Stakingen
Leerdoelen
Deze opdracht gaat over de geschiedenis van de stakingen in Nederland, vanaf de eerste bekende staking in 1372 tot aan de opheffing van het stakingsverbod in 1980. Aan bod komen ook de veelheid aan stakingen na de Industriële Revolutie en de pogingen van de regering om stakingen te voorkomen
Aan het eind van deze opdracht kun je:
- Uitleggen wanneer -voor zover bekend- voor het eerst in Nederland werd gestaakt.
- Uitleggen waarom het aantal stakingen vanaf de tweede helft van de 19e eeuw een grote vlucht heeft genomen.
- Toelichten dat arbeiders om verschillende redenen in staking kunnen gaan.
- Vertellen hoe de werkgevers en de overheid vaak op stakingen reageerden.
- Uitleggen wat de Spoorwegstaking(en) van 1903 inhielden.
- Vertellen wat er in de zogenaamde dwang- of worgwetten staat.
- Uitleggen waarom in 1980 het stakingsverbod toch (tegen de zin van de Nederlandse regering in) werd opgeheven.
Eindproduct-Beoordeling
Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht zet je een aantal feiten met jaartallen in de juiste volgorde zodat er een (chrono)logisch verhaal ontstaat.
Met het (chrono)logische verhaal laat je zien dat je de leerdoelen hebt behaald.
Beoordeling
Laat het (chrono)logische verhaal en de antwoorden op de vragen in de stappen 1-5 beoordelen door jullie docent.
Bij de beoordeling let jullie docent op:
- De inhoud: laten jullie antwoorden zien dat je vragen begrepen hebt
- Taalfouten: bevatten jullie antwoorden niet te veel taalfouten?
Werkwijze
Activiteiten
| Stap |
Groepsgrootte |
Activiteit |
| Stap 1 |
Alleen |
Tekst lezen over de eerste staking van 1372. |
| Stap 2 |
Alleen |
Tekst lezen over de stakingen in de 19e en 20e eeuw. |
| Stap 3 |
Alleen |
Tekst lezen over de Spoorwegstaking van 1903. |
| Stap 4 |
Alleen |
Tekst lezen over het stakingsrecht. |
| Stap 5 |
Alleen |
Een logisch verhaal maken door genummerde zinnen aan jaartallen te koppelen. |
Benodigdheden
Geen bijzonderheden.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 2 lesuren nodig.
Stap1
De eerste staking van 1372
De eerste bekende staking in Nederland is die van 1372. In dat jaar ging een aantal ‘vollers’ die werkten in de Leidse textielindustrie in staking. De taak van een voller of volder was het vollen (= laten vervilten) van een wollen weefsel. Bij deze bewerking ontstaat er een stevige, waterdichte stof. Volgens de traditionele methode werd het weefsel gedompeld in een grote bak met heet water, urine en vollersaarde: een vettige klei die het vuil uit de vezels opneemt. Door het weefsel met de voeten aan te stampen zal de stof vervilten en krimpen. Het vollen was zwaar en vuil werk.
Er zijn verschillende redenen waarom arbeiders in staking kunnen gaan. Meestal gaat het om meer loon of betere werkomstandigheden. Van de staking van 1372 is niet bekend waarom het ging: om meer loon, betere omstandigheden of misschien wel beide.
Het kenmerk van een staking is dat je niet in je eentje weigert aan het werk te gaan. Als jij alleen staakt en je collega’s gewoon doorwerken, zal je baas niet onder de indruk zijn van je staking.
Vraag:
Geef aan waarom arbeiders meestal niet snel naar het middel van een staking grepen.
Stap2
Stakingen in de 19e en 20e eeuw
Uit de eeuwen tussen 1372 en 1800 zijn er maar enkele stakingen bekend (2 in de 14e eeuw, 2 in de 15e eeuw, 7 in de 17e eeuw en 8 in de 18e eeuw).
Van de 19e eeuw kennen we meer dan 1200 stakingen en van de 20e eeuw zelfs bijna 15.000!
De grote vlucht die het aantal stakingen vanaf de 19e eeuw heeft genomen, heeft alles te maken met de Industriële Revolutie. Voor de Industriële Revolutie waren de meeste arbeiders baas over hun eigen tijd en verdienden ze hun geld met landarbeid. Vanaf de Industriële Revolutie werden de arbeiders afhankelijk van de fabriekseigenaren. En in de fabrieken waren de lonen laag en de arbeidsomstandigheden slecht.
Lange tijd waren stakingen ook verboden. Tot 1868 waren er nooit meer dan 10 stakingen in heel Nederland in één jaar. Maar dat veranderde snel. Naast de opkomst van de fabrieksproductie (in Nederland tussen 1850 en 1890) kwam dat ook door het ontstaan van de eerste landelijke vakbonden (de allereerste is van 1866) en door de opheffing van het stakingsverbod in 1872.
In 1868 werd er 13 keer in Nederland gestaakt, in 1872 33 keer en in 1897 114 keer. Het topjaar is 1919 met 729 stakingen. Daarna nam het aantal stakingen snel weer af. In 1979 waren er nog 102 stakingen (het laatste jaar dat er meer dan 100 stakingen in één jaar waren) en in 2008 nog maar 26.
Vraag:
Geef drie redenen aan waarom er vanaf de tweede helft van de 19e eeuw veel meer werd gestaakt dan voorheen.
Stap3
De Spoorwegstaking van 1903
Vanaf 1890 zijn er twee spoorwegbedrijven in Nederland: de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM of HSM) en de Maatschappij tot exploitatie van de Staatsspoorwegen (SS). De twee bedrijven concurreren elkaar heftig. Ze proberen de kosten zo laag mogelijk te houden ten koste van hun personeel.
De lonen zijn laag en de spoorwegarbeiders maken lange dagen met maar één vrije zondag in de twee maanden. Ook krijgen de spoorwegarbeiders vaak een boete. Als een trein te laat komt, wordt de machinist beboet. Als een trein materiële schade krijgt, moeten de arbeiders daarvoor opdraaien.
Op 26 januari 1903 breekt er een staking uit in de Amsterdamse haven bij het Blauwhoedenveem. De havenbazen proberen de staking te breken met de hulp van werkwilligen. Uit solidariteit weigert de HSM-rangeerder Dirk Vreeken op 29 januari een goederenbedrijf naar die haven te rangeren. Vreeken wordt prompt ontslagen, maar zijn collega’s pikken dat niet. Zij gaan ook in staking. De spoorwegarbeiders van de SS sluiten zich aan bij de stakende HSM-arbeiders en over het hele land legen spoorwegarbeiders het werk neer. Nederland heeft op 31 januari voor het eerst een succesvolle landelijke staking.
De beide spoorwegdirecties staan machteloos en zwichten voor de eisen van de arbeiders. De lonen gaan omhoog en de arbeiders krijgen meer vrije tijd. De havenarbeiders zijn minder succesvol. Zij gaan gewoon door met hun staking. De situatie in Amsterdam wordt steeds grimmiger. De spoorwegarbeiders dreigen opnieuw in staking te gaan uit solidariteit met hun collega’s in de haven.
Dan grijpt de regering in. De regering stuurt militairen naar Amsterdam om in geval van ongeregeldheden hard op te kunnen treden. De regering verbiedt vanaf dat moment met door de invoering van nieuwe wetten de ambtenaren en spoorwegarbeiders te staken (deze wetten worden ‘dwangwetten’ of ‘worgwetten’ genoemd).
In april proberen de spoorwegarbeiders opnieuw in staking te gaan, maar de regering en de spoorwegdirecties zijn goed voorbereid. Ze komen met een nooddienstregeling en met werkwilligen die beschermd worden door militairen. De tweede landelijke staking wordt een groot fiasco.
Tweeduizend spoorwegarbeiders (10% van het totaal) worden ontslagen en vele anderen worden in rang verlaagd (met minder loon dan voorheen).
Het lot van de stakende stoker Jan van Hesselingen
Jan van Hesselingen was een van de stakers in 1903. Hij deed mee aan de staking van 31 januari en aan die van 6 april.
Na de mislukte staking van april werd Van Hesselingen ontslagen. Hij kreeg een getuigschrift mee van de directie van de HSM waarop stond dat hij zich ‘naar de voorschriften’ had gedragen ‘behoudens de werkstakingen op 31 januari 1903 en 6 april 1903’.
Met dit getuigschrift en het feit dat zijn naam op een zwarte lijst terecht was gekomen, kon hij zijn kans op werk wel vergeten. Van Hesselingen moest noodgedwongen buiten Nederland werk zoeken. Veel voormalige stakers volgden hem en zochten hun heil in Zuid-Afrika of Amerika.
Vragen:
- Tot nu toe hebben we het steeds gehad over twee redenen waarom arbeiders gingen staken. Daar is nu een derde reden bijgekomen. Welke is dat?
- Kijk naar de spotprent van Albert Hahn hieronder en geef aan waarom de wetten die ambtenaren en spoorwegarbeiders verboden door de arbeiders dwang- of worgwetten werden genoemd.
Stap4
Het stakingsrecht
Het verbod voor ambtenaren en spoorwegarbeiders bleef bestaan tot 1980. In 1955 gingen vierduizend tramarbeiders, arbeiders van de waterleidingmaatschappijen, van de reiniging, de gemeentelijke haven- bedrijven en stratenmakers de straat op voor een hoger loon. Hun loon was al jaren gelijk gebleven, terwijl de prijzen elk jaar stegen.
Op grond van de ‘worgwetten’ van 1903 werden ze allemaal ontslagen, maar op 62 ‘onrustige elementen’ na werden ze binnen een dag weer aangenomen en kregen ze meer loon.
De 62 aanstichters werden oneervol aanslagen en kwamen nergens meer aan het werk. Pas in 1985 kregen ze eerherstel, een kleine vergoeding en werden hun pensioenrechten hersteld.
Dat we in Nederland weer een algemeen stakingsrecht hebben, is niet te danken aan de Nederlandse regering, maar aan de Europese Unie. Alle landen van de Europese Unie stelden gezamenlijk in 1961 het Europees Sociaal Handvest (ESH) op. Nederland hield de ratificatie* lang tegen, maar ging in 1980 overstag. De ratificatie van het ESH verplichtte Nederland om álle werknemers stakingsrecht te geven.
* Na een ondertekening van een verdrag moet het parlement het verdrag ook goedkeuren. Dat goedkeuren noemen we ‘ratificeren’. Na een ratificatie is de regering verplicht zich aan het verdrag te houden.
Bij het Handvest maakte Nederland echter toch een voorbehoud, waardoor militairen en bepaalde groepen burgerdefensiepersoneel nu nog steeds niet mogen staken.
Vraag:
Eigenlijk we hebben nog steeds geen algemene stakingsvrijheid, want voor militairen en sommige groepen burgerdefensiepersoneel geldt nog steeds een stakingsverbod. Wat vind jij? Zouden militairen en burgerdefensiepersoneel wel mogen staken? Waarom wel / niet?
Stap5
Eindproduct: (Chrono)Logisch Verhaal
Je krijgt nu een aantal genummerde zinnen te lezen. De zinnen staan niet in de juiste volgorde. Aan jou/jullie de taak om die zinnen in de juiste volgorde (A-E) te zetten en er een jaargetal bij te zetten zodat er een (chrono)logisch verhaal ontstaat.
Let op. Alle jaartallen vind je in de stappen 1-5 van de opdracht, maar zes van de jaartallen passen wel en vier jaartallen passen niet bij het (chrono)logische verhaal!
| 1372 |
1868 |
1872 |
| 1903 |
1919 |
1955 |
| 1961 |
1980 |
1985 |
| 2004 |
|
|
- Het stakingsverbod in Nederland werd voor de eerste keer opgeheven.
- Het stakingsverbod in Nederland werd voor de tweede keer opgeheven.
- De Spoorwegstaking was de eerste succesvolle landelijke staking in Nederland.
- In dit jaar vonden de meeste stakingen in Nederland plaats.
- Vierduizend Amsterdamse ambtenaren gaan in staking voor meer loon.
- De eerste bekende staking in Nederland vond plaats in Leiden.
- Zin 6 hoort bij jaartal 1372
- Zin _ hoort bij jaartal ____
- Zin _ hoort bij jaartal ____
- Zin _ hoort bij jaartal ____
- Zin _ hoort bij jaartal ____
- Zin _ hoort bij jaartal ____
|
Begrippenlijst
Landelijke staking
Alle werknemers van een bedrijfstak of van meerdere bedrijfstakken leggen het werk neer. |
Spoorwegstaking van 1903
Alle spoorwegarbeiders in Nederland legden het werk in 1903 neer. Ze steunden een staking van havenarbeiders en eisten hoger loon en betere werkomstandigheden. |
Dwangwet
Wet uit 1903 die ambtenaren en spoorwegarbeiders verbood om te staken. De wet gold tot 1980. Wordt ook wel worgwet genoemd. |
Worgwet
Wet uit 1903 die ambtenaren en spoorwegarbeiders verbood om te staken. De wet gold tot 1980. Wordt ook wel dwangwet genoemd. |
Stakingsrecht
Het recht om te mogen staken. Dit recht geldt vanaf 1980. Het geldt niet voor militairen en bepaalde groepen burgerdefensiepersoneel. |
Stakingsvrijheid
Stakingsvrijheid is het recht om te mogen staken. |
Ratificatie - Ratificeren
Goedkeuring van een verdrag door het parlement, na ondertekening. Na een ratificatie is de regering verplicht zich aan het verdrag te houden. |
|
