Tussen organismen zijn allerlei relaties mogelijk. Zo hebben dieren van dezelfde soort elkaar nodig om zich voort te planten. Maar planten en dieren van dezelfde soort zijn ook vaak met elkaar in competitie: denk bijvoorbeeld aan het bemachtigen en afschermen van een territorium voor voedsel (jacht) of voor het grootbrengen van jongen.
In de natuur bestaan ook veel relaties tussen organismen van verschillende soorten. Zo dient bijvoorbeeld het ene organisme als voedsel voor het andere organisme. Andere organismen werken juist heel goed samen.
Langdurige relaties tussen organismen van verschillende soorten waarbij de samenleving minstens één van de organismen voordeel biedt, noem je symbiose.
Planten en planteneters
Planteneters benutten de energie die planten hebben opgeslagen bij de fotosynthese.
Meestal heeft alleen het dier daar voordeel van, maar planteneters zorgen vaak wel voor de zaadverspreiding. En de planten profiteren ook van de mest die planteneters uitscheiden.
Dieren zijn aangepast aan hun voedsel. Konijnen bijvoorbeeld hebben poten waarmee ze goed kunnen graven, zodat ze bij de wortels kunnen komen. Giraffen hebben een leerachtige tong, zodat ze geen last hebben van de stekels als ze bladeren van de acaciaboom eten.
Veel insecten, zoals bijvoorbeeld rupsen en sprinkhanen zijn planteneters.
Bijen, kolibries en vlinders eten vooral nectar uit bloemen.
Prooi en predators - territorium
Bij de relatie tussen een vleeseter (roofdier) en zijn prooi heeft alleen het roofdier voordeel.
Een roofdier noem je ook wel een predator.
In de video zie je een spin die jaagt op vliegjes die hij in zijn web heeft gevangen.
Een territorium is bij (roof)dieren een tegen soortgenoten verdedigd leefgebied.
Het is een gebied om voedsel te zoeken (jacht) en de jongen te verzorgen.
Een territorium wordt verkregen en behouden door te vechten en te dreigen.
Een leeuw is het grootste deel van de dag inactief. Soms ligt hij tot twintig uur per dag te rusten in de schaduw, en is hij alleen actief wanneer hij (of meestal zij!) gaat jagen.
Libellen zien er mooi uit. Het zijn ook hele goede jagers.
De jonge libellenlarven (rechts) zijn misschien nog vraatzuchtiger. Hen zie je meestal niet, omdat ze in het water leven.
Parasieten en saprofyten
Parasieten zijn organismen die energierijk voedsel uit een levend ander organisme halen.
Meestal doden parasieten hun gastheer niet.
Muggen, luizen en vlooien zijn bekende parasieten.
Muggen leven van het bloed van zoogdieren, zoals de mens.
Een vampiervleermuis maakt kleine gaatjes in de poten van een zoogdier en likt dan het bloed op. Een stof in het speeksel van de vleermuis zorgt ervoor dat het bloed niet stolt.
Een teek zuigt zich vol met bloed.
Hij kan zijn gastheer besmetten met een bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt.
De dennenmoorder is een schimmel die parasiteert op sparren en dennen. De schimmel groeit de vaatbundels van zijn gastheer binnen en haalt energierijk voedsel uit de boom. De den sterft uiteindelijk.
By H. Krisp https://commons.
wikimedia.org/w/index.php?
curid=15886901
De meeste soorten paddenstoelen zijn saprofyten in plaats van parasieten. Zij leven van dood organisch materiaal. Dat kan van alles zijn: hout, bladeren, naalden en mest. Soms groeien ze op dierlijke resten zoals veren, haren, hoeven en nagels.
Commensalisme
Koereiger
Bij commensalisme heeft één van de twee soorten voordeel van de relatie. De andere soort ervaart geen voordeel, maar ook geen nadeel.
Voorbeelden Koereigers eten in gezelschap van vee.
Zo profiteren ze van de insecten die rondom de dieren vliegen.
Epifyten zijn planten die op bomen groeien.
Ze krijgen daardoor meer licht, maar ze zijn niet schadelijk voor de boom. Bijvoorbeeld de eikvaren, die groeit in een knotwilg.
Eikvaren Foto: Anja van Vijven
Zuigvis
Zuigvissen gebruiken haaien als transportmiddel en eten soms restjes van haaienvoedsel. Ze hebben een zuignap op hun kop waarmee ze zich vastzuigen aan de huid van de haai, waar ze lekker veilig zitten. De haai heeft er geen last van.
Mutualisme
Als beide organismen voordeel van hun onderlinge relatie hebben, spreek je van mutualisme.
Voorbeelden
De relatie tussen de mens en huidbacteriën. De meeste bacteriën op de huid zijn onschadelijk en zelfs gezond. Je noemt ze ook wel huidflora. Ze beschermen je tegen schadelijke bacteriën.
Bijen verspreiden stuifmeel en krijgen er nectar voor terug.
Een mycorrhiza is een samenlevingsvorm van een schimmel en de wortels van een plant. De schimmel helpt bij het opnemen van water en mineralen. De plant levert glucose aan de schimmel.
Kwallen en koralen hebben vaak algen in hun lichaam. De algen zorgen voor de glucose en de zuurstof die de dieren nodig hebben. De kwallen en koralen bieden de algen een woonplaats en koolstofdioxide voor de fotosynthese.
Een anemoonvis zoekt bescherming tussen de tentakels van een zeeanemoon. Roofvissen raken verlamd door de netelcellen in de tentakels, maar de anemoonvis is daartegen beschermd door een slijmlaag. De vis voedt zich met parasieten die de anemoon bedreigen, voedselresten van de anemoon en kreeftjes. Daarnaast beschermt de vis de anemoon ook tegen vijanden door hen te verjagen als ze te dichtbij komen.
Het arrangement Relaties tussen organismen - aangepast is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Voorbeelden
Bijen verspreiden stuifmeel en krijgen er nectar voor terug.
Een mycorrhiza is een samenlevingsvorm van een schimmel en de wortels van een plant. De schimmel helpt bij het opnemen van water en mineralen. De plant levert glucose aan de schimmel.
Kwallen en koralen hebben vaak algen in hun lichaam. De algen zorgen voor de glucose en de zuurstof die de dieren nodig hebben. De kwallen en koralen bieden de algen een woonplaats en koolstofdioxide voor de fotosynthese.
Een anemoonvis zoekt bescherming tussen de tentakels van een zeeanemoon. Roofvissen raken verlamd door de netelcellen in de tentakels, maar de anemoonvis is daartegen beschermd door een slijmlaag. De vis voedt zich met parasieten die de anemoon bedreigen, voedselresten van de anemoon en kreeftjes. Daarnaast beschermt de vis de anemoon ook tegen vijanden door hen te verjagen als ze te dichtbij komen.
