In 1938 werd ten noorden van Berlijn een concentratiekamp speciaal voor vrouwen gebouwd. Voor tegenstanders van de nazi’s: communisten, socialisten en andere politieke gevangenen, maar ook criminelen. Nadat Nederland bezet was, kwamen ook Nederlandse vrouwen in Ravensbrück terecht.
Uiteindelijk sloten de nazi’s er naar schatting 132.000 vrouwen in het kamp op, tezamen met een onbekend aantal mannen uit het nabijgelegen mannenkamp. In totaal stierven er 90.000 mensen door mishandeling, executies, ondervoeding of, toen de Russen naderden, tijdens de dodenmarsen.
Toen het Sovjetleger in april 1945 het kamp bevrijdde, werden de soldaten begroet door 2.000 doodzieke overlevenden. Vrouwen die achtergelaten waren om te sterven werden nu bevrijd. De Russen troffen een haastig verlaten kamp met een gebrek aan voedsel, drinkwater en medicijnen. In de dagen na de bevrijding stierven verschillende ex-gevangenen alsnog.
In het sober ingerichte museum hangt een wand vol met foto’s van deze slachtoffers: overleden aan longontsteking, hoge koorts of andere eenvoudig te verhelpen aandoeningen. Allemaal geregistreerd door de kampadministratie en doorgegeven aan de burgerlijke stand in het nabijgelegen dorp Fürstenberg.
Nadat de Russen het kamp hadden bevrijd, werden de gevangenen langzaam maar zeker naar hun landen van herkomst gezonden. Het Russische leger betrok de opengevallen plekken in en om het kamp. Het kamp zelf was omringd door huizen waar het bewakingspersoneel woonde, grotere woningen voor de onderofficieren en prachtig gelegen villa’s voor de officieren.
In het kamp zelf, waar zich een gevangenis bevond en de barakken stonden, betrokken soldaten hun slaapkwartieren. Hogere rangen betrokken met hun gezinnen de huizen van de bewakers en de officieren.
Voor het Russische leger was het een buitenkans. Het kamp was verbonden met een spoorlijn en de omgeving was ontsloten door eerder door gevangen vrouwen aangelegde wegen. Om het kamp bevonden zich fabrieksgebouwen waar de vrouwen hun slavenwerk hadden verricht.
Barakken van het voormalige vrouwenkamp Ravensbrück. (Foto: Wikimedia)
Toen in 1989 de muur viel en het Russische leger zich vanaf 1990 terug begon te trekken, kwam het kamp langzaam maar zeker weer beschikbaar. Tot 1989 was het vrijwel verboden terrein geweest. Het Rode Leger had het gebied zorgvuldig afgeschermd, slechts een deel was toegankelijk.
Ondertussen waren de woningen van het kamppersoneel uitgewoond. De barakken waren door inwerking van de elementen langzaam maar zeker vergaan. Russische soldaten hadden nieuwe onderkomens gekregen in de lage flats die op het voormalige kampterrein opgetrokken waren. De flats staan er nog steeds.
Toen in de jaren negentig supermarktketen Lidl een supermarkt wilde bouwen op datzelfde terrein, gaf dat een internationale rel. Er werd uitgebreid gesproken over gebrek aan respect en het in stand houden van het kamp. Geen enkele keer kwamen de Russische flats ter sprake.
De supermarktrel staat in geen enkele verhouding tot de toestand van het kamp. Door onder andere geldgebrek is slechts een klein deel opgeknapt. Wie het kampterrein verlaat komt al snel in de hangars van de Russen terecht. Grote, lege hallen, geflankeerd door afval, hoofdzakelijk banden en metaal. Vooral banden werden door de Sovjets achtergelaten.
Bulten van enkele meters doorsnee zijn op verschillende plaatsen te vinden. Naast de troep en de hangars zijn er verschillende schietbanen te vinden, evenals inmiddels geruimde mijnvelden.
De mensen die vandaag de dag in het kamp zelf werken waarschuwen standaard voor de mijnen. Het is niet zeker of alle mijnen inmiddels geruimd zijn.
Wrang is ook de toestand van zowel het museum als de spullen die er tentoongesteld zijn. De relatief kleine tentoonstelling is hoofdzakelijk door ex-gevangenen samengesteld. Zo zijn er verschillende documenten en foto’s te zien, evenals kunstwerken die door de voormalige gevangenen na de oorlog zijn gemaakt.
Er staat ook een klein goederenwagonnetje in het museum. Wie buiten het kamp wil zoeken naar een dergelijk wagonnetje, kan er minimaal twee vinden. Tussen de bomen liggen nog twee van deze wagentjes half begraven onder dennennaalden.
Vrouwelijke gevangenen van kamp Rävenbruck zijn rond 1943 aan het werk met hulp van een goederen wagonnetje. De restanten van enkele van deze wagonnetjes vind je nu in de bossen rond het voormalige kamp. (foto’s: Wikimedia)
Het museum doet haar best, maar de tand des tijds werkt tegen. De opslagloodsen vlakbij het jongenskamp staan op instorten. Bezoekers die het kamp vanaf de achterkant naderen, struikelen bijna letterlijk over de restanten van het Rode Leger. Terwijl deze spullen langzaam vergaan, probeert het museum het hele kamp langzaam maar zeker op te knappen en onderzoek te doen. Voor beide zaken is er consequent te weinig geld.
Terwijl het kamp, letterlijk, vergaat, proberen enkele historici onderzoek te doen naar het kamp. Maar ook dat is lastig: veel informatie is eenvoudigweg verloren gegaan.