães
De Portugees Fernao Magalhães maakte in opdracht van het Spaanse hof de eerste reis om de wereld (1519-1522).		 Barentsz
De Terschellinger Barentsz probeert een noordoostelijke doorvaart naar Indië te vinden in 1596.
Christenen
Een christen is een aanhanger van het christendom, of een volgeling van Jezus Christus.		 Indianen
De oorspronkelijke bewoners van Amerika.
Kwadrant
Een navigatie-instrument waarmee zeevaarders ook 's nachts de positie van hun schip konden bepalen.		 Da Gama
De Portugezen wilden verder dan de zuidpunt van Afrika. Vasco da Gama bereikte in 1498 India.
Klimaat
De gemiddelde weerstoestand over een periode van minimaal 30 jaar.		 Edelmetaal
Metaal dat niet tot nauwelijks aangetast kan worden door oxidatie. Voorbeelden zijn goud en platina.
Staatsgeheim
Informatie die omwille van inhoud of aard beperkt of niet verspreid mag worden.		 Cartografie
Wetenschap die zich bezig houdt met het maken en ontwerpen van kaarten.
Kaap de Goede Hoop
Gelegen in Zuid-Afrika. Deze kaap wordt traditioneel gezien als markering voor de overgang tussen de Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan.		 Boordgeschut
Het bewapenen van de schepen.

Scheepsbouw
Een specialisatie in de techniek waarin men zich bezighoudt met de bouw van schepen en boten.

Handelsroute
Een door handelaren gebruikte verbinding over land of water.
Astrolabium
Een toestel waarmee de stand van de hemellichamen aan land nauwkeurig gemeten kon worden. Het astrolabium was 1200 jaar lang het voornaamste instrument voor navigatie.		 Technische uitvindingen
Een aantal technische uitvindingen in de tweede helft van de 15e eeuw maakte het makkelijker om op zee je plaats te bepalen. Er kwamen betere schepen, betere en meer gedetailleerde kaarten en betere navigatie-instrumenten.

 

 

De Hervorming

Vooraf

Boven: Luther; onder: Calvijn

Luther en Calvijn protesteerden tegen misstanden in de christelijke kerk onder leiding van de paus. Door de reformatie (hervorming) ontstonden nieuwe kerken in Noord- en Midden-Europa. De eenheid van het geloof ging verloren. Dit leidde tot godsdienstoorlogen. In de kerken van de reformatie kregen gewone gelovigen meer invloed. De macht van de paus verminderde sterk.

Aan het eind van deze opdracht kun je:

  • in je eigen woorden uitleggen wat de oorzaken waren van de splitsing in de christelijke kerk van Europa.
  • beschrijven welke rol Luther en Calvijn speelden in de reformatie.
  • vergelijken welke verschillen er zijn tussen katholieken en protestanten.
  • argumenteren waarom de reformatie grote gevolgen had voor de hele maatschappij.
  • beschrijven welke kenmerken van de reformatie je kunt herkennen in de kerken van nu.


Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je samen met een klasgenoot een fotopresentatie. Hierin laat je verschillen zien tussen het protestantse en het rooms-katholieke geloof.

Beoordeling
Jullie krijgen een goede beoordeling voor de opdracht als:

  • De fotopresentatie minstens 12 foto's bevat, over elke kerk 6
  • De foto's goed passen bij het afgebeelde geloof.
  • Je juiste en passende bijschriften hebt gemaakt.
  • De fotopresentatie op tijd klaar is.
  • De fotopresentatie goed is afgewerkt en geschikt is om als kijkquiz te gebruiken.


Activiteiten

Stap Groepsgrootte Activiteit
Stap 1 Alleen Kennisbank 'Misstanden in de katholieke kerk' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2 Alleen Kennisbank 'Reformatie' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 3 Alleen Vragen beantwoorden over de katholieke en protestantse kerk.
Stap 4 Alleen Voorbeelden zoeken van katholieke en protestantse kunst.
Stap 5 Samen Toets 'Christelijke kerk' maken.
Stap 6 Samen Eindproduct maken: een fotopresentatie over kerk en geloof.


Benodigdheden
Geen bijzonderheden.

Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.

Stap 1

Inleiding

De katholieke kerk had gedurende de middeleeuwen een dominante positie in de maatschappij. De kerk had echter ook te maken met kritiek. De leider van de christelijke kerk in Byzantium bijvoorbeeld, wilde niets met de paus in Rome te maken hebben.

In West-Europa waren er gelovigen die op zoek waren naar zuiverheid in het geloof. Soms werden deze groepen door de kerk in de ban gedaan of veroordeeld als ketters.

Toen Maarten Luther misstanden in de kerk aan de kaak stelde, groeide hij uit tot een machtig tegenstander. Met Calvijn en andere hervormers deed hij de Katholieke Kerk op haar fundamenten schudden.

Bestudeer het onderdeel over misstanden in de katholieke kerk.

KB: Misstanden in de katholieke kerk

Beantwoord nu de onderstaande vragen.

Vragen:

  1. Wat betekent: de katholieke kerk had een dominante positie?
    1. In de katholieke kerk hadden dominees veel te vertellen.
    2. Koningen hadden het voor het zeggen in de katholieke kerk.
    3. De katholieke kerk had grote invloed op het politieke en maatschappelijke leven.
  2. Waarom kochten gelovigen aflaten?
    1. Volgens de kerkelijke leer kon je daarmee boete doen voor bepaalde zonden.
    2. Daarmee kreeg je meer te zeggen in de kerk van je woonplaats.
    3. Aflaten konden worden gebruikt om uit de gevangenis te komen.
  3. Wat was de taak van de kerkelijke inquisitie?
    1. De inquisitie sprak recht over kerkelijke leiders die zich aan misstanden schuldig maakten.
    2. De inquisitie deed onderzoek naar ketters en kon die laten martelen.
    3. De inquisitie was een soort kerkelijk leger dat streed tegen aanhangers van de reformatie.
  4. Welke redenen hadden gelovigen om kritiek te hebben op de katholieke kerk?
    Meerdere antwoorden mogelijk.
    • De kerkleiders waren meer bezig met macht en rijkdom dan met het geloof.
    • Gewone gelovigen hadden niets te vertellen in de kerk.
    • De paus had veel te weinig macht om het geloof te beschermen.
    • De kerk besteedde teveel geld aan kunst en mooie kerkgebouwen.
    • Met geld kon je in de kerk sneller hogerop komen dan met een goede opleiding.
    • De aflaten brachten te weinig geld op om kerken te bouwen.

  5. Bespreek de antwoorden op de vier vragen met een klasgenoot.
    Vraag hulp aan de docent als jullie er niet uitkomen.

Stap 2

Deur van de Slotkerk te Wittenberg

De reformatie

Lees nu in de Kennisbank de informatie over de reformatie.

KB: Reformatie

Beantwoord de volgende vier vragen.

  1. In welke landen werd het protestantisme het meest verbreid?
    1. In West- en Zuid-Europa.
    2. In Noord- en Midden-Europa.
    3. Buiten Europa.
    4. In Duitsland en Italië.
  2. Waardoor konden de ideeën van de reformatie zich zo snel verspreiden?
    1. In die tijd werd het wegennet snel verbeterd door de uitbreiding van de handel.
    2. In die tijd was het geloof erg belangrijk zodat er veel over gecommuniceerd werd.
    3. In die tijd was de boekdrukkunst uitgevonden en kwamen er meer beter opgeleide burgers.
  3. Waarom leidde de reformatie tot oorlogen in Europa?
    1. De paus probeerde met de inquisitie ketterse gebieden met geweld te heroveren.
    2. Regeringsleiders kozen partij voor een geloof en kwamen daardoor met elkaar in conflict.
    3. Luther en Calvijn riepen hun aanhangers op om tegen de katholieken te gaan vechten.
  4. Waarom is de reformatie van groot belang geweest voor de Nederlandse geschiedenis?
    1. De reformatie leidde tot een opstand waarbij de Nederlanden uiteindelijk zelfstandig werden.
    2. De reformatie betekende het einde van de Nederlandse zelfstandigheid.
    3. De reformatie leidde tot een dertigjarige burgeroorlog in de Nederlanden.

Stap 3

Katholiek of protestant?

Boven: Luther; onder: Calvijn

Lees de negen kenmerken hieronder.
Welke kenmerken passen bij de protestantse kerk?

  1. Veel pracht en praal in de kerkgebouwen.
  2. Kerkgebouwen zijn sober en bevatten geen heiligenbeelden.
  3. De Bijbel heeft het hoogste gezag en kan door elke gelovige worden begrepen.
  4. Er is een sterke kerkelijke hiërarchie van priesters.
  5. Gewone gelovigen hebben veel te vertellen in de kerk.
  6. Er zijn 7 sacramenten die gelovigen nodig hebben om bij de kerk te horen.
  7. Er zijn maar enkele sacramenten: doop en avondmaal.
  8. Geestelijken mogen trouwen.
  9. Geestelijken mogen niet trouwen.


Verschil tussen Calvijn en Luther

Lees nu de volgende zeven zinnen.
Past de zin beter bij Luther of beter bij Calvijn? Of bij allebei?

  1. Hij publiceerde 95 stellingen tegen misstanden in de kerk.
  2. Hij geloofde in predestinatie.
  3. Hij schafte veel sacramenten af.
  4. Hij verzette zich tegen de rijkdom van de kerk.
  5. Hij vond dat de regering aan de kerk moet gehoorzamen.
  6. Hij werd in de ban gedaan en vogelvrij verklaard.
  7. Hij vertaalde de Bijbel in de landstaal.


Bespreek je antwoorden met een klasgenoot.


Stap 4

Toets
Voor je begint aan de afsluiting maak je de toets 'Christelijke kerk'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De score wordt opgenomen in het volgsysteem.

Klik op de knop 'Toets' om te beginnen:

 

Toets:Christelijke kerk

Stap 5

Eindproduct
Je gaat samen met een klasgenoot een fotopresentatie maken.
Hierin laat je voorbeelden zien van het geloof van katholieken en protestanten. Je mag zoeken naar allerlei dingen die met kerk en geloof te maken hebben: gebouwen, geestelijken, schilderijen, voorwerpen, teksten.
Zorg ervoor dat de afbeeldingen een duidelijk kenmerk hebben dat echt past bij dat geloof. Zet bij elke foto een kort bijschrift: wat zie je?

Je kunt de afbeeldingen in een document zetten, op een poster plakken, in een digitaal presentatieprogramma zoals Prezi of PowerPoint, of in een online fotoviewer. Kies zelf een geschikte manier.

Klaar?
Zorg dat anderen je presentatie kunnen bekijken.
Lever hem ter beoordeling in bij je docent.

 

Fotoreportage maken

Met een fotoreportage kun je een verhaal vertellen met behulp van foto’s.

 

Extra: LvL

Leerlingen voor leerlingen
Op de website www.lvoorl.nl vind je verschillende video's die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt.

Hieronder staan een paar video's die goed past bij dit thema.
Bekijk de video's. Kun je de video's goed volgen?
Bespreek de inhoud van de video's met een klasgenoot.

Video: Inquisitie
Video: De hel

Let op:
Als je de video wilt stoppen, druk dan eerst op de stopknop en klik dan de pop-up weg.

Begrippenlijst

Vorst
Een vorst wordt ook wel een monarch genoemd. Een vorst is een heerser.		 Aflaat
Een kwijtschelding van straffen waarvoor gelovigen van de katholieke kerk in het hiernamaals alsnog moeten boeten.
Inquisitie
Dit was een rechtbank van de katholieke kerk.		 Predestinatie
De uitverkiezing door God.
Boekdrukkunst
De kunst om boeken te drukken is uitgevonden in het midden van de vijftiende eeuw door de Duitser Gutenberg. Deze uitvinding is van grote betekenis geweest voor de wetenschappelijke ontwikkeling.		 Concilie van Trente
De katholieke kerk nam maatregelen om de ergste misstanden tegen te gaan en de kerkelijke organisatie beter te structureren (1545-1563).
Kettervervolgingen
Ketters zijn aanhangers van de hervormde kerk. Filips kondigde strenge maatregelen tegen ketters af. De edelen vonden deze kettervervolgingen te streng.		 Hervorming/reformatie
Studie van de Bijbel leidde tot discussie over en kritiek op de rooms-katholieke kerk. Uiteindelijk leidde dat tot scheuring in de kerk: de hervorming of reformatie.
Luther
Maarten Luther is een Duitse monnik, die op 31 oktober 1517 met 95 stellingen kwam. De paus zette hem uit de kerk.		 Calvijn
Johannes Calvijn begon in Genève een hervormingsbeweging. Hij vond gehoorzaamheid aan God belangrijker dan gehoorzaamheid aan de vorst.
Afsplitsing protestantisme van katholicisme
De protestanten gingen zich organiseren en zo ontstond in de noordelijke Lage Landen de Nederduitse hervormde kerk.

 

 

De Nederlandse Opstand

Leerdoelen

Rond 1500, in de tijd van Ontdekkers en Hervormers, was ons land nog een klein onderdeel van het grondgebied van keizer Karel V. In reactie op de maatregelen van de keizer en zijn opvolger kwamen Nederlanders in verzet en dat werd het begin van Nederland als zelfstandige staat.

Aan het eind van deze opdracht kun je

  • minimaal twee redenen noemen waarom de Nederlanders in verzet kwamen tegen de regering van Filips II.
  • de belangrijkste gebeurtenissen in de Opstand in eigen woorden beschrijven.
  • illustreren wat het verband is tussen de Opstand en andere belangrijke ontwikkelingen in deze tijd.
  • concluderen welke gevolgen de Opstand had voor de inwoners van ons land.


Activiteiten

Stap Groepsgrootte Activiteit
Stap 1   Alleen Kennisbanken 'Land van middeleeuwse steden' en 'Het bestuur in de Nederlanden' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2 Alleen Kennisbank 'De Nederlanden vóór de opstand' bestuderen en een aantal uitspraken bij de juiste persoon zetten.
Stap 3 Alleen Kennisbank 'Begin en verloop van de Opstand' bestuderen en jaartallen in een tijdbalk zetten.
Stap 4 Alleen Vragen beantwoorden over prins Willem van Oranje.
Stap 5 Aleen Vragen beantwoorden over de godsdiensthervormers Luther en Calvijn.
Stap 6 Alleen Toets 'De opstand' maken.
     


Benodigdheden
Geen bijzonderheden.

Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.

 

 

Stap 1

Inleiding
In de 16e eeuw bestond Nederland nog niet. De Bourgondische hertogen (tijdvak 4) hadden wel al iets van een eenheid gesmeed. Via een huwelijk kwam het gebied in handen van de Spaanse Habsburgers.
Toen Karel V de Nederlanden erfde, waren de Nederlanden een losse verzameling provincies. Het was een overwegend agrarisch gebied met een handjevol Middeleeuwse steden. Het bestuur van elke provincie was verschillend geregeld. Bestuurders kwamen meestal voort uit de adel en de rijke burgers in de stad.

Bestudeer de volgende onderdelen uit de Kennisbank en beantwoord de vragen.

KB: Land van middeleeuwse steden
KB: Het bestuur in de Nederlanden

  1. Op welke manier kreeg keizer Karel V de Nederlandse provincies in handen?
    1. Door heel Nederland te veroveren.
    2. Doordat hij deze gebieden erfde.
  2. Wie bestuurden de Nederlandse provincies?
    1. De rooms-katholieke kerk.
    2. Edelen en burgers.
  3. Welke steden waren belangrijk voor de belastinginkomsten van de keizer?
    1. De handelssteden in Vlaanderen, de Hanzesteden en Hollandse steden zoals Dordrecht.
    2. De hoofdsteden van de provincies.
  4. Waardoor ontstonden er conflicten tussen de keizer en de handelssteden?
    1. De handelssteden wilden onafhankelijk worden van de keizer.
    2. De keizer wilde de steden dwingen om hogere belastingen te betalen.
  5. Wat zijn privileges?
    1. Voorrechten waardoor steden zelfbestuur en handelsvoordelen hadden.
    2. Belastingen die steden mochten innen van handelaars.

 

Stap 2

De oorzaken van de Opstand
Lees nu informatie over de Nederlanden vóór de Opstand.

KB: De Nederlanden vóór de Opstand

Hieronder bekijk je vijf uitspraken. Van wie is welke uitspraak?
Kies uit: Filips II, Kardinaal Granvelle, Karel V, Willem van Oranje en Landvoogdes Margaretha van Parma.

  1. Ik weet achteraf niet zeker of ik er goed aan deed de ketters zo hard aan te pakken in mijn gebieden.
  2. Ik kan Margaretha en Oranje niet vertrouwen; zij treden niet hard genoeg op tegen de ketters.
  3. Ik wilde namens mijn broer goed regeren en geweld zien te voorkomen, maar dat is helaas niet gelukt.
  4. Als man van de kerk en raadsman van de koning adviseer ik keihard op te treden tegen de ketters.
  5. Ik was altijd een trouwe dienaar van de keizer en de koning en had nooit gedacht dat ik nog eens tegen hem in opstand zou komen.

Vergelijk je antwoorden met de antwoorden van een klasgenoot.

Stap 3

 Spanjaarden belegeren Valencijn (1566)

De Opstand
Om goed overzicht te krijgen van gebeurtenissen, is het handig om een tijdbalk te maken.
In deze les gaat het om een aantal gebeurtenissen die samen de Opstand vormen.

Lees nu in de Kennisbank de informatie over het begin en alle verschillende fasen van de Opstand.

KB: Begin en verloop van de Opstand

Verwerk nu de informatie uit de Kennisbank in een tijdbalk. Je kunt je tijdbalk op papier maken, maar je kunt ook kiezen voor digitaal.

In je tijdbalk moeten de volgende jaartallen voorkomen:
1566 - 1572 - 1579 - 1584 - 1581 - 1588 - 1596 - 1609 - 1648.
Noteer niet alleen de belangrijkste gebeurtenissen, maar zet er ook steeds een passende afbeelding bij.

Stap 4

Willem van Oranje in 1579

Willem van Oranje
De Engelse beroepsmilitair Walter Morgan was van 1572 tot 1574 kapitein in de legers van Willem van Oranje. Hij hield een dagboek bij. Daarin beschrijft hij hoe de prins van Oranje met zijn leger bij de stad Roermond aankomt en probeert de burgers van de stad over te halen om zich bij hem aan te sluiten.

Aan het slot van de redevoering van Willem van Oranje moesten de inwoners van Roermond besluiten wat zij zouden doen: zich wel of niet aansluiten bij de opstand tegen de koning. De inwoners van Roermond vonden dat de prins volkomen terecht de wapens tegen de koning had opgenomen. Hij had het recht om te vechten tegen het afschaffen van de privileges door de Spaanse koning. Maar toch besloten de inwoners zich niet bij Willem van Oranje aan te sluiten. Ze waren bang voor de wreedheden die het grote leger van de koning zou begaan, zoals dat ook andere plaatsen was gebeurd. Bovendien betwijfelden zij of de prins en de opstandelingen sterk genoeg zouden zijn om tegen het kolossale leger van de koning weerstand te bieden.

Toen besloot Willem van Oranje Roermond met geweld in te nemen. De arme inwoners van Roermond hadden helemaal geen ervaring met het gebruik van vuurwapens. Het lukte Willem van Oranje de stad zonder veel bloedvergieten te veroveren. Onder de burgerij waren bij de verovering 24 slachtoffers gevallen.

 

  1. Leg met behulp van de bron uit dat het conflict in de Nederlanden gezien kan worden als een burgeroorlog.
  2. Leg met behulp van de bron uit dat het conflict in de Nederlanden gezien kan worden als een opstand tegen de politiek van de koning van Spanje.

 

Stap 5

Johannes Calvijn ca. 1550

Luther en Calvijn
In de middeleeuwen was het gewoon dat de vorst het geloof van zijn onderdanen bepaalde. De godsdiensthervormers Luther en Calvijn waren het op dit punt niet met elkaar eens. Luther was het eens met de opvatting dat de vorst het geloof van zijn onderdanen kon bepalen (en dat de onderdanen zich daar niet tegen mochten verzetten). Volgens Calvijn mochten onderdanen zich wel verzetten tegen de godsdienstpolitiek van de vorst.

In de zestiende eeuw kregen de ideeën van Calvijn meer aanhang in de Nederlandse gewesten dan de ideeën van Luther. Leg uit waarom.

Stap 6

Toets
Voor je begint aan de afsluiting maak je de toets 'De Opstand'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De score wordt opgenomen in het volgsysteem.

Klik op de knop 'Start' om te beginnen:

 

Toets:De Opstand

Extra: LvL

Leerlingen voor leerlingen
Op de website www.lvoorl.nl vind je verschillende video's die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt.

Hieronder staat een video die goed past bij dit thema.
Bekijk de video. Kun je de video goed volgen?
Bespreek de inhoud van de video met een klasgenoot.

Video: De Opstand

Let op:
Als je de video wilt stoppen, druk dan eerst op de stopknop en klik dan de pop-up weg.

Begrippenlijst

Hagenpreken
Hagenpreken zijn preken in het geheim in het open veld van aanhangers van Calvijn.		 Bede
Een verzoek, in feite meer een bevel, aan de Staten-Generaal om meer belasting te mogen innen.
Karel V
Karel V was koning van Spanje (met delen van Italië en van Amerika), keizer van het Duitse Rijk en Heer van de Zeventien Nederlanden.		 Hanzesteden
Steden die lid zijn van het Hanzeverbond. Dit is een handelsgilde waarbij verschillende steden een overeenkomst met elkaar gesloten hadden, o.a. ter verbetering van verbindingen.
Staten-Generaal
De gewesten werkten samen in de Staten-Generaal, een overleg waar elk gewest een aantal politici naar toe stuurde.		 Stadhouder
Een stadhouder was de legeraanvoerder en werd door elk gewest apart aangewezen. Het was wel altijd iemand uit de familie van Van Oranje.
Stand
Een gesloten sociale groepering met een bepaalde sociale status en bijbehorende voorrechten en plichten.		 Standenvergadering
De vertegenwoordigers van de drie standen hadden zitting in een standenvergadering (een soort parlement).
Geheime Raad
Deze raad bestond voornamelijk uit juristen en ging een belangrijke rol spelen in de nieuwe wetgeving en bestuur.		 Raad van Financiën
In deze raad zaten hoge ambtenaren. Zij hielden toezicht op de financiële situatie in de Nederlanden en coördineerden de hogere belastingopbrengsten.
Raad van State
Opgericht in 1531 door Karel V. In de Raad van State zaten de adviseurs van de landvoogd(es). Deze adviseurs waren de hoogste edelen van het land die adviseerden over belangrijke kwesties.		 Pragmatische Sanctie
Een geschrift waarin door Karel V in 1549 vastgelegd werd dat de Zeventien Provinciën der Nederlanden één overerfbaar gebied werden.
Granvelle
Een Habsburgse staatsman en een groot tegenspeler van de Nederlandse edelen.		 Privilege
Een bijzonder recht of voorrecht op iets dat je krijgt of mag.
Centralisatie
Het streven naar een organisatie of natie die zo veel mogelijk vanuit één centraal punt of zelfs door één centraal orgaan of persoon bestuurd wordt.		 Margaretha van Parma
Margaretha was landvoogdes van de Nederlanden. Zij regeerde in de Nederlanden in opdracht van haar broer, koning Filips II. Margaretha was niet zo streng als haar broer. Zij zorgde ervoor dat de protestanten in Nederland niet zo streng in de gaten gehouden werden. Hierdoor kregen zij meer vrijheid.
Filips II
Zoon van Karel V en zijn opvolger in Spanje en de Nederlanden. Hij regeerde vanuit Madrid.		 Sluiting Schelde
Tijdens de oorlog sloten de opstandelingen de toegang tot de Schelde af. Daardoor kon Antwerpen zich niet verder ontwikkelen als haven.
Opstand
Bij de komst van Alva met zijn Spaanse troepen vluchtte Willem van Oranje naar Duitsland. Van daaruit begon hij de strijd tegen de Spaanse troepen.		 Watergeuzen
Watergeuzen zijn opstandelingen die naar zee uitgeweken zijn. Zij namen in 1572 Den Briel in. Andere Hollandse steden kozen voor de opstand. Willem vestigde zich in Delft. Hij werd stadhouder van Holland.
Unie van Utrecht
De opstandige gewesten sloten samen in Utrecht een Unie (1579).		 Afzetten Filips II
Het antwoord van de opstandige gewesten: Filips werd niet meer erkend als vorst. Filips bleef in zijn ogen echter Heer der Nederlanden. In 1581 werd Filips afgezet: het Plakkaat van Verlatinge.
Moord Willem van Oranje
Willem van Oranje werd in 1584 in Delft vermoord.		 Maurits
Maurits is de zoon van Willem van Oranje. Hij volgde zijn vader op als stadhouder van Holland. Hij was de legeraanvoerder in de strijd tegen de Spanjaarden.
Beeldenstorm
In 1566 begonnen calvinisten in Vlaanderen beelden uit de kerken neer te halen en kapot te slaan. Deze beeldenstorm ging van plaats naar plaats, tot helemaal in Friesland en Groningen.		 Alva
Spaans hertog en legeraanvoerder. Filips II stuurde hem naar de Nederlanden om de orde te herstellen. Hij trad streng op en liet edelen onthoofden.
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
In 1588 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden opgericht.		 Amsterdam wereldhaven
Amsterdam ontwikkelde zich tot een wereldhaven: met eerst vooral handel op de Oostzee, maar later met handel over de hele wereld.

Plakkaat van Verlatinghe
De Staten verklaarden op 26 juli 1881 dat hun vorst, Filips II, de vrijheden en rechten van steden en vorstendommen had geschonden en verklaarden hem vervallen van de troon. Zijn troon werd verlaten verklaard of wel Filips II werd afgezet als heerser.

  

 

 

De Renaissance

Leerdoelen

Aan het einde van de middeleeuwen ontstond in Italië een nieuwe manier van leven en een nieuw soort kunst. Daarin werd opnieuw een voorbeeld genomen aan de klassieke oudheid. In deze opdracht staat de renaissance centraal.

Aan het eind van deze opdracht kun je

  • in eigen woorden beschrijven wat er wordt bedoeld met de renaissance.
  • twee oorzaken en achtergronden van het ontstaan van het humanisme en de renaissance beschrijven.
  • illustreren hoe de veranderende kijk op de wereld te zien is in kunstwerken uit die tijd.
  • zelf voorbeelden selecteren van dit nieuwe mens- en wereldbeeld en deze ordenen en toelichten.


Activiteiten

Stap Groepsgrootte   Activiteit
Stap 1     Alleen Kennisbanken 'Renaissance' en 'Florence en De Medici' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2 Alleen De juiste zinnen kiezen die de veranderingen in de kunst door de steun van De' Medici aangeven.
Stap 3 Alleen Kennisbank 'Beroemde kunstenaars' bestuderen en een schema invullen.
Stap 4 Alleen Toets 'Mens- en wereldbeeld' maken.
     


Benodigdheden
Geen

Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.

 

 

Stap 1

Inleiding
In de middeleeuwen leefden de meeste mensen een sober en godsvruchtig leven.
Gehoorzaamheid aan de kerk was vanzelfsprekend. Mensen waren bang voor straf in het hiernamaals.
De invloed van de Griekse en Romeinse beschaving raakte in de middeleeuwen op de achtergrond.
Tijdens de renaissance (wedergeboorte) veranderde dat.

Los van de kerk ontwikkelde zich in de 14e eeuw een hernieuwde belangstelling voor kunst, wetenschap en literatuur van de Romeinen en Grieken uit de klassieke oudheid.

Bestudeer uit de Kennisbank de volgende twee onderdelen.

KB: Renaissance
KB: Florence en De' Medici

  1. Wat bedoelen we met de renaissance?
    1. Nieuwe belangstelling voor de kunst van Grieken en Romeinen.
    2. Wedergeboorte van de middeleeuwse kunst.
    3. Economische opleving na de pestepidemieën van de middeleeuwen.
  2. Bekijk het schilderij hiernaast.
    Dit schilderij past bij ....
    1. ... de renaissance, omdat er mensen op zijn afgebeeld.
    2. ... de middeleeuwen, omdat het over het hiernamaals gaat.
  3. Waarom namen de steden Florence, Genua, Milaan en Venetië een bijzondere plaats in rond 1500?
    1. Hier was welvaart ontstaan door de bloeiende landbouw.
    2. Ondanks de pestepidemieën waren dit rijke handelssteden.
  4. Waarom vergeleken de inwoners van de Italiaanse stadstaten zich graag met de oude Romeinen?
    1. Ook de Romeinen richtten zich vooral op het leven na de dood.
    2. Ook in de oudheid dacht men positief over de mens en zijn mogelijkheden.
  1. Waar waren Petrarca en Erasmus het ongetwijfeld over eens?
    1. De boeken van de Romeinen moesten opnieuw bestudeerd worden, los van de kerkelijke uitgaven.
    2. Er moest meer studie van de klassieke architectuur worden gemaakt.
  2. Waarom was de familie De Medici zo belangrijk voor de renaissance?
    1. Deze familie had veel macht en geld waarmee ze nieuwe kunstenaars steunden en opdrachten bezorgden.
    2. Deze familie bracht veel beroemde schrijvers en kunstenaars van de renaissance voort.
  3. Waardoor werd Filippo Brunelleschi bekend?
    1. Hij ontwierp een nieuw stadhuis voor Florence dat een voorbeeld van nieuwe kunst was.
    2. Hij ontwierp de koepel van de Dom van Florence naar Romeins voorbeeld.

Stap 2

Florence en De' Medici
Lees de volgende zes zinnen.
Welke veranderingen kwamen er in de kunst door de steun van De' Medici?
Kies alle juiste zinnen.

  1. De kerk kreeg meer invloed op de inhoud van de kunstwerken.
  2. De kerk was niet langer de belangrijkste opdrachtgever voor kunstenaars.
  3. Kunstenaars kregen de mogelijkheid om nieuwe ideeën in hun werk te brengen.
  4. Kunstenaars kregen minder aanzien en moesten zich schikken naar de macht.
  5. Er werden veel meer dure opdrachten gegeven voor gebouwen en beelden.
  6. Er werden minder opdrachten gegeven omdat kooplieden bezig waren met andere zaken dan kunst.


Renaissancekunstenaar
Stel je bent een renaissancekunstenaar en je mag uit het lijstje hieronder vier opdrachten kiezen. Welke opdrachten zou jij kiezen? Motiveer je antwoord.

  1. Schilderij van een gesprek tussen Plato en zijn vrienden.
  2. Beeld van twee heiligen in gesprek met Jezus.
  3. Ontwerp voor een kerkgebouw met middeleeuwse glas-in-loodvensters.
  4. Schilderij van Griekse goden en godinnen die feest vieren in de natuur.
  5. Beeld: Adam en Eva moeten voor straf het paradijs verlaten.
  6. Beeld van een gespierde held die een reus verslaat.
  7. Ontwerp voor een koopmanshuis met bogen en een binnenplaats met zuilengang.

Bespreek je keuze met een klasgenoot.

Stap 3

Mens van Vitruvius

Renaissancekunst
Gebruik voor deze opdracht het onderdeel Beroemde kunstenaars van de kennisbank Geschiedenis.

KB: Beroemde kunstenaars

Je gaat nader onderzoek doen naar werk van Leonardo, Michelangelo en Van Eyck. Neem het schema hieronder over. Vul de begrippen in bij Google en probeer met de informatie die je vindt het schema verder in te vullen.

Naam/begrip Uitleg Hoort bij kunstwerk Kunstenaar
Sfumato      
Vitruvius      
Laatste oordeel      
Contrapost      
Adam & Eva      

Stap 4

Toets
Voor je begint aan de afsluiting maak je de toets 'Mens- en wereldbeeld'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De score wordt opgenomen in het volgsysteem.

Klik op de knop 'Start' om te beginnen:

 

Toets:De Renaissance

Begrippenlijst

Pestepidemie
Periode halverwege de 14e eeuw waarin de pest veel slachtoffers maakt.		 Kooplieden
Personen die handelsproducten kopen of verkopen om winst te maken.
Stadstaat
Een staat bestaande uit een stad en het stuk land er omheen.		 Olieverf
Verf gemaakt op basis van lijnolie en pigment, in die tijd een nieuw product dat een veel verfijndere techniek mogelijk maakte.
Tempera
Schilderstechniek waarbij met ei of colloïde (op lijm gelijkende stof) gebonden kleuren op een gips- of krijtondergrond worden geschilderd. Tempera werd vooral voor de opkomst van de olieschilderkunst in de 15e eeuw gebruikt.		 Michelangelo
Michelangelo was een Italiaans kunstschilder, beeldhouwer, architect en dichter. Hij wordt beschouwd als een van de blangrijkste kunstenaars uit de Italiaanse renaissance.
Jan van Eyck
Jan van Eyck was tijdens zijn leven wellicht de beroemdste schilder van Europa en stond al vroeg bekend als de "uitvinder" van de olieverfschilderkunst. Dit laatste bleek echter niet waar te zijn, wel heeft van Eyck in de ontwikkeling van deze techniek een doorslaggevende rol gespeeld.		 Erasmus
Erasmus is een internationale geleerde afkomstig uit de Lage Landen. Hij bestudeerde onder andere Bijbelteksten en zorgde voor nieuwe vertalingen in het Latijn.
Humanist
Aanhanger van het humanisme. Humanisten grepen terug op de ideeën en de cultuur uit de klassieke oudheid. Zij legden nadruk op menselijke waardigheid. Humanisten waren tegen de kerkelijke dogma's en benadrukten een individuele manier van geloven.		 Mensbeeld
Een doordachte en samenhangende voorstelling van wat het betekent mens te zijn.
Leonardo da Vinci
Een bekende kunstenaar. Naast schilder, beeldhouwer en architect was hij ook uitvinder, ingenieur en nog veel meer. Er wordt wel gezegd dat hij het beste voorbeeld uit de geschiedenis is van een homo universalis, dat betekent ongeveer: iemand die alles kan.		 Petrarca
Een Italiaans dichter en prozaschrijver, tevens de grondlegger van het humanisme.

Filippo Brunelleschi (1377-1446)
Een architect, ingenieur, goudsmid en beeldhouwer uit de Italiaanse renaissance. Hij is vooral bekend door zijn herontdekking van het perspectief en voor de bouw van de koepel van de Santa Maria del Fiore.

 

  

 

Nederlandse ontdekkers

Vooraf

De Eendraght en de Hoorn

Niet alleen Portugezen en Spanjaarden gingen op zoek naar nieuwe zeeroutes naar handelsgebieden. Ook Nederlandse ontdekkingsreizigers zijn de zeeën overgegaan. Hun namen vind je nog steeds terug op de wereldkaart. Probeer eens een paar van hun spannende reisverhalen te onderzoeken.

Aan het eind van deze opdracht kun je:

  • enkele voorbeelden noemen van Nederlandse ontdekkingsreizigers en hun resultaten weergeven.
  • in eigen woorden formuleren om welke redenen ontdekkingsreizigers op reis gingen en welke moeilijkheden ze ondervonden.
  • een vergelijkend overzicht maken van enkele belangrijke ontdekkingsreizen.


Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je samen met een klasgenoot een vergelijkend schema van vier ontdekkingsreizen die in Nederlandse opdracht werden gemaakt.

Beoordeling
Jullie krijgen een goede beoordeling voor de opdracht als:

  • Het overzicht is gemaakt in de vorm van een schema (tabel) met een wereldkaart.
  • In het schema zijn opgenomen: wie – wanneer – reisdoel – route – ontdekkingen.
    Namen van ontdekkers zijn aangegeven op de juiste plaats op de wereldkaart.
  • Het overzicht is gemaakt met behulp van een tabel in Word of een ander tekstverwerkingsprogramma.
  • Het overzicht geen taalfouten bevat en op tijd klaar is.


Activiteiten

Stap Groepsgrootte Activiteit
Stap 1      Samen met een klasgenoot    Website over Jan Huygen van Linschoten bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2 Samen met een klasgenoot Videoclips bekijken en vragen beantwoorden over de reis van Willem Barentz.
Stap 4 Samen met een klasgenoot Informatie over vier Nederlandse ontdekkingsreizigers in een schema zetten.


Benodigdheden
Geen bijzonderheden.

Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.
 

Stap 1

Jan Huygen van Linschoten

Stap1
Niet de Nederlanders, maar de Portugezen waren de eersten die de zeeweg naar Indië ontdekten. Natuurlijk hielden ze de route angstvallig geheim!
Nu moest iedereen die kostbare producten uit het oosten wilde kopen, naar Lissabon. Een slimme Nederlandse jongen, Jan Huygen van Linschoten, kwam als eerste achter de zeeroute naar Indië..... Hoe hij dat aanpakte?

Lees dat zelf eens na op deze website en beantwoord daarna in eigen woorden de volgende twee vragen.

  1. Hoe kon Jan Huygen aan de kaarten van de Portugezen komen?
  2. Wat deed Jan Huygen met zijn kennis van de Portugese handel op Indië?

Stap 2

Willem Barendsz

Een probleem voor de Nederlanders was, dat zij door de Opstand in oorlog waren met Spanje. Daardoor was de zuidelijke route voor Nederlandse schepen erg gevaarlijk. Zou er geen andere route zijn te vinden? Willem Barentsz en zijn mannen ondernamen voor de derde keer een poging om een route langs het ijzige noorden te vinden. Hun tocht werd beroemd en berucht, want ze werden gedwongen te overwinteren in het poolgebied...

Bekijk de volgende video's over deze roemruchte tocht.

Gebruik de informatie voor je eindopdracht.
Maak daarom aantekeningen over de volgende punten:

  • Wie waren de leiders van de expeditie?
  • Wanneer vond hun tocht plaats?
  • Wat was het doel van de reis?
  • Welke route volgden zij?
  • Welke ontdekkingen deden zij?
  • Was hun missie een succes? Ja/nee, want...
  • Wat is er op de wereldkaart nog te zien van deze tocht?

Stap 3

Eindproduct
Maak nu een tabel met 7 kolommen aan in Word of in een ander tekstverwerkingsprogramma. Zorg dat je een liggende pagina hebt.
Bovenaan de kolommen schrijf je kort de punten die je wilt onderzoeken (zie de vragen bij stap 2): Wie – wanneer – doel – route – ontdekkingen – succes? – kaart
Bewaar het bestand onder de naam Ontdekkers.

Noteer nu eerst alvast wat je gevonden hebt over de reis van Willem Barentsz. Ga nu op zoek naar nog minstens drie andere Nederlandse ontdekkingsreizigers.

Je kunt hiervoor de lijst van Wikipedia gebruiken.

TIPS: Le Maire en Schouten – Abel Tasman – Hudson zijn in elk geval ontdekkers die hun sporen op de kaart hebben achtergelaten. Maar er zijn er meer!

Schrijf je gevonden gegevens in in de tabel.
Neem deze wereldkaart en plaats die onder de tabel.

Print je bestand uit en markeer duidelijk op de kaart de topografische namen die ons herinneren aan de Nederlandse ontdekkers.

Klaar?
Laat het vergelijkende overzicht beoordelen door jullie docent. Vertel hem/haar wie volgens jullie de belangrijkste Nederlandse ontdekkingsreiziger was, en waarom!

Tabel maken

Een tabel of schema is een manier om gegevens in beeld te brengen, op zo’n manier dat het er overzichtelijk uit ziet.

 

Leonardo

Vooraf

Man van Vitruvius

Tijdens de renaissance werden kunstenaars opeens veel belangrijker dan in de middeleeuwen. Velen van hen maakten niet alleen mooie kunstwerken, maar waren tegelijk geleerde, onderzoeker en uitvinder. Leonardo da Vinci is misschien wel de beroemdste van deze alleskunners.

Aan het eind van deze opdracht kun je

  • een overzicht van beroemde uitvindingen van Leonardo da Vinci maken.
  • verdedigen waarom hij als een genie wordt beschouwd, hoewel maar weinig van zijn uitvindingen echt werkten.
  • zijn uitvindingen vergelijken met uitvindingen uit onze tijd.


Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je een vergelijking tussen uitvindingen van Leonardo en machines uit onze tijd. Je doet dit door afbeeldingen te verzamelen die je tijdens een presentatie kunt toelichten.

Beoordeling
Je krijgt een goede beoordeling voor de opdracht als:

  • Je presentatie minstens zes uitvindingen van Leonardo laat zien en evenveel vergelijkbare machines uit onze tijd.
  • Je in eigen woorden uitleg kunt geven over Leonardo's uitvindingen.
  • Je je bronnen voor deze presentatie onderaan vermeldt.
  • Je presentatie netjes is afgewerkt en er mooi uitziet.


Activiteiten

Stap       Groepsgrootte     Activiteit
Stap 1   Alleen Website over Leonardo da Vinci bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2 Alleen Een schilderij van Leonardo da Vinci bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 3 Alleen Een tekening van Leonardo da Vinci bestuderen en de vraag beantwoorden.
Stap 4 Alleen Hedendaagse varianten zoeken van de uitvindingen van Leonardo da Vinci.


Benodigdheden
PowerPoint of Prezi.

Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.

 

 

Stap 1

Ontwerp van een kanon

Leonardo da Vinci
Leonardo da Vinci is genoemd naar zijn Italiaanse geboortedorpje. Niemand had kunnen bedenken dat een jongen uit zo’n eenvoudig gezin zo beroemd zou worden. Hoe kreeg hij zijn opleiding en bij wie kwam hij in dienst?

Lees op deze website meer over Leonardo's leven.

Bekijk daarna het onderstaande filmfragment:
Hoe zou een veldslag tussen Leonardo's vechtmachines eruit zien?
Op You Tube kun je eventueel nog veel meer filmpjes vinden over zijn wonderlijke apparaten.

Vragen:

  1. Hieronder zie je 12 vakgebieden. Op welke van deze vakgebieden was Leonardo actief? Als je de naam van een vakgebied niet kent, moet je die natuurlijk opzoeken.
    weg- en waterbouwkunde chemie fysica
    geesteswetenschappen muziek ballistiek
    werktuigbouwkunde sculptuur aviatiek
    beeldende kunst architectuur literatuur
  1. Hoe begon Leonardo zijn opleiding?
    1. Hij kwam in dienst van een schilder.
    2. Hij kreeg een wetenschappelijke opleiding.
  2. Waarom namen vorsten Leonardo graag in dienst?
    1. Hij kon hen helpen met de verdediging van hun gebied.
    2. Zijn uitvindingen brachten meer geld in de schatkist.
  3. Waarom zijn Leonardo’s boeken niet zo gemakkelijk te lezen?
    1. Hij was linkshandig en schreef daarom in spiegelschrift.
    2. Hij schreef in geheimschrift om zijn uitvindingen te beschermen.
  4. Waarom zijn er maar weinig schilderijen van hem bekend?
    1. Hij experimenteerde met nieuwe technieken die niet altijd goed uitpakten.
    2. Hij moest zijn aandacht over teveel activiteiten verdelen.
  5. Leonardo wordt wel genoemd: een uomo universale.
    Hoe kun je dat begrip uitleggen?
    1. Hij was een alleskunner en een ‘duizendpoot’.
    2. Hij werd ervan verdacht homoseksueel te zijn, wat in die tijd onacceptabel was.

Stap 2

 Maagd op de rotsen

Renaissanceschilder
Iedereen kent Leonardo door enkele schilderijen. De bekendste daarvan is de Mona Lisa. Leonardo kon bijzonder goed mensen tekenen en schilderen. Daarvoor bestudeerde hij de anatomie van het menselijk lichaam. Hij ging zelfs zover, dat hij lichamen van gestorven mensen ontleedde om te onderzoeken hoe het lichaam precies is gebouwd. Daarmee was hij een typische man van de renaissance: die had immers weer veel belangstelling voor de natuur, de mens en het leven op aarde – net als de Grieken en Romeinen die zulke prachtige beelden maakten.

Bestudeer nu eens het schilderij Virgin of the Rocks van Leonardo en beantwoord de vragen.

  1. Hoe kun je zien dat Leonardo als echte renaissanceschilder belangstelling had voor de natuur?
  2. Hoe kun je zien dat Leonardo veel anatomische studie heeft gedaan?

Stap 3

Anatomische tekening van Da Vinci

Atomische tekening
Bekijk de afbeelding.
Je ziet een tekening van Leonardo da Vinci. Leonardo da Vinci had de mogelijkheid om in een lijk te snijden. Deze anatomische tekening van een mens wordt vaak gebruikt om te laten zien dat de middeleeuwen voorbij zijn.
Leg uit waarom de tekening typerend is voor een geleerde uit de renaissance.

Stap 4

Ontwerp van een vleugel

Eindproduct
Kijk ook eens rond op de website howstuffworks . Op de site vind je veel voorbeelden van Leonardo's uitvindingen.
Kies zelf zes uitvindingen van Leonardo uit waarvan je afbeeldingen gaat zoeken: bladen uit zijn vele tekenboeken, of modellen die mensen later hebben gebouwd naar voorbeeld van zijn tekeningen.

Zoek nu bij elke uitvinding een moderne variant: hoe werden zijn bedenksels later werkelijkheid?
Zoek informatie over elke uitvinding waardoor je kunt vertellen hoe hij ongeveer werkte, en in hoeverre Leonardo zijn tijd ermee vooruit was. Zet in je presentatie (op PowerPoint of Prezi, of in een tekstbestand) steeds een afbeelding van
Leonardo's bedenksel naast een 'moderne' afbeelding om goed te kunnen vergelijken.

Klaar?
Laat je presentatie beoordelen door je docent.

 

Powerpoint presentatie maken

Jezelf op een goede manier presenteren is een belangrijke vaardigheid in deze maatschappij. Je laat zien waar je mee bezig bent geweest, waar je je in hebt verdiept en welke kennis je hebt opgedaan. Powerpoint is een programma dat jou kan helpen om informatie te presenteren.

 

Pecha Kucha maken

Een Pecha Kucha is een presentatie die bestaat uit 20 slides. Voor iedere slide heb je 20 seconden de tijd om te presenteren, dus je verhaal duurt in totaal 6 minuten en 40 seconden.

 

Extra: LvL

Leerlingen voor leerlingen
Op de website www.LvL.nl vind je verschillende video's die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt.

Hieronder staan video's die goed passen bij dit thema.
Bekijk de video's. Kun je de video's goed volgen?
Bespreek de inhoud van de video's met een klasgenoot.

Video: Renaissance
Video: Leonardo Davinci

Let op:
Als je de video wilt stoppen, druk dan eerst op de stopknop en klik dan de pop-up weg.

Moord op Willem van Oranje

Vooraf

Kogelinslagen in de muur te Delft

Ons land wordt nog steeds geregeerd door een ver familielid van Willem van Oranje. Hij was leider van de Opstand waardoor de Nederlanden onafhankelijk werden. In Willems laatste woonplaats in Delft kun je nog altijd de kogelgaten zien van de moord op Willem van Oranje, die plaatsvond op 10 juli 1584.

Aan het eind van deze opdracht kun je

  • in eigen woorden vertellen waarom Willem van Oranje werd vermoord.
  • argumenteren waarom het heel moeilijk is om een gebeurtenis uit het verleden precies te reconstrueren.
  • met behulp van bronnen inleven in deze gebeurtenis.


Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je een dagboekverslag waarin je beschrijft hoe de moord op Willem van Oranje plaatsvond.

Beoordeling
Je krijgt een goede beoordeling voor de opdracht als:

  • In je verslag is te lezen, waar de moord precies plaatsvond en wat er te zien was door de ooggetuigen.
  • Je je inleeft in iemand die de moord heeft meegemaakt, en weergeeft wat die persoon daarbij dacht en voelde.
  • Je een afbeelding uit die tijd hebt bijgevoegd.
  • Je verslag in goed Nederlands is opgesteld en op tijd wordt ingeleverd.


Activiteiten

Stap Groepsgrootte     Activiteit
Stap 1   Alleen Filmpjes over de Opstand bekijken en vragen beantwoorden.
Stap 2 Alleen Vragen beantwoorden over de moord op Willem van Oranje.
Stap 3 Alleen Een 'ooggetuigenverslag' schrijven van iemand die getuige was van de moord op Willem van Oranje.


Benodigdheden
Geen bijzonderheden.

Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.

 

 

Stap 1

Willem van Oranje in 1579

Willem van Oranje
Willem van Oranje werd bekend door zijn strijd tegen Spanje tijdens de Opstand. Dat kostte hem uiteindelijk zijn leven. Waarom kwam hij eigenlijk in opstand, en wie gaf bevel voor de moord?
Bekijk de onderstaande filmpjes over de Opstand en over Willem van Oranje.

Video: De Opstand in de Nederlanden
Video: Willem van Oranje: Leider van de Opstand in de Nederlanden
Video: Willem van Oranje
Video: Moord op Willem van Oranje onderzocht

Beantwoord nu deze vragen:

  1. Door welke omstandigheden heerste er veel woede in de tijd van de Opstand in Nederland?
    1. Vanwege honger, armoede en onrust over het geloof.
    2. Vanwege de ongelijke verdeling tussen arm en rijk.
  2. Welke groep mensen moest van de koning streng vervolgd werden en zelfs verbrand?
    1. de katholieken
    2. de protestanten
  3. Op welke manier kwamen mensen in 1566 in opstand tegen de maatregelen van de koning?
    1. Ze sloten een verbond met de edelen en begonnen te vechten.
    2. Ze vermoordden tijdens wraakacties katholieke geestelijken.
    3. Ze vielen kerken en kloosters aan en vernielden beelden.
  4. Hoe reageerde Willem van Oranje op de wraakacties van de koning?
    1. Hij liet veel opstandelingen gevangenzetten en probeerde de koning te vriend te houden.
    2. Hij vluchtte weg uit de Nederlandden en begon voorbereidingen voor een opstand.
    3. Hij trok met een leger naar Spanje om tegen Alva en de koning te vechten.
  5. Waarom stuurde de koning Alva naar de Nederlanden?
    1. Om de schuldigen aan de Beeldenstorm te straffen en de orde te herstellen.
    2. Om Willem van Oranje en andere ketters te arresteren en te doden.
    3. Om vrede te stichten en de kerken te laten herstellen.
  6. Waarom zag de koning Willem van Oranje als zijn grootste vijand?
    1. Hij verdacht hem ervan in het geheim een ketter te zijn.
    2. Hij zag hem als de belangrijkste leider van de Opstand.
    3. Hij was bang dat Willem een complot was begonnen om hem te vermoorden.
  7. Hoe werd Willem van Oranje vermoord?
    1. Hij werd doodgeschoten door een verrader onder zijn eigen vrienden.
    2. Hij werd doodgeschoten in zijn eigen huis.
  8. Wat waren zijn laatste woorden vlak voor hij stierf?
    1. Mijn God, heb medelijden met deze moordenaar.
    2. Mijn God, heb medelijden met mijn ziel.
    3. Mijn God, heb medelijden met dit arme volk.

Stap 2

Balthasar Gerardts vlucht na de moord

Probeer nu eens na te gaan wat we precies weten over de moord op Willem van Oranje. Ga op zoek naar antwoorden op de volgende vragen, en maak daarbij aantekeningen voor jezelf.

Vragen:
- Waar was Willem van Oranje toen hij werd vermoord?
- Wie waren erbij toen hij werd vermoord?
- Wie was de moordenaar en wat was zijn motief?
- Hoe wist de moordenaar vlakbij Willem te komen?
- Met wat voor wapen werd de moord gepleegd?
- Was Willem onmiddellijk dood of leefde hij nog even?
- Wat heeft hij nu precies gezegd voordat hij stierf?
- Hoe liep het af met de moordenaar?

Website: www.nu.nl

Let op! Sites kunnen veranderen en links kunnen verdwijnen.
Probeer in dat geval zelf aanvullende informatie te vinden.

Stap 3

Willem van Oranje in 1555

Eindproduct

Maak een dagboekverslag waarin je beschrijft hoe de moord op Willem van Oranje plaatsvond. Gebruik de antwoorden op je vragen om als ooggetuige te beschrijven, wat er gebeurde op die 10e juli 1584 in het woonhuis van Willem van Oranje.
Kies zelf welke ooggetuige je bent: een bezoeker? Een dienstmeisje, of een bewaker? Of misschien een toevallige voorbijganger... wie weet een helper van de moordenaar, of iemand die een hekel had aan de prins?

Beschrijf ook wie er nog meer bij aanwezig waren.
Beschrijf niet alleen waar de moord precies plaatsvond, maar voeg ook een oude afbeelding toe. Die kun je op de sites die je bezocht, zeker vinden!
Leef je in: wat zou er door je heen gaan, als je zoiets van dichtbij meemaakte? Daarbij is je mening over de prins natuurlijk van groot belang.

Je verslag moet zo goed mogelijk kloppen met de feiten... al zijn er wel een paar punten die nog steeds niet helemaal duidelijk zijn! Daarnaast mag je je fantasie gebruiken om het verhaal mooier of spannender te maken. Het is tenslotte een persoonlijk verslag!

Klaar?
Lever je verslag in bij je docent.

 

Verslag schrijven

Een verslag is een goede manier om een onderzoek te beschrijven dat je hebt uitgevoerd.        

 

Afsluiting tijdvak

Tijdvak 5

Je hebt alle opdrachten van Tijdvak 5 gemaakt; tijd voor de afsluiting.

Eindopdracht
Je sluit dit thema af met het zoeken van zeven afbeeldingen die het
tijdvak illustreren. Gebruik bij het zoeken van de afbeeldingen de
leerdoelen van het thema.
Bij elke afbeelding motiveer je kort (max. 150 woorden) waarom de afbeelding volgens jou goed bij het tijdvak past.

Beoordeling
De afbeeldingen en de motivatie worden beoordeeld door je docent.
Je krijgt een goede beoordeling als:

  • Inhoud: passen de afbeeldingen goed bij het tijdvak?
  • Inhoud: passen de omschrijvingen bij de afbeeldingen?
  • Inhoud: dekken de afbeeldingen en de omschrijvingen de leerdoelen?
  • Creativiteit: zijn de afbeeldingen/omschrijvingen origineel?
  • Netheid: is er aandacht besteed aan de netheid?
  • Taal: bevatten de omschrijvingen geen taalfouten?

Verderkijker

Tijdvak 5

Verderkijker

 

Aan het eind van dit thema vind je de 'verderkijker'. De verderkijker biedt een selectie bij het thema passende digitale fragmenten uit het archief van Beeld en Geluid.
Om de Teleblik fragmenten te kunnen bekijken moet je ingelogd zijn op teleblik. Voor meer informatie over het inloggen ga naar: teleblik.nl/faq/hoe-krijg-ik-toegang-tot-teleblik

1 Europese expansie
De ontdekking van Manna Hatta door de Hollanders. Europese expansie


2 Reformatie en splitsing christelijke kerk
Bezoek aan de schuilkerk Maria Minor in Utrecht.

Reformatie en splitsing christelijke kerk
 

 

3 De Opstand

 

Watergeuzen op zee kunnen met enig geluk het stadje Den Briel innemen. De Opstand - 1

Fragment over het ontstaan van het Wilhelmus: strijdlied tijdens de Opstand.
De Opstand - 2

Modern onderzoek naar de moord in 1584 op Willem van Oranje.
De Opstand - 3

Fragment over de moord op Willem van Oranje door Balthasar Gerards.
De Opstand - 4

De Bask Juan Jaureguy deed een poging tot moord op Willem van Oranje.
De Opstand - 5

4 Ontdekkers

 

Wie was Jan Huygen uit het liedje Jan Huygen in de ton? Nederlandse ontdekkers

 

Expositie over het leven en werk van de Italiaanse kunstenaar en geleerde Leonardo Da Vinci.
Leonardo - 1

Fragment over de wens van de mens om te vliegen, Leonardo Da Vinci's modellen en de eerste echte vlucht van de gebroeders Wright.
Leonardo - 2

  • Het arrangement Tijdvak 5 Ontdekkers en hervormers - HV2 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Marc Boiten
    Laatst gewijzigd
    2018-10-11 09:36:19
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    StudioVO

    Deze module is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO.

    Fair Use

    In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use. Meer informatie: Fair use

    Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk VO-content.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Leerniveau
    VWO 2; HAVO 1; VWO 1; HAVO 3; VWO 3; HAVO 2;
    Leerinhoud en doelen
    De tijd van ontdekkers en hervormers (1500 - 1600); Geschiedenis;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    16 uur 30 minuten
    Trefwoorden
    leerlijn, rearrangeerbare

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content Geschiedenis. (2019).

    Tijdvak 5 Ontdekkers en hervormers hv123

    https://maken.wikiwijs.nl/61297/Tijdvak_5_Ontdekkers_en_hervormers_hv123

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    De Europese expansie

    Christelijke kerk

    De Opstand

    De Renaissance

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van