Plaattektoniek
Opbouw aarde
De aarde is, van binnen naar buiten, opgebouwd uit:
- de binnenkern
- de buitenkern
- de mantel
- de aardkorst
De kern van de aarde is heel heet, wel 5000 °C, en hij bestaat uit ijzer. In de binnenkern is de druk zo groot dat het ijzer daar een vaste bal vormt. In de buitenkern is de druk minder groot, waardoor het ijzer in deze laag vloeibaar is.
De aardmantel bestaat uit gesteente. Dat gesteente is zo heet, dat het ook vloeibaar is. De buitenste schil van de aarde is hard. Dit is de aardkorst.
Aardkorst
Aardkorst: twee soorten platen
De aardkorst is ongeveer 40 kilometer dik en bestaat uit twee soorten platen:
- Continentale platen: deze platen liggen onder alles wat land is (continenten).
- Oceanische platen: deze platen liggen onder de oceanen.
De aardkorst verandert door natuurkrachten voortdurend van vorm. Er zijn krachten die van binnenuit op de aardkorst inwerken, denk aan vulkanisme en aardbevingen. Deze krachten noem je endogene krachten.
Er zijn ook krachten die van buitenaf op de aardkorst inwerken, denk aan planten, wind, regen, vorst en water. Deze krachten noem je exogene krachten.
Bewegende platen
De platen hebben de afgelopen 200 miljoen jaar over de aarde gezworven en bewegen nu nog. Het bewegen van die platen heet plaattektoniek.
De mantel bestaat uit een stroperige massa gesteente die magma heet. Omdat de temperatuur tussen de kern van de aarde en de aardkorst verschilt, beweegt het magma voortdurend. Die bewegingen heten convectiestromen.
De aardplaten drijven op het magma. Convectiestromen kunnen er dus voor zorgen dat aardplaten gaan schuiven.
Er zijn drie soorten bewegingen:
- divergentie: platen gaan uit elkaar.
- convergentie: platen worden tegen elkaar aan geduwd.
- transforme beweging: platen schuiven langs elkaar.
Divergentie
De Zuid-Amerikaanse plaat en de Afrikaanse plaat bewegen uit elkaar. Deze platen zijn divergerende platen.
De platen raken elkaar in het midden van de Atlantische oceaan. Omdat de platen van elkaar af bewegen, ontstaat er tussen de platen ruimte.
Die ruimte wordt opgevuld door magma. Als het magma aan de oppervlakte komt, stolt het en vormt het een rug.
Soms komt een rug als een eiland boven de zee uit. Een voorbeeld van zo'n eiland is IJsland. Op IJsland is sprake van actief vulkanisme. Wanneer zo'n vulkaan lava spuwt, spreek je van een vulkaanuitbarsting. Zodra het vloeibare gesteente uit de aarde spuit, heet het geen magma meer, maar lava.
Botsende platen
Als platen tegen elkaar geduwd worden, zijn het convergerende platen. Er zijn drie mogelijkheden:
- Continentale plaat botst met oceanische plaat.
- Continentale plaat botst met continentale plaat.
- Oceanische plaat botst met oceanische plaat.
1 Continentale plaat botst met oceanische plaat
Een oceanische plaat is zwaarder dan een continentale plaat. Daarom schuift de oceanische plaat onder de continentale plaat.
Dit noem je subductie.
In de subductiezone ontstaan troggen: smalle diepe kloven in de zeebodem.
Op de rand van een continentale plaat ontstaat vaak een vulkanische bergketen.
Botsende platen - 2
2 Twee continentale platen botsen
Als twee continentale platen botsen, ontstaan er plooiingen in de aardkorst. Deze plooiingen veroorzaken reliëf (bergketens).
Een voorbeeld van zo'n bergketen is de Alpen.
3 Twee oceanische platen botsen
Als twee oceanische platen botsen, schuift een van de twee platen onder de andere plaat (subductie).
Er ontstaat een gebergte onder de zee.
Soms komen de toppen van het gebergte boven het water uit. Die toppen vormen dan eilanden met vulkanen. Ze liggen vaak in een boog in de oceaan.
Video: Plooiingsgebergte
Plooiingsgebergtie: de aardkorst wordt omhoog geduwd
Transforme beweging
Als twee platen langs elkaar heen bewegen, spreek je van transforme platen.
Het langs elkaar bewegen van twee stukken aardkorst gaat niet geleidelijk, maar in schokken. Hierdoor ontstaan aardbevingen. De aardkorst scheurt en er ontstaan breuken.
Langs de westkust van de Verenigde Staten (vlakbij San Francisco) vind je twee langs elkaar heen bewegende platen. Het gebied wordt regelmatig getroffen door aardbevingen. (San Andreasbreuk)
Plaattektoniek
Plaattektoniek beschrijft de bewegingen van de aardplaten. Plaattektoniek verklaart ook de gevolgen van die bewegingen, zoals:
- vulkanisme,
- aardbevingen,
- het ontstaan van bergketens en
- het ontstaan van een eilandenboog.
Download de wereldkaart.
Op de kaart zie je waar de verschillende platen elkaar raken.
Je ziet ook:
- waar vulkanen voorkomen,
- waar sinds 1900 zware aardbevingen zijn voorgekomen,
- waar je hooggebergten vindt, zoals
Alpen, Pyreneeën, Himalaya, Rocky Mountains
- waar zich eilandenbogen bevinden
