Plaattektoniek

Plaattektoniek

Opbouw aarde
De aarde is, van binnen naar buiten, opgebouwd uit:
- de binnenkern
- de buitenkern
- de mantel
- de aardkorst

De kern van de aarde is heel heet, wel 5000 °C, en hij bestaat uit ijzer. In de binnenkern is de druk zo groot dat het ijzer daar een vaste bal vormt. In de buitenkern is de druk minder groot, waardoor het ijzer in deze laag vloeibaar is.

De aardmantel bestaat uit gesteente. Dat gesteente is zo heet, dat het ook vloeibaar is. De buitenste schil van de aarde is hard. Dit is de aardkorst.

Aardkorst

Aardkorst: twee soorten platen
De aardkorst is ongeveer 40 kilometer dik en bestaat uit twee soorten platen:

  • Continentale platen: deze platen liggen onder alles wat land is (continenten).
  • Oceanische platen: deze platen liggen onder de oceanen.

De aardkorst verandert door natuurkrachten voortdurend van vorm. Er zijn krachten die van binnenuit op de aardkorst inwerken, denk aan vulkanisme en aardbevingen. Deze krachten noem je endogene krachten.
Er zijn ook krachten die van buitenaf op de aardkorst inwerken, denk aan planten, wind, regen, vorst en water. Deze krachten noem je exogene krachten.

Bewegende platen

De platen hebben de afgelopen 200 miljoen jaar over de aarde gezworven en bewegen nu nog. Het bewegen van die platen heet plaattektoniek.

De mantel bestaat uit een stroperige massa gesteente die magma heet. Omdat de temperatuur tussen de kern van de aarde en de aardkorst verschilt, beweegt het magma voortdurend. Die bewegingen heten convectiestromen.

De aardplaten drijven op het magma. Convectiestromen kunnen er dus voor zorgen dat aardplaten gaan schuiven.

Er zijn drie soorten bewegingen:

  • divergentie: platen gaan uit elkaar.
  • convergentie: platen worden tegen elkaar aan geduwd.
  • transforme beweging: platen schuiven langs elkaar.

Divergentie

De Zuid-Amerikaanse plaat en de Afrikaanse plaat bewegen uit elkaar. Deze platen zijn divergerende platen.

De platen raken elkaar in het midden van de Atlantische oceaan. Omdat de platen van elkaar af bewegen, ontstaat er tussen de platen ruimte.

Die ruimte wordt opgevuld door magma. Als het magma aan de oppervlakte komt, stolt het en vormt het een rug.

Soms komt een rug als een eiland boven de zee uit. Een voorbeeld van zo'n eiland is IJsland. Op IJsland is sprake van actief vulkanisme. Wanneer zo'n vulkaan lava spuwt, spreek je van een vulkaanuitbarsting. Zodra het vloeibare gesteente uit de aarde spuit, heet het geen magma meer, maar lava.

Botsende platen

Als platen tegen elkaar geduwd worden, zijn het convergerende platen. Er zijn drie mogelijkheden:

  • Continentale plaat botst met oceanische plaat.
  • Continentale plaat botst met continentale plaat.
  • Oceanische plaat botst met oceanische plaat.

1 Continentale plaat botst met oceanische plaat
Een oceanische plaat is zwaarder dan een continentale plaat. Daarom schuift de oceanische plaat onder de continentale plaat.
Dit noem je subductie.

In de subductiezone ontstaan troggen: smalle diepe kloven in de zeebodem.

Op de rand van een continentale plaat ontstaat vaak een vulkanische bergketen.

Botsende platen - 2

2 Twee continentale platen botsen
Als twee continentale platen botsen, ontstaan er plooiingen in de aardkorst. Deze plooiingen veroorzaken reliëf (bergketens).
Een voorbeeld van zo'n bergketen is de Alpen.


3 Twee oceanische platen botsen
Als twee oceanische platen botsen, schuift een van de twee platen onder de andere plaat (subductie).
Er ontstaat een gebergte onder de zee.
Soms komen de toppen van het gebergte boven het water uit. Die toppen vormen dan eilanden met vulkanen. Ze liggen vaak in een boog in de oceaan.

Video: Plooiingsgebergte

Plooiingsgebergtie: de aardkorst wordt omhoog geduwd

Transforme beweging

Als twee platen langs elkaar heen bewegen, spreek je van transforme platen.

Het langs elkaar bewegen van twee stukken aardkorst gaat niet geleidelijk, maar in schokken. Hierdoor ontstaan aardbevingen. De aardkorst scheurt en er ontstaan breuken.

Langs de westkust van de Verenigde Staten (vlakbij San Francisco) vind je twee langs elkaar heen bewegende platen. Het gebied wordt regelmatig getroffen door aardbevingen. (San Andreasbreuk)

Plaattektoniek

Plaattektoniek beschrijft de bewegingen van de aardplaten. Plaattektoniek verklaart ook de gevolgen van die bewegingen, zoals:
- vulkanisme,
- aardbevingen,
- het ontstaan van bergketens en
- het ontstaan van een eilandenboog.

Download de wereldkaart.
Op de kaart zie je waar de verschillende platen elkaar raken.
Je ziet ook:
- waar vulkanen voorkomen,
- waar sinds 1900 zware aardbevingen zijn voorgekomen,
- waar je hooggebergten vindt, zoals
Alpen, Pyreneeën, Himalaya, Rocky Mountains
- waar zich eilandenbogen bevinden

  • Het arrangement Plaattektoniek is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2023-05-24 14:37:47
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    De Kennisbanken bevatten de theorie bij de opdrachten.
    Leerinhoud en doelen
    Aardrijkskunde;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    kennisbank

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content - Kennisbanken. (2016).

    Plaattektoniek

    https://maken.wikiwijs.nl/87248/Plaattektoniek

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van