9.1 Europa na de Tweede Wereldoorlog

De rol van Europa was na de Tweede Wereldoorlog uitgespeeld. Het eens zo machtige continent was volledig afhankelijk van haar bevrijders.

Oost-Europa kwam onder de invloedssfeer van de Sovjet-Unie en West-Europa werd voor haar veiligheid sterk afhankelijk van de Verenigde Staten.

Er werden pogingen gedaan om afspraken te maken over de toekomst van Europa. Toen de oorlog voorbij was sprak de Engelse premier Winston Churchill tijdens de conferentie in Jalta voor het eerst over het IJzeren gordijn in Oost-Europa. De Amerikaanse president Harry S. Truman wilde elk land dat werd bedreigd door het communisme, militair steunen. Hij wilde de bewegingsruimte van communistische landen zoveel mogelijk inperken. Die politiek werd containment, ofwel indamming, genoemd. Toen in 1946 de communisten in Griekenland aan de macht dreigden te komen legde Truman aan het Amerikaanse congres uit wat hij van plan was.

Minister van Buitenlandse Zaken George Marshall van de VS ontwierp in 1947 een economisch steunplan voor Europa. Meer welvaart in Europa zou voorkomen dat de bevolking voor het communisme zou kiezen. Een snelle wederopbouw werd gunstig geacht voor de democratie in Europa. Dat de Amerikaanse industrie haar producten beter zou kunnen verkopen in een snel heropgebouwd Europa, was voordelig.

Sovjetleider Stalin stelde een verbod in op Oost-Europese deelname aan het Marshall-plan. Het was volgens hem een kapitalistische poging om invloed te krijgen in landen die Stalin juist zelf wilde controleren.

Door het Marshallplan ging de wederopbouw in West-Europa sneller. De verhouding tussen Oost en West werd echter steeds grimmiger.

Een belangrijk kenmerk van de Koude Oorlog is de wapenwedloop tussen de twee supermachten, de VS en de Sovjet-Unie. Er was voortdurend de angst dat de tegenstander meer en betere wapens bezat. Daarom werd er veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van nucleaire wapens. Herhaaldelijk leefde de wereldbevolking bij dreigende conflicten in grote angst voor een allesvernietigende oorlog.

De Verenigde Staten riep in 1949 een militair bondgenootschap met West-Europa in het leven: de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO).
Enkele jaren later organiseerde Chroesjtsjov, de opvolger van Stalin, alle Oost-Europese landen in een militair bondgenootschap: het Warschaupact.

De Koude Oorlog eindigde met de val van de Berlijnse muur in 1989. Daar ging natuurlijk wel het een en ander aan vooraf.

De Sovjet-Unie stond toen onder leiding van Gorbatsjov (1985-1989). Die kreeg bij zijn aantreden in 1985 te maken met een vastgedraaide economie. In de Sovjeteconomie lag jarenlang een eenzijdig accent op de zware industrie. De opbrengsten in de landbouw waren laag en er was een schaarste aan consumptiegoederen. De levensstandaard in de Sovjet-Unie was laag.

Een nieuw bewapeningsprogramma van de VS onder president Ronald Reagan was de nekslag voor de Sovjet-Unie. Gorbatsjov begreep dat zijn land een nieuwe fase in de wapenwedloop niet aankon vanwege de zwakke economische positie. Hij zocht toenadering tot het Westen en kondigde in zijn land een politiek aan van perestrojka (hervorming) en glasnost (openheid). De strak geleide communistische planeconomie moest plaatsmaken voor een socialistische markteconomie.

Een dergelijke ommezwaai kon alleen slagen als er een soepeler en een meer open politiek klimaat (glasnost) zou komen. De politiek van glasnost heeft in feite een einde gemaakt aan de Sovjet-Unie. De uitnodiging tot openheid maakte de burgers mondiger. Er barstte een storm van kritiek los aan het adres van Moskou.

In de landen van het Oostblok werden in 1989 protestmarsen gehouden tegen de SU. Gorbatsjov kon het openlijk verzet niet meer keren.

In Oost-Berlijn namen de mensen hun kans waar en sloopten de Berlijnse muur. In het gehele Oostblok kwam de bevolking in opstand. In snel tempo maakten de satellietstaten zich definitief los van de invloed van Moskou.

De Koude Oorlog eindigde met de val van de Berlijnse Muur in 1989. In 1991 werd het Warschaupact opgeheven. Ook de Sovjet-Unie zelf hield in 1991 op te bestaan en viel in delen uiteen. Sindsdien bestaat er een los verband van Rusland met een aantal ex-Sovjetstaten, het GOS.

Na de Koude Oorlog is de wereld verdeeld in blokken:

Om een beter idee te krijgen van de Koude Oorlog kun je het filmpje hieronder bekijken

Berlijn en de Koude Oorlog http://schooltv.nl/video/histoclips-berlijn-en-de-koude-oorlog/#q=koude%20oorlog