Stap 5 - Gemeenteraadsverkiezingen

In januari 2020 telde Nederland 355 gemeenten. Dat aantal loopt al jaren terug. In 1984 waren dat er nog 774. Steeds meer gemeenten fuseren (samenvoegen), vooral kleine dorpen in de buurt van een grote stad zijn opgeslokt. Ook zijn diverse dorpen en kleinere steden gefuseerd tot één grote nieuwe gemeente.

De omvang van de gemeenteraden hangt samen met het aantal inwoners in de gemeente. De kleinste gemeenten (minder dan 3000 inwoners) tellen 9 gemeenteraadsleden. De grootste gemeenten (> 200.000 inw.) tellen er 45. De rest zitten daartussen in. Het aantal gemeenteraadsleden is altijd oneven.

De verkiezingen voor de gemeenteraadsverkiezingen zijn -net als in de Provinciale Staten- op vaste datums: maart 2022, maart 2026, maart 2028

Opkomst

De opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen ligt meestal wat hoger dan die van de Provinciale Statenverkiezingen, maar een stuk lager dan de Tweede Kamerverkiezingen:

1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010 2014 2018
73,2 62,3 65,3 59,0 57,9 58,6 54,1 54,0 55,0


De verschillen per gemeente zijn groot. In Heerlen was de opkomst in 2018 erg laag: 44,3 %. In Staphorst was de opkomst erg hoog: 79,8%. Uit een onderzoek is gebleken dat hoe meer inwoners de gemeente telt, hoe lager de opkomst is.

Niet-Nederlanders

Bijzonder is dat voor de gemeenteraad ook niet-Nederlanders mogen stemmen. Je mag stemmen als je 18 jaar of ouder bent. Voor andere verkiezingen moet je ook een Nederlandse paspoort of identiteitskaart hebben. Voor de gemeenteraadsverkiezingen mag je ook stemmen als een andere nationaliteit hebt. De enige voorwaarde is dat je al vijf jaar legaal in Nederland woont.

Taken

De gemeenteraad controleert het dagelijks bestuur van de gemeente. Het dagelijks bestuur bestaat uit een burgemeester en een aantal wethouders. Het dagelijks bestuur heet het ‘College van burgemeester en wethouders’, ‘College van B en W’ of nog korter ‘B en W’.

De gemeenteraadsleden kiezen wethouders uit de gemeenteraad of van buiten. Het mag allebei. Maar als een van de gemeenteraadsleden wethouder wordt, moet hij de gemeenteraad verlaten en komt er iemand anders voor hem in de plaats.

Een gemeente moet minimaal twee wethouders hebben, maar mag er niet meer hebben dan 20% van het aantal raadsleden. In de praktijk komt dat neer op tussen de 2 en 9 wethouders.

Elke wethouder heeft zijn of haar eigen ‘portefeuille’, een term die aangeeft welke onderwerpen een wethouder behartigt. Voorbeelden zijn:

Sinds het begin van 2015 is er veel veranderd. De gemeenten kregen er toen veel taken bij die voorheen door het Rijk werden gedaan. Gemeenten werden verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen, zorg aan langdurig zieken en ouderen.

Herindelingsverkiezingen

De eilanden Vlieland en Schiermonnikoog horen tot de kleinste gemeenten van Nederland met ongeveer 1138 en 950 inwoners (2019). Vanwege hun bijzondere ligging zullen ze (waarschijnlijk) wel zelfstandig blijven. Veel andere kleine gemeenten zijn gefuseerd (samengevoegd) of onderdeel geworden van een grotere gemeente.

Als er wordt besloten om een aantal kleinere gemeenten samen te voegen naar één grote gemeente, spreek je van gemeentelijke herindeling. Vlak voor het samenvoegen stemmen de inwoners van deze gemeenten voor een nieuwe gemeenteraad. Het kan zijn dat dit niet gelijk valt met de landelijke gemeenteraadsverkiezingen. Er wordt dan gesproken over herindelingsverkiezingen.