Wereldoorlogen

Wereldoorlogen

T9 Wereldoorlogen

Inleiding

Tijdvak 9 is de tijd van de wereldoorlogen.
Dit tijdvak begint rond het jaar 1900 en duurt tot 1950.
Het tijdvak beslaat dus de eerste helft van de twintigste eeuw.

In dit tijdvak werden twee wereldoorlogen uitgevochten.
Een belangrijk kenmerk is de opkomst van het nationaal-socialisme.
Er zijn vier basisopdrachten. Die gaan over de wereldoorlogen en het nationaal-socialisme.

Er is één keuzeopdracht. Die opdracht gaat over het communisme.

De opdracht sluit je af met een opdracht 'Oorlogsmonument'.

Aan het eind van dit thema kan ik:

Leerdoelen

Opdracht

het verloop van de Eerste Wereldoorlog beschrijven.

  • De Eerste Wereldoorlog

de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog beschrijven.

  • De Eerste Wereldoorlog

de gevolgen van economische crisis van 1929 beschrijven.

  • Interbellum

drie oorzaken van de Tweede Wereldoorlog noemen.

  • De Tweede Wereldoorlog

het verloop van de Tweede Wereldoorlog beschrijven.

  • De Tweede Wereldoorlog

beschrijven hoe de Tweede Wereldoorlog in Nederland is verlopen.

  • Duitse bezetting van Nederland

de begrippen socialisme en communisme beschrijven.

  • De Russische Revolutie -communisme

omschrijven hoe Rusland in 1917 communistisch is geworden.

  • De Russische Revolutie - communisme

 

Eerste Wereldoorlog

De eerste opdracht gaat over de Eerste Wereldoorlog. De Eerste Wereldoorlog duurde van 1914 tot 1918. In deze oorlog vochten niet alleen legers met elkaar. De hele maatschappij was betrokken bij de oorlog. De oorlog wordt daarom wel een totale oorlog genoemd.

Aan het eind van deze opdracht kun je:

  • drie oorzaken noemen voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.
  • twee landen noemen die behoorden tot de Centralen.
  • twee Europese landen noemen die behoorden tot de Geallieerden.
  • een reden noemen waarom Amerika bij de oorlog betrokken raakte.
  • omschrijven waarom de Eerste Wereldoorlog een totale oorlog wordt genoemd.
  • uitleggen waarom het einde van de Eerste Wereldoorlog gezien kan worden als oorzaak van de Tweede Wereldoorlog.
  • omschrijven wat het betekende dat Nederland neutraal was tijdens de Eerste Wereldoorlog.

 

Stap 1: Oorzaken Eerste Wereldoorlog

Ga naar het boekje op bladzijde 0 of...

Ga naar de Kennisbank geschiedenis en bestudeer het onderwerp:

KB: Oorzaken Eerste Wereldoorlog

In de Kennisbank worden vijf oorzaken voor de Eerste Wereldoorlog genoemd.

  1. Rivaliteit Frankrijk-Duitsland
  2. Bondgenootschappen
  3. Kolonialisme
  4. Wapenwedloop
  5. Nationalisme

Hieronder staan vijf zinnen. Welke zin hoort bij welke oorzaak?

  1. Landen maken afspraken om elkaar te helpen bij een aanvalsoorlog.
  2. Landen gaan steeds grotere legers opbouwen en nieuwe wapens ontwikkelen waardoor een dreigende situatie ontstaat.
  3. Landen willen wraak nemen voor een verloren oorlog uit het verleden.
  4. Mensen leren thuis en op school dat vechten voor je land het mooiste is wat er bestaat.
  5. Land wil belangrijk worden door landen buiten Europa te bezetten.

Stap 2: Begin Eerste Wereldoorlog

Ga naar bladzijde 1 of ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Bestudeer op de eerste pagina de informatie over het begin van WO I.

KB: Begin Eerste Wereldoorlog

Gebruik de informatie uit de Kennisbank om de volgende vier vragen te beantwoorden.
Op de afbeelding hiernaast zie je twee handen.
Je ziet ook de vlag van Oostenrijk-Hongarije en de vlag van Duitsland.

Leg een klasgenoot uit waarom de afbeelding goed past bij het begin
van de Eerste Wereldoorlog.

Toets:Begin Eerste Wereldoorlog

Stap 3: Loopgravenoorlog

Ga naar bladzijde 1 of ga opnieuw naar de Kennisbank geschiedenis.
Bestudeer de pagina over de loopgravenoorlog.

KB: Loopgravenoorlog

Bekijk ook de video over de Slag bij Somme op SchoolTV:

Video: Slag bij Somme

Bekijk ook nog een stukje van de volgende video:

Opdracht
Tik bij Google het woord 'loopgravenoorlog' in. Kies voor afbeeldingen. Kies vier afbeeldingen uit. Laat de afbeeldingen aan een klasgenoot zien. Bekijk ook de afbeeldingen van je klasgenoot. Bespreek samen de afbeeldingen.
Kun je elkaar uitleggen wat wordt bedoeld met een loopgravenoorlog?

Bewaar deze opdracht, want deze lever je in bij de eindopdracht!

 

Stap 4: Amerika en Einde Eerste Wereldoorlog

Lees op bladzijde 2 of in de Kennisbank hoe Amerika bij de Eerste Wereldoorlog betrokken raakte.

KB: Amerika en de Eerste Wereldoorlog

  1. Leg uit waarom de oorlog in april 1917 een Wereldoorlog werd.

Ga nog een keer naar bladzijde 2 of de Kennisbank geschiedenis.
Bestudeer de twee stukjes over het einde van de Eerste Wereldoorlog en de Vrede van Versailles

KB: Einde Eerste Wereldoorlog

  1. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn vele mensen gedood.
    Kijk of je op internet het aantal slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog kunt vinden.
    Laat het aantal zien aan een klasgenoot. Heeft hij/zij hetzelfde aantal gevonden?
    Bedenk samen hoe het komt dat het heel moeilijk is om een betrouwbare schatting van het aantal slachtoffers van WO I te maken.
  1. Soms wordt het einde van de Eerste Wereldoorlog wel de belangrijkste oorzaak van de Tweede Wereldoorlog genoemd. Bespreek samen waarom de vrede van Versailles een mogelijke oorzaak is voor de Tweede Wereldoorlog.

Stap 5: Nederland in de Eerste Wereldoorlog

Nederland in de Eerste Wereldoorlog
In 1914 was Nederland geen lid van de één van de bondgenootschappen in Europa.
Nederland probeerde neutraal te blijven. Maar ondanks de neutraliteit merkten ook Nederlanders dat het oorlog was.

Ga naar de informatie over de Eerste Wereldoorlog op entoen.nu .

Lees in ieder geval de alinea's:
- 'Nederland deed niet mee met deze oorlog'
- 'Er was bijna geen voedsel meer'.

Bekijk ook:
- de canonclip over de Eerste Wereldoorlog
- Vensterplaat Eerste Wereldoorlog

1. Schrijf twee dingen op waardoor Nederlanders merkten dat het oorlog was in Europa.

Maak een propagandaposter over de neutraliteit van Nederland. Dit kun je doen uit het
oogpunt van:

- De Duitsers
- De Engelsen
- De Nederlanders

 

Bewaar deze opdracht, want deze lever je in bij de eindopdracht!

 

Eindproduct A: Toets

ls je kiest voor eindopdracht A maak je de toets 'De eerste Wereldoorlog'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.

Toets:Eerste Wereldoorlog

Eindproduct B: Tijdlijn WOI

Eindproduct: Tijdlijn Eerste Wereldoorlog
Hieronder zie je zeven gebeurtenissen.
De gebeurtenissen hebben te maken met de Eerste Wereldoorlog.
- Zoek van iedere gebeurtenis uit wanneer de gebeurtenis plaatsvond. (maand en jaar)
- Zoek bij iedere gebeurtenis ook een passende afbeelding.
- Schrijf bij iedere gebeurtenis een extra stukje informatie over wat er gebeurde (3-4   regels)
- Maak met de gebeurtenissen een tijdlijn.

  • Amerika raakt betrokken bij WO I.
  • Duitse leger trekt België binnen op weg naar Frankrijk.
  • Slag om de Somme in de buurt van Verdun.
  • Vrede van Versailles wordt getekend.
  • Moord op Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand in Servië.
  • Fransen, Engelsen en Duitsers sluiten wapenstilstand in treinwagon.
  • Nederland verklaart zich neutraal.



 

 

Lever de tijdlijn samen met de opdrachten van stap 3 (foto's) en stap 5 (propagandaposter) geprint in een mapje in.

 

 

Begrippenlijst

Nationalisme
Het eigen land (de natie) als het belangrijkste beschouwen. Andere landen als minder zien.
Kolonialisme
Het willen bezitten en veroveren van koloniën.
Bondgenootschap
Een afspraak tussen landen. Bondgenoten beloofden elkaar steun in het geval van oorlog.
Wapenwedloop
Meerdere landen die niet willen dat hun vijanden beter bewapend zijn en daarom zelf investeren in wapens.
Geallieerden
Een verbond tussen een aantal landen in de Eerste Wereldoorlog. De Geallieerden bestonden onder andere uit Frankrijk, Engeland en Rusland.
De Centralen
Een verbond tussen een aantal landen in de Eerste Wereldoorlog. De Centralen bestonden onder andere uit Duitslande en Oostenrijk-Hongarije.
Gifgas
Chemische stoffen die worden gebruikt om mensen buiten gevecht te stellen, te verwonden of te doden. In de Eerste Wereldoorlog werd gifgas voor het eerst gebruikt.
Loopgravenoorlog
Een oorlog waarin beide partijen zich tegenover elkaar ingegraven hebben in loopgraven. Loopgraven zijn een soort gangen in de grond, die gegraven werden om beschermd te zijn tegen de geweren van de vijand.
Totale oorlog
Ook niet-militairen waren betrokken bij de oorlog. De oorlog had invloed op de hele maatschappij.
Vrede van Versailles
Vreden na de Eerste Wereldoorlog. Duitsland kreeg de schuld en kreeg een 'strenge' vrede opgelegd.

Interbellum

Intro

Deze opdracht gaat over de periode tussen de twee Wereldoorlogen.
Deze periode is bekend als het interbellum (inter = tussen, bellum = oorlog).

Belangrijke gebeurtenissen in deze periode zijn:
- de economische crisis van 1929.
- de opkomst van nationaal socialisme onder Hitler.

Aan het eind van deze opdracht kun je:

  • omschrijven wat wordt bedoeld met de economische wereldcrisis van 1929.
  • uitleggen waarom de economische crisis er voor zorgde dat de nationaal-socialistische partij van Adolf Hitler populair werd.
  • met een voorbeeld uitleggen dat ook Nederland te leiden had onder de economische wereldcrisis.
  • noemen in welk jaar de partij van Hitler aan de macht kwam.
  • omschrijven hoe Hitler de Duitse economie omvormde tot oorlogseconomie.
  • omschrijven waarom Hitler de rassenwetten invoerde.
  • omschrijven wat wordt bedoeld met de term 'Lebensraum'.
  • een voorbeeld noemen van hoe Hitler de jeugd probeerde te betrekken bij zijn politiek.

Aan het eind van deze opdracht kun je:

  • omschrijven wat wordt bedoeld met de economische wereldcrisis van 1929.
  • uitleggen waarom de economische crisis er voor zorgde dat de nationaal-socialistische partij van Adolf Hitler populair werd.
  • met een voorbeeld uitleggen dat ook Nederland te leiden had onder de economische wereldcrisis.
  • noemen in welk jaar de partij van Hitler aan de macht kwam.
  • omschrijven hoe Hitler de Duitse economie omvormde tot oorlogseconomie.
  • omschrijven waarom Hitler de rassenwetten invoerde.
  • omschrijven wat wordt bedoeld met de term 'Lebensraum'.
  • een voorbeeld noemen van hoe Hitler de jeugd probeerde te betrekken bij zijn politiek.

 

Stap 1: Van economische voorspoed naar ...

Lees op bladzijde 5 of ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Bestudeer economische voorspoed.

KB: Economische voorspoed

In de Kennisbank staat:
'Deze technologische ontwikkeling zorgt voor veel nieuwe consumptieartikelen.'

  1. Welke technologische ontwikkeling wordt bedoeld?
  2. Geef twee voorbeelden van nieuwe consumptieartikelen aan het begin van de 20ste eeuw.

In de Kennisbank staat ook:
'Amerika probeerde met geldleningen de Europese economie te stimuleren.'

  1. Leg in je eigen woorden uit waarom het voor Amerikaanse bedrijven goed is als het economisch gezien goed gaat in Europa.

 

Stap 2: ... naar economische wereldcrisis

Ga naar bladzijde 5 of ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Bestudeer economische wereldcrisis.

KB: Economische wereldcrisis

Hieronder zie je zes stappen die te maken hebben met de economische wereldcrisis. De stappen staan niet in de goede volgorde.
In welke volgorde vormen de stappen een logisch verhaal?

  1. Enkele Amerikaanse bedrijven gaan failliet.
  2. Vertrouwen in economie neemt af.
  3. Crisis slaat over naar Europa.
  4. Crisis is wereldcrisis geworden.
  5. Werkloosheid stijgt.
  6. Paniek op de aandelenbeurs (Wall street), banken gaan failliet.

Volgorde: 1 - ... - ... - ... - ... - ...

Vergelijk jouw volgorde met de volgorde van een klasgenoot.
Hebben jullie hetzelfde antwoord? Bespreek het eventuele verschil.

Stap 3: ... naar een politieke crisis

Lees bladzijde 5  en 6 het oderdeel politiek crisis of ga naar Kennisbank over de politieke crisis.

KB: Politieke crisis

De economische crisis zorgde in veel landen tot een politieke crisis.
Veel mensen stemden op nationaal-socialistische partijen.
Al deze partijen waren anti-democratisch.
Neem onderstaand schema over en vul het verder in:

Land Partij Leider
Duitsland    
Italië    
Nederland    


Crisis in Nederland
Lees op bladzijde 6 of in de Kennisbank ook informatie over de crisis in Nederland.

KB: Nederland en de crisis

Stap 4: Opkomst Adolf Hitler

Ga naar bladzijde 7 of ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Lees de informatie over de opkomst van Hitler.
Lees ook hoe Hitler Duitsland omvormde tot een totalitaire staat.

KB: Opkomst Hitler in Duitsland
KB: Totalitaire staat en oorlogseconomie

In het tweede Kennisbankitem kom je de volgende begrippen tegen:
- totalitaire staat
- nazi's
- oorlogseconomie

Bespreek de betekenis van de begrippen met een klasgenoot.
Zorg dat je elkaar kunt uitleggen wat met deze begrippen bedoeld wordt.

Stap 5: Rassenwetten

De nazi's moesten niets hebben van Joden.
Op bladzijde 7 en 8 of In de Kennisbank lees je over de rassenwetten die werden ingevoerd.
Ook lees je over het streven van de nazi's naar meer Lebensraum.

KB: Rassenwetten en Lebensraum

De Joden kregen de schuld van de economische crisis in Duitsland.
Maar niet alleen de joden waren het slachtoffer.
Ook andere 'minderwaardige' mensen werden vervolgd.

  1. Zoek op welke 'minderwaardige' mensen nog meer werden vervolgd door de nazi's.

In het Kennisbankitem staat onder het kopje Lebensraum: 'Volgens veel nazi's was er een oorlog nodig om de 'schande van 1918' ongedaan te maken'.

  1. Wat wordt bedoeld met de 'schande van 1918'?

Stap 6: Propaganda

De nationaal-socialisten hadden invloed .
Lees op bladzijde 8 of In de Kennisbank over de hitlerjugend en over de radiopropaganda.

KB: Propaganda: Jeugd en radio

Voor de nazi's was propaganda heel belangrijk. Het was een middel om de mensen te overtuigen van het gelijk van het nationaal-socialisme.
Propaganda was een soort reclame maken. Alleen waren de nazi's er niet op uit om alleen de waarheid te vertellen. Er werden ook nogal eens leugens verteld om zelf in een goed daglicht te komen. En om de andere partij zwart te maken.

  1. De nazi's hadden een minister van propaganda. Zoek de naam van deze minister op.
  2. Zoek een aantal afbeeldingen van nazipropaganda op. Bespreek de afbeeldingen met een klasgenoot.

Eindproduct: Toets interbellum

ls eindproduct maak je de toets 'Interbellum'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.
Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
 

Toets:Interbellum

Begrippenlijst

Interbellum
Periode tussen de twee wereldoorlogen.
Inter = tussen, bellum = oorlog.
Technologische ontwikkelingen
Gebruik van nieuwe techniek waardoor nieuwe consumptiemiddelen ontwikkeld konden worden.
Economische wereldcrisis 1929
In Amerika en in Europa ging het slecht met de economie: bedrijven gingen failliet en veel mensen werden werkloos.
Nationaal-socialisme
Het nationaalsocialisme, ook wel nazisme genoemd, is de anti-democratische beweging van Hitler.
NSDAP
Politieke partij van Adolf Hitler. Bij de verkiezingen van 1932 werd deze partij de grootste partij van Duitsland.
Totalitaire staat
Een staat of land waarin de politieke leider op alle tereinen de baas is. De leider is een dictator.
Oorlogseconomie
Hitler maakte Duitsland klaar voor de volgende oorlog.
Hij investeerde veel in de wapenindustrie en voerde de dienstplicht in.
Rassenwetten
Wetten om van het Duitse volk een 'zuiver volk' te maken. Vooral gericht tegen Joden. De Joden kregen de schuld van alle problemen (anti-semitisme).
Lebensraum
De nazi's wilden meer levensruimte (Lebensraum) voor het Duitse volk.
Hitlerjugend
Vereniging voor de Duitse jeugd. Hitler probeerde met deze vereniging de jeugd te overtuigen van de nationaal-socialistische boodschap.
Nazificatie
De machtsovername van Adolf Hitler in 1933 had zeer ingrijpende gevolgen voor de maatschappij. Er was voortaan nog maar één politieke partij en heel het leven stond vanaf nu in dienst van het nationaal-socialisme.
Hitler
Adolf Hitler (1889-1945) was een in Oostenrijk geboren Duits politicus en de leider van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP).
Hitler veranderde Duitsland van een beginnende democratie in een totalitaire staat met hemzelf als de absolute dictator.

Tweede Wereldoorlog

Intro

Deze opdracht gaat over het verloop van de Tweede Wereldoorlog.
Hoe begon deze oorlog en welke gebeurtenissen hebben het verloop ervan bepaald?
 

Eindproduct
Aan het eind van deze opdracht maak je een eindproduct.
Je maakt een toets (Stap6A) of een tijdlijn (Stap6B).

Stap 1: Oorzaken Tweede Wereldoorlog

Oorzaken Tweede Wereldoorlog
Lees op bladzijde 8 of ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Bestudeer de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog.

KB: Oorzaken Tweede Wereldoorlog

In de Kennisbank staan vier oorzaken van de Tweede Wereldoorlog:
1 ergernis over afloop WO I
2 economische crisis
3 politieke crisis
4 opkomst nationaal socialisme

Welke van deze oorzaken is volgens jou de belangrijkste oorzaak?
Bedenk argumenten voor je keuze.
 

Stap 2: Begin Tweede Wereldoorlog

Begin Tweede Wereldoorlog
Lees op bladzijde 9 of in de Kennisbank de onderdelen Beging Tweede Wereldoorlog en Blitzkrieg-Aanval op Rusland

KB: Begin Tweede Wereldoorlog - Blitzkrieg - Aanval op Rusland

Zoek het antwoord op de volgende zes vragen.

  1. In welk jaar pikte Duitsland het Sudetenland in?
  2. Welke landen waren aanwezig op de conferentie van München?
    Wat werd er afgesproken op de conferentie van München?
  3. In welk jaar viel Duitsland Polen binnen?
  4. Toen Duitsland Polen aanviel, verklaarde Rusland niet meteen de oorlog aan Duitsland. Waarom niet?
  5. Welke landen viel Duitsland in het voorjaar van 1940 binnen?
    Waarom wordt het begin van de Tweede Wereldoorlog wel een blitzkrieg genoemd?
  6. Waarom verklaarde Rusland in 1941 wel de oorlog aan Duitsland?

Stap 3: Pearl Harbor

Pearl Harbor
Op 7 december 1941 raakt Amerika betrokken bij de oorlog.

Lees op bladzijde 10 of  in de kennisbank het onderdeel Pearl Harbor

KB: Pearl Harbor

Beantwoord de volgende vragen.

  1. Wat gebeurde er op 7 december 1941?
  2. Hoe reageerde Amerika?
  3. Waarom verklaarde daarna Duitsland de oorlog aan Amerika?
  4. Waarom kan Pearl Harbor gezien worden als het
    begin van het einde van de Tweede Wereldoorlog?

Stap 4: Einde Tweede Wereldoorlog

Einde Tweede Wereldoorlog
Vanaf 1944 is het duidelijk dat Duitsland en Japan de oorlog niet gaan winnen.

Lees bladzijde 11 of in de Kennisbank

KB: Tweefrontenoorlog - Atoombommen op Japan - Totale oorlog

1
Bekijk de volgende data. Schrijf de data in je schrift.
Schrijf achter iedere datum wat er op die datum gebeurde.

  • 6 juni 1944: .....
  • 7 mei 1945: .....
  • 6 augustus 1945: .....
  • 10 augustus 1945: .....

2
Leg uit waarom de Tweede Wereldoorlog, net als de Eerste Wereldoorlog, een totale oorlog kan worden genoemd.

Stap 5: Personen

Personen
Drie personen die een belangrijke rol hebben gespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn:

  • Jozef Stalin
  • Franklin D. Roosevelt
  • Winston Churchill

Een portret is een manier een persoon in beeld te brengen.
Je gaat van één van de drie personen hierboven een portret maken.
Kies één van de drie personen uit. 
Verzamel informatie over de persoon die je hebt gekozen:
- iets over zijn persoonlijke leven.
- iets over zijn werk.
- iets over zijn rol in de Tweede Wereldoorlog.
Zoek ook enkele afbeeldingen van de persoon.

Bepaal hoe je de informatie in beeld wilt brengen.
Wordt het een poster of een collage?

Klaar?
Deel je portret met je docent

Eindproduct A: Toets WO II

Als eindproduct maak je de toets 'Tweede Wereldoorlog'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je kunt vervolgens jouw antwoorden vergelijken met de goede antwoorden.

Klik op de knop 'Toets' om te beginnen:

 

Toets:Tweede Wereldoorlog

Eindproduct B: Tijdlijn WOII

In deze opdracht ben je veel jaartallen en gebeurtenissen tegengekomen.

Zoek acht à tien gebeurtenissen uit.
Zoek van die gebeurtenissen op wanneer ze plaatsvonden.
Zoek bij iedere gebeurtenis ook een passende afbeelding.
Maak met de gebeurtenissen een tijdlijn.

Klaar?
Vergelijk jouw tijdlijn met die van een klasgenoot.
Bespreek de verschillen. Pas je tijdlijn eventueel nog iets aan.

Tevreden?
Laat de tijdlijn beoordelen door de docent.

Begrippenlijst

 

Vrede van Versailles
Een verdrag waarmee de Eerste Wereldoorlog formeel werd beëindigd. Dit was een verdrag tussen Duitsland en de geallieerden. Het vond plaats op 18 januari 1919.
Economische wereldcrisis
Periode na 1929, waarin het wereldwijd economisch zeer slecht ging. Er was grote werkeloosheid en armoede.
Hitler
Adolf Hitler (1889 – 1945) was een Duits politicus. Hij was de leider van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP). Hitler veranderde Duitsland van een democratie in een totalitaire staat.
Oorlogseconomie
Bij een oorlogseconomie staat het werk in dienst van een naderende oorlog. Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam hervormde hij de economie van Duitsland tot een oorlogseconomie.
Nationaal-socialisme
Het gedachtegoed van Hitler en de nazi’s. Zij waren tegen een staat met verkiezingen en tegen joden. Zij wilden meer levensruimte voor de Duitsers.
De conferentie van München
In september 1938 viel Hitler het Sudetenland (Tsjechië) binnen. Tijdens de conferentie van München werd geprobeerd om een oorlog te voorkomen. Hitler beloofde om af te zien van verdere agressie. Maar hij hield zich er niet aan. Op 1 september 1939 viel Duitsland Polen binnen.
Niet-aanvalsverdrag
Verdrag tussen Rusland en Duitsland om elkaar niet aan te vallen in Polen.
Blitzkrieg
Snelle verrassingsaanval met een sterk leger, zodat de vijand snel verslagen kan worden.
Pearl Harbor
Japanse aanval op de Amerikaanse vloot op 7 december 1941. De haven waar de Amerikaanse schepen lagen, heette Pearl Harbor. Na deze aanval verklaarden de VS de oorlog aan Japan en Duitsland, die bondgenoten waren.
Tweefrontenoorlog
Duitsland moest zowel in het westen vechten tegen Engeland en Frankrijk, als in het oosten tegen Rusland.
D-Day
6 juni 1944, de dag waarop de legers van de Verenigde Staten, Engeland en Canada Frankrijk via de kust binnenvielen om Europa te bevrijden.
Totale oorlog
Ook de burgers die niet in de oorlog vochten of in oorlogsgebied woonden kregen veel last van de oorlog.

De Duitse bezetting NL

Intro

Deze opdracht gaat over de Duitse bezetting van Nederland.
Hoe raakte ons land bij de oorlog betrokken en welke gevolgen had dat voor de Nederlanders?
 

Leerdoelen
Aan het eind van deze les kun je:

  • aangeven op welke datum Duitsland Nederland binnenviel.
  • aangeven waarom Rotterdam op 14 mei 1945 werd gebombardeerd.
  • uitleggen waarom Hitler het Nederlandse volk als 'Brudervolk' zag.
  • de naam van de Nederlandse beweging noemen die Hitler steunde.
  • met behulp van voorbeelden omschrijven hoe Joden werden gediscrimineerd.
  • met behulp van voorbeelden het verschil tussen actief verzet en passief verzet aangeven.
  • omschrijven wat wordt bedoeld met de hongerwinter.
  • aangeven op welke datum Nederland werd bevrijd en aangeven door wie Nederland werd bevrijd.

Stap 1: Eerste oorlogsdagen

Lees bladzijde 12 of a naar de Kennisbank geschiedenis.
 

KB: Tweede Wereldoorlog in Nederland

Beantwoord de volgende vragen.

  1. Op welke datum viel Duitsland Nederland binnen?
  2. Het Duitse leger wilde de koninging en regering arresteren. Lukte dat?
  3. Hieronder zie je vier zinnen over het bombardement op Rotterdam. Eén of meerdere zinnen zijn juist. Welke?
  • Het bombardement op Rotterdam was bedoeld om het verzet van het Nederlandse leger te breken.
  • Het bombardement was gericht tegen militaire doelen zoals vliegvelden en bunkers.
  • Het bombardement maakte het verzet van de Nederlanders alleen maar feller.
  • Het bombardement duurde een kwartier en verwoestte het hele centrum.

Stap 2: Duitse bezetting

Lees op bladzijde 12 en 13 Duitse onderdrukking of ga naar de Kennisbank geschiedenis.
 

KB: Duitse bezetting

Beantwoord de volgende vragen.

  1. Het Nederlandse volk werd door Hitler gezien als 'Brudervolk'.
    Leg uit waarom en wat het gevolg was tijdens het begin van de oorlog.
  2. Hoe heette de Nederlandse partij van Anton Mussert?
  3. Na verloop van tijd verslechterde de verhouding tussen de Duitse bezetters en de Nederlandse bevolking.Noem twee maatregelen die de Duitsers namen om de Nederlanders te onderdrukken.

Stap 3: Anti-Joodse maatregelen

Lees op bladzijde 13 Duitse onderdrukking / Anti-Joodse maatregelen of ga naar de Kennisbank geschiedenis.

KB: Duitse onderdrukking - Anti Joodse maatregelen - Anne Frank

Bekijk de volgende vier begrippen:

  • getto
  • Jodenster (of Davidsster)
  • Westerbork
  • razzia

Zoek op internet de betekenis van de vier begrippen op.
Zoek bij ieder begrip ook een afbeelding.

Maak een A4-postertje met de gevonden informatie.
Zorg dat je poster een titel heeft.

Bespreek je poster met een klasgenoot.

Stap 4: Verzet

Verzet
Lees op bladzijde 15 Het verzet of ga naar de Kennisbank geschiedenis.
 

KB: Het Verzet

Een voorbeeld van een bekende verzetsstrijder is Hannie Schaft.
Hannie was in de oorlog lid van een verzetsorganisatie.
Ze heeft haar daden met de dood moeten bekopen.
Over haar leven is een film gemaakt.

Andere mensen deden kleine dingen zoals anti-Duitse krantjes rondbrengen enz.

- stel je voor dat je in de tijd van de Tweede Wereldoorlog in Nederland leefde. Wat zou jij gedaan hebben? Hoezo? Wees zo eerlijk mogelijk en bijf dicht bij jezelf.

Stap 5: Bevrijding van Nederland

Lees bladzijde 16 of ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Bekijk de animatie in onderstaande link.

KB: Bevrijding van Nederland

Lees de brief over de gevolgen van de hongerwinter.

31 januari 1945

Beste Agaat,

Van harte onze gelukwenschen met je verjaardag. Moge het je gegeven worden dezen dag nog vele malen in gezondheid te herdenken, maar dan onder andere omstandigheden.

Wat een toestanden. Maar een geluk dat de dooi gekomen is. Thuis maken we het goed. Nog geen ziekte en dat is in dezen tijd al te loven. Alleen in angst dat er een of andere dag nog eens een V2-bom op ons dak zal neerkomen. Vorige week kwam er weer een V2-bom in de Riouwstraat terecht. 30 doden, veel gewonden en een groote ravage. Wat een akelige dingen zijn dat toch.

Hoe maken jullie het? Nog in leven? Je hoort of ziet niets van elkaar. Schrijf eens hoe of alles gaat.

Met het eten kunnen we het nog wel stellen. Bij veel menschen is het anders een erge toestand.
Ze zeggen dat er hier per dag wel 40 menschen van de honger doodgaan. Dat zouden we toch vroeger ook nooit gedacht hebben. In ons rijke land.
Weet je de concerten nog Agaat? Dat waren leuke zaterdagmiddagen. Ik zal blij zijn als we elkaar weer eens terugzien. Ik heb een figuur als een den gekregen.

Ma en Tante slaan zich er ook aardig doorheen en zullen nu met de dooi welschoonmaakneigingen krijgen.
Want wat gaat de kamer eruit zien als je er in kookt. Het rookt en dampt en vooral de suikerbieten doen dat erg. Heb jullie tulpenbollen gegeten? Nu dat gaat best, vooral met wat aardappelen er bij. De aanvulling van het brood kost het meest van je voorraad.

Nu, ik ben aan het eind van mijn nieuws. Vandaag of morgen draven de Russen in Voorburg rond.
Maar we gaan naar het goede eind. Agaat, vele beste wenschen. Ook Thijs en de jongens gegroet.
Een stevige handdruk van

Bets

Bewerking brief over de gevolgen van de hongerwinter - Bron: Beeldbank 40-45

Beantwoord de volgende vragen.
  1. De bevrijding begint in 1944. In welk deel van Nederland begint de bevrijding?
  2. In welk deel van Nederland woont de briefschrijfster, Bets? Leg uit.
  3. Uit welke delen van de brief blijkt dat mensen tijdens de winter van 1944-1945 veel honger hebben geleden?
  4. In mei 1945 is Nederland in zijn geheel bevrijd. Op welke datum?
  5. Zoek op uit welke landen veel soldaten betrokken waren bij de bevrijding.

Eindopracht A: Toets Duitse bezetting NL

Als eindproduct maak je de toets 'De Duitse bezetting van Nederland'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je kunt vervolgens jouw antwoorden vergelijken met de goede antwoorden.

Klik op de knop 'Toets' om te beginnen:

 

Toets:De Duitse bezetting van Nederland

Eindopdracht B: Canonopdracht

Over de Tweede Wereldoorlog in Nederland is ook een canonvenster geschreven:
> Tweede Wereldoorlog: bezetting en bevrijding

Bezoek het canonvenster en kijk er een tijdje rond. Bekijk in ieder geval:

  • de Vensterplaat Tweede Wereldoorlog.
  • de Canon-clip Voortgezet onderwijs.

Einproduct
Werk samen met een klasgenoot.
Via de website entoen.nu vind je ook een aantal regionale canons .
Is er een canon bij over jullie eigen woonomgeving? Je woonplaats of provincie?
Zoek in die regionale canon naar interessante informatie over de oorlogsjaren.
Maak met behulp van die informatie een eindproduct naar keuze.
Je kunt een collage maken, maar ook een opstel schrijven.
Of misschien heb je nog wel een heel ander idee. Overleg met je docent.

Klaar?
Laat het eindproduct beoordelen door je klasgenoten.

Extra: Anne Frank

In het boek 'Kinderen die wereld hebben veranderd' staan verhalen over kinderen.
Eén van de verhalen gaat over Anne Frank.

Anne Frank (1929 -1945) moest zich tijdens de Tweede Wereldoorlog met haar Joodse familieleden verbergen voor de Nazi's. Ze hield een dagboek bij.
In het dagboek schreef ze op hoe het was om als meisje op te groeien in een te krappe ruimte terwijl buiten de oorlog woedt.
Na twee jaar werd ze ontdekt en weggevoerd naar een concentratiekamp.
Daar overleed Anne. Anne's dagboek staat symbool voor het leed van miljoenen mensen.

Download en lees nu het verhaal uit het boek 'Kinderen die de wereld hebben veranderd': Anne Frank

Antisemitisme of jodenhaat is de discrimintie van Joden. Joden en het jodendom hebben in de geschiedenis dikwijls te maken gehad met haat van anderen.
En vaak ook met discriminerende overheidsmaatregelen.

Anne Frank - eindproduct
Gebruik de informatie uit de vorige stappen bij het maken van een eindproduct over Anne Frank. Je mag zelf kiezen wat voor soort eindproduct je maakt.
In je eindproduct maak je in ieder geval duidelijk:

  • waarom dagelijks honderden mensen het Anne Frankhuis in Amsterdam bezoeken.
  • wat jij vindt van het verhaal van Anne Frank.

Voor het maken van het eindproduct kun je gebruikmaken van de Gereedschapskist.

In de gereedschapskist vind je voor veel verschillende eindproducten een plan van aanpak en kun je zien hoe de eindproducten beoordeeld worden.

Voor je begint met het maken van je eindproduct bespreek je je plan van aanpak met je docent.

Succes.

Begrippenlijst

10 mei 1940
De Duitsers vallen Nederland binnen op 10 mei 1945. Na vijf oorlogsdagen in mei 1940 waren de oorlogshandelingen in Nederland voorbij. Een klein deel van het Duitse leger bezette Nederland. Nederland kreeg een burgerlijk bestuur.
Februari 1941 - najaar 1944
De fase van de Duitse repressie. De Duitse machthebbers lieten hun gematigde houding varen. Vanaf 1942 volgden anti-Joodse maatregelen elkaar snel op.
Najaar 1944 - mei 1945, De Hongerwinter
De fase van ontregeling en hongersnood. De zwaarste maanden uit de oorlog. Het Zuiden van Nederland was al bevrijd. De rest van Nederland was nog bezet. Vooral in de grote steden leed men erge honger. De in het nauw verkerende Duitsers reageerden op vergrijpen en verzetsdaden met veel geweld. Uiteindelijk was Nederland op 5 mei 1945 in zijn geheel bevrijd.
Razzia
Actie waarbij een straat of wijk werd afgezet en alle huizen werden gecontroleerd op onderduikers of andere vijanden.
De opgepakte mensen waren vooral joden en mannen.
Joden werden naar de vernietigingskampen gebracht. Mannen werden naar Duitsland gebracht, waar ze moesten werken als dwangarbeider.
Blitzkrieg
Snelle verrassingsaanval met een sterk leger, zodat de vijand snel verslagen kan worden.
Brudervolk
Het Nederlandse volk werd door Hitler gezien als een 'Brudervolk', sterk verwant aan het Duitse volk.
Koninklijke familie
De Nederlandse Koninklijke familie en de regering vluchtten kort na de inval van de Duitsers naar Engeland. Ze regeerden vanuit ballingschap.
Propaganda
Communicatie die heel sterk één enkele boodschap laat horen en vaak de waarheid heel simpel voorstelt.
In de Tweede Wereldoorlog werd propaganda vooral verspreid via posters en via de radio.
Ballingschap
Naar een ander land vluchten of weggestuurd worden.
In mei 1940 vluchtte de Koninklijke familie en regering tijdens de oorlogsdagen naar Engeland. Nederland had toen een regering en koningshuis in ballingschap.
NSB
Nationaalsocialistische Beweging. Een politieke partij die het nationaalsocialisme van Hitler aanhing en in Nederland probeerde te verspreiden.
Bombardement Rotterdam
In de middag van 14 mei 1940 werd de eeuwenoude historische binnenstad van Rotterdam compleet vernietigd door zware bombardementen door de Duitsers. Het Nederlandse leger gaf zich vervolgens snel over.
Concentratiekampen
Kampen waar tegenstanders van de nazi’s en Joden werden opgesloten. Ze moesten daar zware arbeid verrichten onder afschuwelijke omstandigheden. De meesten overleefden de kampen niet.
Invasie
Een invasie is een militaire actie die bestaat uit het binnengaan van een leger van een gebied dat valt onder een ander land. Over het algemeen met het doel het land te veroveren. De Duitse inval in Nederland was een invasie.
Dwangarbeid
Arbeid die mensen onder bedreiging van straf, tegen hun wil, verrichten. Vanaf 1942 organiseerde Duitsland gedwongen klussen in de Duitse oorlogsindustrie. Miljoenen volwassen mannen uit de bezette gebieden werden gedwongen in Duitsland te werken in werkkampen en fabrieken.
Radio Oranje
Radio-uitzendingen door de Nederlandse regering en koningin, die naar Engeland gevlucht waren.
Jodenvervolging
Jodenvervolging is gecoördineerd geweld tegen en onderdrukking van de Joodse bevolkingsgroep. De bekendste Jodenvervolging is de Holocaust.
Onderduiken
Verstoppen in een huis (kelder, zolder o.i.d.) of op het platteland, om te voorkomen dat je werd opgepakt.
Anne Frank
Joods meisje dat bekend is geworden door het dagboek dat ze schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen ze ondergedoken zat in Amsterdam
Westerbork
Doorvoerkamp in Nederland in de provincie Drenthe. Hier werden Nederlandse Joden verzameld en daarna per trein naar concentratiekampen in andere landen gestuurd.
D-Day
6 juni 1944, de dag waarop de legers van de Verenigde Staten, Engeland en Canada aan de kust van Normandië in Frankrijk binnenvielen om Europa te bevrijden.

Keuzeopdracht

Dit thema heeft 1 keuzeopdracht

  • De Russiche Revolutie

 

De Russische Revolutie

Intro

Vooraf
In 1917 vond in Rusland een revolutie plaats. Door de revolutie werd Rusland communistisch. De communisten wilden de ideeën van Karl Marx in praktijk brengen.

Weet jij al iets van het communisme?
Schrijf zoveel mogelijk woorden op waar jij aan denkt als je het woord 'communisme' hoort.

 

Stap 1: Het socialisme en communisme

Het socialisme en communisme
Tussen 1850 en 1900 had in Europa de Industriële Revolutie plaatsgevonden.
Veel werk gebeurde in fabrieken. De arbeidsomstandigheden in fabrieken waren slecht. En ook in de steden, waar de fabrieken stonden, waren de leefomstandigheden slecht. De fabriekseigenaren hadden weinig belang bij hogere lonen, kortere werkdagen en betere werkomstandigheden. Arbeiders gingen zich daarom organiseren in vakbonden en politieke partijen.

Ga naar de Kennisbank geschiedenis.
Bestudeer de twee pagina's van het onderdeel ‘Socialisme en communisme’.

KB: Socialisme en communisme

Beantwoord met behulp van de informatie uit het Kennisbankitem de volgende vragen:

 

Toets:Het socialisme en communisme

Stap 2: De Russische revolutie

Lees op bladzijde 8 of ga naar de kennisbank Geschiedenis

KB: Russische revolutie

Bestudeer het onderdeel ‘De Russische revolutie’.
Beantwoord de volgende vragen:

  1. In welke periode vond de Russische revolutie plaats?
  2. Wat waren de oorzaken van de Russische revolutie?
  3. De Russische revolutie verliep in twee fasen.
    Beschrijf die twee fasen.
  4. Hoe heetten de eerste twee leiders van het communistische Rusland?
  5. Ontstond na de revolutie in Rusland een staat waarin iedereen gelijk was?
    Leg je antwoord uit.

Bespreek de antwoorden op de vragen met een klasgenoot.

Eindproduct: Puzzel

Over wie gaan de verhalen?
Ook in Nederland waren de leefomstandigheden rond 1900 in veel steden slecht. Ook in Nederland werkten arbeiders onder slechte omstandigheden in fabrieken. En ook in Nederland waren er politieke partijen die opkwamen voor de arbeiders.

Hieronder staan twee verhalen van Nederlandse socialisten/communisten.
Aan jou de opdracht om uit te zoeken wie het zijn.

1.

“Ik was advocaat en een van de belangrijkste socialistische leiders in Nederland.

Ruim twintig jaar zat ik voor de SDAP (Sociaal Democratische Arbeiders Partij) in de Tweede Kamer.
Toen in 1917 de Russische Revolutie uitbrak dacht ik dat de tijd rijp was voor een revolutie in Nederland.
Ik riep in november 1918 op tot een socialistische revolutie.
Ondanks de kloof tussen rijk en arm en de grote werkloosheid gebeurde er weinig tot niets.
Mijn oproep tot revolutie was mislukt.
Het was duidelijk dat hervormingen voor de arbeiders via het parlement tot stand zouden moeten komen.”


2.

“Ik word wel beschouwd als een van de grondleggers van het socialisme in Nederland.

Ik was predikant maar ging steeds meer aan het geloof twijfelen.
Ik trok me de ellende van de arbeiders zo aan dat ik besloot om voor ze te vechten.
Mijn strijd richtte zich tegen de in mijn ogen belangrijkste veroorzakers van de ellende:  de Kerk, de overheid en de fabrikanten.
Het was belangrijk om de arbeiders een stem te geven, want ze hadden nauwelijks rechten.
Ik wilde het liefst een socialistische revolutie op gang brengen om de maatschappij in één keer te hervormen.
Desondanks ben ik ook lid geweest van de Tweede Kamer.”

 

  • Heb je kunnen vinden om welke personen het gaat?
  • Wanneer leefden beide personen?
  • Behoorden zij tot de gematigde of juist tot de radicale socialisten?
    Leg uit waarom.

Begrippen

Socialisme en communisme

Russische revolutie

 

Agrarische samenleving
Rusland was rond 1900 een agrarische samenleving: het overgrote deel van de bevolking werkte in de landbouw.
Socialisme
Deze politieke stroming zette zich in voor betere arbeidsomstandigheden voor de arbeiders.
Karl Marx
Karl Marx (1818 - 1883) was één van de bedenkers/grondleggers van het socialisme.
Sociaal-democraten
Een stroming binnen het socialisme. De sociaal-democraten zijn de gematigde socialisten. Zij wilden hun ideaal via de politiek bereiken. Zij richtten politieke partijen op en probeerden de maatschappij 'van binnenuit' te veranderen.
Communisme
Een stroming binnen het socialisme. De communisten zijn de radicale socalisten, zij dachten dat zij hun ideaal alleen via een revolutie konden bereiken.
De Russische Revolutie
In februari 1917 brak in Rusland de Russische revolutie uit. Onder leiding van Lenin vestigden de communisten in Rusland een communistisch bewind.

Afsluiting

Eindopdracht: Oorlogsmonument

Oorlogsmonument

Werk samen met een klasgenoot.

In heel veel Europese landen staan monumenten die herinneren aan oorlogen.
Vaak zie je stoere soldaten en/of stenen met de namen van gesneuvelden.
Vaak nogal ouderwets, want gelukkig is het allemaal lang geleden.

Hoe zou een monument voor de oorlogsslachtoffers eruitzien als een jonge kunstenaar het moest maken - dus iemand die de oorlog zelf niet heeft meegemaakt?
Ontwerp een modern monument: voor de slachtoffers, of juist voor de overlevenden die de vrede willen bewaren.

Zorg dat je monument beelden, symbolen en tekst bevat die begrijpelijk zijn voor een modern publiek. Bedenk ook waar je het wilt plaatsen.

Stappenplan

  1. Zoek afbeeldingen van monumenten en bestudeer ze.
    Spreken de monumenten je aan? Of juist niet?
    Maak aantekeningen en noteer je gedachten en ideeën.
  2. Bedenk hoe een modern oorlogsmonument er volgens jou uit zou moeten zien.
  3. Zoek een geschikte plek in Europa of in Nederland om je monument te plaatsen.
    Zorg dat je die keuze kunt uitleggen.
  4. Maak schetsen. Overleg over een geschikte tekst.
  5. Werk de schetsen uit.
    Je kunt ook gebruikmaken van foto's en beeldbewerkingsprogramma's.
  6. Werk de tekst uit.
    Maak bijvoorbeeld een gedicht dat goed bij het beeld past.
  7. Bedenk hoe je het ontwerp kunt presenteren met een goede uitleg.


Tips
www.4en5mei.nl/herinneren/oorlogsmonumenten

  • Het arrangement Wereldoorlogen is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Mens en Maatschappij GG
    Laatst gewijzigd
    2025-03-24 12:06:48
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Leerniveau
    VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 2; VMBO theoretische leerweg, 2; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 2;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content Geschiedenis. (2017).

    Tijdvak 9 Wereldoorlogen vmbo12

    https://maken.wikiwijs.nl/98961/Tijdvak_9_Wereldoorlogen_vmbo12

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Begin Eerste Wereldoorlog

    Eerste Wereldoorlog

    Interbellum

    Tweede Wereldoorlog

    De Duitse bezetting van Nederland

    Het socialisme en communisme

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van