Nederland is al tweehonderd jaar (sinds 1815) een koninkrijk met een koning aan het hoofd. De manier waarop het land bestuurd wordt is vastgelegd in de grondwet. De grondwet is geen statisch geheel. Van tijd tot tijd vinden er veranderingen plaats, al gaat dat niet gemakkelijk. Om de grondwet te veranderen is niet een gewone meerderheid nodig, maar de goedkeuring van twee derde van de Eerste en Tweede Kamer. En dat ook nog eens twee keer: de wijzigingen moeten na verkiezingen nog een keer door beide kamers, in hun nieuwe samenstelling, goedgekeurd worden.
Soms zijn de wijzigingen zo groot dat we in feite kunnen spreken van een nieuwe grondwet. De grootste aanpassingen van de grondwet vonden plaats in 1840, 1848 en in 1983.
De geschiedenis van de grondwet kun je zien in de video hieronder.
In de opbouw met 11 (vrijwel) identieke hoofdstukken in de grondwetten van 1815, 1840 en 1848 kun je niet zien dat er grote wijzigingen waren met gevolgen voor alle burgers.
1815 / 1840 | 1848 | 1983 | |
1. | Het Rijk en zijn inwoners | Het Rijk en zijn inwoners | Grondrechten |
2. | De koning | De koning | Regering |
3. | Staten-Generaal | Staten-Generaal | Staten-Generaal |
4. | Provincies | Provincies en gemeenten | Raad van State en Algemene Rekenkamer |
5. | Justitie | Justitie | Wetgeving en bestuur |
6. | Godsdienst | Godsdienst | Rechtspraak |
7. | Financiën | Financiën | Provincies, gemeenten en waterschappen |
8. | Defensie | Defensie | Herziening |
9. | Waterstaat | Waterstaat | |
10. | Onderwijs en armbestuur | Onderwijs en armbestuur | |
11. | Veranderingen | Veranderingen |
In 1815 zijn de noordelijke en zuidelijke provincies nog één. In 1830 scheiden de zuidelijke provincies zich af en gaan verder onder de naam België. Koning Willem I accepteert die afscheiding pas in 1839 en in 1840 komt er een nieuwe grondwet zonder de Belgen.
Tussen 1815 en 1848, hebben de koningen Willem I en Willem II alle macht en heeft het volk weinig te vertellen. In 1848 accepteert Willem II dat niet hij, maar de burgers aan de macht zijn. Maar dan zelfs, in de grondwet van 1848, vind je artikelen die ons vreemd overkomen. Zo verklaart tot 1922 de koning de oorlog aan andere landen:
Pas in 1983 komt er een complete nieuwe grondwet met een nieuwe indeling. De rol van de koning wordt niet apart benoemd, maar als onderdeel van de regering. De rol van verschillende departementen (justitie, defensie, onderwijs) worden niet meer apart benoemd, maar samengevoegd tot het nieuwe hoofdstuk ‘Wetgeving en bestuur’. Maar de grootste wijziging is de instelling van de grondrechten, die samen de eerste 23 rechten van de grondwet vormen. En voor het eerst heeft de overheid niet alleen rechten, maar ook een aantal plichten opgeschreven. Zie daarvoor Stap 2 en 3.