Het hormoonstelsel heeft onder andere invloed op groei, ontwikkeling, voortplanting en stofwisseling. In de figuur zie je de ligging van de verschillende hormoonklieren. Tussen het hormoonstelsel en het zenuwstelsel bestaat een nauwe samenwerking.
Hormonen zijn te beschouwen als boodschappers in het lichaam. Sommige organen reageren op een boodschap van een bepaalde hormoonklier.
Adrenaline bijvoorbeeld wordt door de bijnieren afgescheiden bij stress of grote inspanning. Adrenaline zorgt er onder meer voor dat de hartslag toeneemt (waardoor er meer bloed wordt rondgepompt), de ademhaling versnelt en de handpalmen gaan zweten. Bij gevaar wordt het lichaam zo klaargemaakt om te vechten of te vluchten.
Hypothalamus:
Stimuleert de hypofyse tot afgifte van hypofysehormonen.
Hypofyse:
Vormt groeihormonen en hormonen die andere klieren aanzetten.
Schildklier:
Vormt schildklierhormoon en heeft invloed op de stofwisseling.
Bijnieren:
Vormen o.a. adrenaline, een hormoon voor actie.
Eilandjes van Langerhans in alvleesklier:
Vormt o.a. insuline dat het glucosegehalte in het bloed regelt.
Ovaria (eierstokken):
Vormen geslachtshormonen.
Testes (zaadballen):
Vormen geslachtshormonen.
Samenwerking met zenuwstelsel
Het hormoonstelsel werkt nauw samen met het autonome zenuwstelsel.
De regeling door het autonome zenuwstelsel vindt in het algemeen veel sneller
plaats dan die door het hormoonstelsel.
Het effect van hormonen houdt echter veel langer aan.
Het zenuwstelsel regelt snelle, kortdurende processen, het hormoonstelsel vooral langzame, langdurige processen.
Centrale rol van de hypothalamus
Het centrale zenuwstelsel heeft via de hypothalamus invloed op de hormoonconcentratie in het bloed en andersom. De hypothalamus vormt hormonen die de hypofyse stimuleren of remmen. (Omdat deze hormonen gemaakt worden door zenuwcellen, worden ze neurohormonen genoemd.)
De hypothalamus speelt zo een centrale rol bij bijvoorbeeld stress, voortplanting, regeling van de stofwisseling en andere processen die door hormonen gestuurd worden.
De hoeveelheid hormonen wordt geregeld via terugkoppeling. Wanneer er voldoende hormoon gevormd is, wordt de productie van neurohormonen uit de hypothalamus en van hypofysehormoon geremd door de overmaat hormoon.
De hypofyse staat op twee manieren onder invloed van de hypothalamus.
Zenuwuiteinden van de hypothalamus lopen door tot in de achterkwab van de hypofyse.
Deze zenuwuiteinden produceren ADH en oxytocine.
Aan de voorkwab van de hypofyse worden via het bloed zeer kleine hoeveelheden van verschillende neurohormonen uit de hypothalamus afgegeven.
Er zijn stimulerende en remmende hormonen (resp releasing en inhibiting factors). TSH releasing factor (TRF) bijvoorbeeld stimuleert de vorming en afgifte van TSH in de hypofyse. TSH stimuleert de schildklier.
Hormoonklieren
Hormoonklieren produceren hormonen en geven deze producten rechtstreeks af aan het bloed (dus zonder afvoerbuis). Dit heet endocriene afscheiding. Er zijn ook klieren die hun producten afgeven via een afvoerbuis aan het externe milieu (dus niet aan het bloed), bijvoorbeeld speekselklieren. Dat noem je exocriene afscheiding.
Via de bloedvaten komen hormonen in alle lichaamsdelen, maar alleen cellen en organen die gevoelig zijn voor het hormoon reageren er op.
Een orgaan dat gevoelig is voor het hormoon, heet het doelwitorgaan. De invloed kan stimulerend of remmend zijn. De concentratie van het hormoon in het bloed is bepalend voor de sterkte van de reactie.
Als er te weinig thyroxine wordt geproduceerd, kan de
schildklier sterk opzetten. Dit heet struma (kropgezwel).
De snelheid van stofwisseling wordt geregeld door hormonen die gevormd worden in de schildklier. Er zijn twee bijna identieke schildklierhormonen, T3 en T4 (met resp drie en vier jodium-atomen). T4 noem je ook wel thyroxine.
De schildklier ligt onder het strottenhoofd. Het is een orgaan dat opgebouwd is uit een groot aantal blaasjes, die omgeven zijn door klierweefsel; naarmate de schildklier actiever is, is het klierweefsel dikker.
In rusttoestand bevindt zich in de blaasjes een hoeveelheid hormoon, die bij activiteit snel aan het bloed kan worden afgegeven. De schildklier is de enige hormoonklier die zijn product tijdelijk kan opslaan.
Schildklierhormonen stimuleren de cellen meer energie te verbruiken en meer eiwitten te maken. Ze verhogen de hartslag en de warmteproductie. Bij een foetus hebben ze een belangrijke rol in de ontwikkeling van de hersenen.
De hoeveelheid schildklierhormonen in het bloed is vrij constant. Een tijdelijke verhoging van thyroxine in het bloed remt de aanmaak van TSH. Hierdoor herstelt de normale toestand zich snel.
Het jodium dat nodig is om schildklierhormoon te maken, wordt uit het bloed opgenomen. Dagelijks wordt ongeveer 0,15 mg thyroxine ‘verbruikt’. Om steeds voldoende hormoon te kunnen maken, moet je met je voedsel voldoende jodium opnemen. Omdat ons voedsel vaak weinig jodium bevat (het komt o.a. voor in zeevis), wordt aan keukenzout jodium toegevoegd.
Als de schildklier te weinig hormoon produceert, worden stofwisselingsprocessen vertraagd. Het hart klopt minder snel en de warmteregeling is gestoord, waardoor de patiënt kouwelijk is. Wanneer je teveel schildklierhormoon maakt, gaan je stofwisselingsprocessen veel sneller dan normaal. Ondanks veel eten vermager je.
Je lichaamstemperatuur is te hoog en je transpireert veel. De hartspier wordt overbelast en de dood kan het gevolg zijn.
Wanneer er te weinig jodium met het voedsel wordt opgenomen, wordt de schildklier zicht-baar groter.
Je noemt dit krop (struma).
Bijnieren
De bijnieren zijn kleine organen, die als kapjes op de nieren liggen, ervan gescheiden door vetweefsel.
Een bijnier bestaan uit twee lagen met verschillende functies: bijnierschors en bijniermerg.
Bijnierschors (buitenste laag): deze maakt het hormoon cortisol. De voorkwab van de hypofyse maakt het hormoon ACTH. Dit stimuleert de bijnierschors tot de productie van cortisol. Cortisol helpt het lichaam om energie te vrij te maken (de aerobe dissimilatie te verhogen), waardoor je beter opgewassen bent tegen bedreigende situaties.
Het arrangement Hormonen, kennisbasis, bovenbouw havo is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Auteur Kunskapsskolan
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2021-04-22 09:57:19
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Bij het samenstellen van deze leerbron is gebruik gemaakt van een arrangement uit de Stercollecties van VO-Content. Het oorspronkelijke arrangement is eigendom van VO-Content en gedeeld onder de CC-BY SA licentie.
https://maken.wikiwijs.nl/104565/Hormonen_en_homeostase
Bij het samenstellen van deze leerbron is gebruik gemaakt van een arrangement uit de Stercollecties van VO-Content. Het oorspronkelijke arrangement is eigendom van VO-Content en gedeeld onder de CC-BY SA licentie.
https://maken.wikiwijs.nl/104565/Hormonen_en_homeostase
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Het hormoonstelsel heeft onder andere invloed op groei, ontwikkeling, voortplanting en stofwisseling. In de figuur zie je de ligging van de verschillende hormoonklieren. Tussen het hormoonstelsel en het zenuwstelsel bestaat een nauwe samenwerking.
Hormoonklieren produceren hormonen en geven deze producten rechtstreeks af aan het bloed (dus zonder afvoerbuis). Dit heet endocriene afscheiding. Er zijn ook klieren die hun producten afgeven via een afvoerbuis aan het externe milieu (dus niet aan het bloed), bijvoorbeeld speekselklieren. Dat noem je exocriene afscheiding.
De bijnieren zijn kleine organen, die als kapjes op de nieren liggen, ervan gescheiden door vetweefsel.
