Geschiedenis Tijdvak 05 01

Geschiedenis Tijdvak 05 01

Inleiding - Begin van Europese overzeese expansie

Aan het einde van de 15e eeuw was de wereld buiten Europa nog praktisch onbekend terrein.
Van Afrika was alleen de noordkust verkend door de Portugezen.

Portugezen en Spanjaarden maakten in de 15e eeuw ontdekkingsreizen.
De westkust van Afrika werd in zuidelijke richting verkend om een doorgang te vinden naar winstgevende handelsgebieden in Azië.

 

Scheepvaart

Het zuidelijkste puntje van Afrika:
Kaap de Goede Hoop.

Tot ver in de 15e eeuw brachten de Arabieren handelswaar uit Indië (Zuid- en Zuidoost-Azië) naar steden aan de Middellandse Zee.

Producten als goud, kruiden en zijde brachten veel geld op.
Handelaren uit Europa mochten van de Arabieren geen gebruikmaken van hun handelsroutes over land.

De Portugezen waren zeer geïnteresseerd in deze handel.
Daarom waren ze vastbesloten een zeeweg naar Indië te vinden.

Peper was een geliefd product
bij de Indiëvaarders.

Scheepvaart - 2

In de 15e eeuw ontwikkelde de Portugese scheepsbouw zich voorspoedig en aan het eind van die eeuw ontwikkelden de Portugezen de nau, een grote echt zeewaardige driemaster en voorloper van het galjoen. Vasco da Gama gebruikte in 1498 de nau voor de oversteek naar Indië. Ook de ontwikkeling van het boordgeschut was een belangrijke ontwikkeling. Hiermee konden de Portugezen concurrerende schepen gemakkelijk de baas en gaven daarmee hun handelsnederzettingen in nieuwe gebieden een militaire basis.

De tochten over zee duurden erg lang en waren zeer gevaarlijk. Toen de Portugese schepen om Kaap de Goede Hoop naar Indië vaarden, waren ze vaak wel anderhalf jaar onderweg. Veel schepen keerden niet terug van hun avontuurlijke reizen.

Uitvindingen

Enkele technische uitvindingen in de tweede helft van de 15e eeuw maakten het voor bemanningsleden van schepen makkelijker om op zee hun plaats te bepalen.
Er kwamen betere schepen. Er werden betere kaarten gemaakt. En er kwamen betere navigatie-instrumenten. Dat zijn instrumenten waarmee men de weg kan vinden.
Er was veel moed voor nodig om op ontdekkingsreis te gaan.

Op dit schilderij zie je Arabische werknemers van de sterrenwacht in Istanbul.
Twee waarnemers werken met een astrolabium.

  Astrolabium

Met het astrolabium werd op het land de stand van hemellichamen nauwkeurig gemeten.
Bij het bereiken van een onbekende kust werd het gebruikt om de breedtegraad van de aarde te berekenen.
Het instrument was al een oude uitvinding maar kwam pas in de 12e eeuw via de Arabieren naar Europa.

Uitvindingen - Kwadrant en Sextant

Het kwadrant was een navigatie-instrument waarmee zeevaarders ook 's nachts op zee de plaats van hun schip konden bepalen.

Met de sextant kon de hoogte van een hemellichaam worden bepaald.
De sextant kon ook worden gebruikt voor het bepalen van de plaats van het schip op zee in het donker.


Uitvindingen - Het kompas

Het kompas werd voor het eerst in China gebruikt.
Het kwam in de 12e eeuw via de Arabieren naar Europa.

Een kompas was onmisbaar aan boord.
Omdat de naald van het instrument altijd naar het noorden wijst, kon er goed mee worden genavigeerd.

Kaarten

Portugese en Spaanse cartografen maakten tijdens de expedities op zee kaarten van de nieuwe kusten. Deze kaarten waren staatsgeheim. Andere zeevaarders of andere landen mochten ze niet zien. Er viel immers veel geld te verdienen in de nieuw ontdekte gebieden.

Er stonden strenge straffen op het doorgeven van kaarten.
Aan het einde van de 16e eeuw gingen ook de Nederlanders en Engelsen op expeditie.
De cartografische kennis van de Spanjaarden en Portugezen was toen geen geheim meer.

Ontdekkingsreizen

De ontdekkingsreizen werden ondernomen om routes naar nieuwe handelsgebieden te ontdekken.
Een route vinden naar Azië was het belangrijkste doel. Het was onduidelijk of zo'n route wel bestond.
Door de reizen naar het zuiden ontdekte men de kortste route: eerst voer men naar het uiterste puntje van Afrika en daarna weer 'omhoog'.

Vasco da Gama (1469-1524)
Vasco da Gama was een Portugese ontdekkingsreiziger die als eerste Europeaan over zee naar India voer. Daar legde hij de eerste handelscontacten. Er werd een Portugese kolonie gesticht.
Christoffel Columbus (1451-1506)
Columbus kwam uit Genua in Italië. Hij vestigde zich enkele jaren in Portugal. Hij zag daar de schepen vertrekken die op zoek gingen naar een zeeweg naar Indië (Zuid- en Zuidoost Azië).
Columbus dacht dat Indië sneller te bereiken was via een westelijke zeeroute. Van de Spaanse koning mocht hij op expeditie om dat te ontdekken. Toen hij op zijn eerste reis na drie maanden land bereikte, dacht hij dat hij in Indië was aangekomen. Dat was niet zo. Columbus had Amerika ontdekt! Maar dat heeft hij zelf nooit geweten.
Fernão de Magalhães (1480-1521)
Magelhães, in het Nederlands vaak Magellaan genoemd, was een Portugese ontdekkingsreiziger.
De Spaanse koning betaalde zijn expeditie over zee naar de Aziatische Molukken.
In 1519 verliet hij met vijf schepen de Zuid-Spaanse kust. Slechts één schip kwam in Spanje terug na de reis rond de wereld.
Magelhães was toen zelf onderweg al overleden.
Bartholomeus Diaz (1450-1500)
Diaz was een Portugese ontdekkingsreiziger. In 1487 kreeg hij van de Portugese koning een opdracht. Hij moest langs de Afrikaanse kust naar het zuiden varen om een handelsroute naar Indië (Azië) te vinden.
In 1488 ontdekte hij de zuidelijke punt van Afrika, later Kaap de Goede Hoop genoemd.
Het was een belangrijke ontdekking. Vanaf daar kon men verder op zoek gaan naar een route naar Indië.
Willem Barentsz (1550-1597)
De Terschellinger Willem Barentsz probeerde in 1596 een noordoostelijke doorvaart naar Indië te vinden.
Het schip liep vast op het ijs van de Noordpool, bij Nova Zembla.
Hij overwinterde daar met zijn bemanning in het Behouden Huys. Dat was een hut, gemaakt van hout van het schip.
Na de winter konden ze in sloepen(roeiboten) wegvaren van Nova Zembla. Tijdens die tocht overleed Barentsz. Zijn manschappen keerden wel terug.

 

Routes

 

Alle routes en gebieden samengevat.

Video: Columbus, de ontdekkingsreiziger

Columbus, de ontdekkingsreiziger

Exploitatie

Handel was een belangrijke reden om op ontdekkingsreis te gaan. Er werden gebieden ontdekt waarvan men niet wist dat ze bestonden. Dat had grote gevolgen. Er werd geprobeerd om uit deze gebieden zoveel mogelijk rijkdom te halen. Men ging de gebieden exploiteren (beheren met als doel winst maken).

Er kwamen plantages met handelsgewassen en men zocht overal naar edelmetalen. Voor de oorspronkelijke bewoners, de indianen, was dit een grote ramp. Ze werden vermoord of ze stierven door ziektes die de Europeanen verspreidden.

Nieuw voedsel
Door de ontdekking van Amerika leerden de ontdekkingsreizigers veel nieuwe producten kennen, zoals mais en tomaten. Veel van deze producten vinden wij nu heel normaal. Aardappels en bonen konden goed worden gekweekt in het Europese klimaat.

Gevolgen van de ontdekkingsreizen

Spanjaarden die in Midden- en Zuid-Amerika aankwamen, hoorden verhalen over grote goudschatten in het rijk van de Azteken.
De Spanjaarden vonden er enorme goudvoorraden.
Spaanse kolonisten vestigden zich in Zuid-Amerika. Zij gingen de gebieden besturen.
Ook brachten ze de christelijke godsdienst en de Spaanse taal en levenswijze naar Zuid-Amerika.

Het klimaat in Midden- en Zuid-Amerika was heel geschikt voor landbouw.
Er werden grote plantages aangelegd met producten die goed te verhandelen waren. Zoals tabak, cacao, suikerriet, katoen en koffie.

 

Indianen

De Indianen die in Amerika woonden hadden alleen maar nadeel bij de ontdekkingsreizen. De Spanjaarden konden met een klein leger de Indianen makkelijk veroveren.
De Indianen waren onder de indruk van de blanken met hun vuurwapens en paarden. Dat de Indianen geen christenen waren, maakte de zaak nog eenvoudiger.

Grote en machtige Indianenrijken zoals die van de Azteken, de Inca's en de Maya's werden door de Spanjaarden vernietigd.
Maar de meeste doden vielen door Europese ziekten die de Spanjaarden meebrachten.

Overblijfselen van Machu Picchu,
een van de weinige incasteden
die niet door de Spanjaarden is verwoest.

  • Het arrangement Geschiedenis Tijdvak 05 01 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-08-21 12:49:27
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    De Kennisbanken bevatten de theorie bij de opdrachten.
    Leerinhoud en doelen
    Geschiedenis;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content - Kennisbanken. (2016).

    Geschiedenis Tijdvak 05 01 - Begin van Europese overzeese expansie

    https://maken.wikiwijs.nl/87850/Geschiedenis_Tijdvak_05_01___Begin_van_Europese_overzeese_expansie

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van