Wanneer schrijf je woorden nu aan elkaar en wanneer schrijf je ze los?
Wat tegenwoordig heel vaak fout gaat, is het al dan niet aan elkaar schrijven van woorden. Misschien heeft dat te maken met het feit dat in tegenstelling tot in het Engels, in het Nederlands de meeste woorden die een geheel vormen, ook aan elkaar moeten worden geschreven. Om je te helpen hier geen fouten meer in te maken, zie je hieronder nog eens hoe het hoort.
De regels:
Samenstellingen van twee of drie woorden schrijf je aan elkaar. Bijvoorbeeld: kortetermijnplanning, pianospelen, hardlopen, veelzeggend, donkerrood, slechtgehumeurd, lichtvoetig
Getallen tot duizend (in letters) en samenstellingen met honderd en duizend: zesendertig, zevenhonderdnegen, veertigduizend.
Maar samenstellingen met miljoen en miljard schrijf je los: vijf miljoen, acht miljard.
Voornaamwoordelijke bijwoorden die bestaan uit er, hier, daar, waar + voorzetsel. Bijvoorbeeld: eroverheen, daartegenover, hieronder, waarvoor, enz.Maar als het voorzetsel deel uitmaakt van een samengesteld werkwoord of bij een zelfstandig naamwoord hoort, gaat de regel niet op.
Voorbeelden:1. Janneke zat erover in dat ze de repetitie verknald had. (over iets inzitten) 2. Daar staat een tafel. Je sleutels liggen daarop. Maar: Leg je sleutels maar daar op tafel.
Fouten in samenstellingen kunnen tot grote verwarring leiden. Dit kan tot ernstige gevolgen, maar ook tot hilariteit leiden. Lees onderstaand artikel uit ONZE TAAL maar eens om dit laatste te ervaren.
Vaak wordt er wat al te kwistig gestrooid met spaties. Dat is behalve tegen
de regels soms ook ronduit verwarrend. En er valt nog wel meer over te zeggen.
René Dings
Weg om legging
Je hebt voetbal en je hebt schoen,en dat maakt samen voetbalschoen.Op dezelfde manier leidenboeken en kast tot boekenkast, donker enblauw tot donkerblauw, en piano en spelen tot pianospelen. Zulke verbindingenvan woorden die ook los van elkaarkunnen voorkomen, heten samenstellingen,en die schrijf je in het Nederlandsaaneen. Alleen wordt daar vaak dehand mee gelicht – steeds vaker, lijkthet wel. Als je erop gaat letten, zie jeoveral zulke onjuiste spaties.Bij de ingang van een gebouw zag ikeens een briefje hangen met de tekst:“Deze deur is defect. U kunt gebruikmakenvan de invalide deur.” En in dekrant las ik tot de verbeelding sprekendekoppen als “Priester op non actief”en “Lieve heersbeestjes overheersen”.
Bij de viskraam staat een bord met“Lekker bekken, vijf euro.” Een restaurantheeft “tamme konijnen bouten inpruimensaus” op de menukaart – maardat past natuurlijk prima in een “wilddiner”. En wat te denken van een “antiekemeubelzaak”, een “zware spullendoos”,een “gestolen bromfietsregister”en een “slechtziende pc”?
De Engelse ziekte
Je zou misschien kunnen denken dathet om incidenten gaat, om toevalligeuitglijders. Maar daarvoor komen dieonjuiste spaties te vaak voor, zelfs inofficiële teksten. Hoe zou dat komen?Allereerst kan het te maken hebbenmet twijfel. Als je een lang woord moetschrijven, zoals koolwaterstofdauwpuntmetingof tewaterlaatplaats, of eenwoord met een klinkerbotsing (zoalstelevisie-uitzending), slaat gemakkelijkde twijfel toe: ziet dit er niet een beetjeraar uit? Als je dan een spatie invoegt,staan er ineens twee relatief korte woorden,en dat lijkt meteen een stuk beter.Ook de spellingcontrole speelt daarbijmisschien een rol. Mensen varendaar vaak blind op, en als ze dan eenkringeltje zien onder een wat onmogelijkogend woord als gestolenbromfietsregister,is de verleiding groot om maargewoon een spatie in te voegen. Despellingcontrole kent de twee lossewoorden gestolen en bromfietsregisterwél, en kijk aan: weg is het kringeltje.Verder moeten we de invloed van hetEngels niet uitvlakken. Die taal is hierzó alomtegenwoordig dat sommigeregels misschien ook in het Nederlandsdoorsijpelen. In het Engels moetendelen van een samenstelling vaak los:summer holiday, book club, bicycle race –en daarom maken zomer vakantie, boekenclub en fiets wedstrijd op ons misschienniet zo’n heel gekke indruk. Hetis niet voor niets dat onjuist spatiegebruikook wel ‘de Engelse ziekte’ wordtgenoemd.
Lastig
Toegegeven, sommige regels voor correctspatiegebruik zijn ook best eenbeetje lastig. Bij samenstellingen vanzelfstandige naamwoorden valt hetmeestal nog wel mee, maar hoe zat hetook alweer met er bovenop? Moet datniet aan elkaar? En hoe veel en dichtstbevolkt? Als je in dergelijke constructieseen spatie te veel of te weinig gebruikt,zal het de meeste mensen waarschijnlijkniet zo opvallen, maar twijfel over diemoeilijke woorden leidt er misschientoe dat je ook bij de eenvoudigere gevallenbegint te aarzelen – en foutengaat maken.Bij dit alles komt, zo valt te vrezen,ook een zekere luiheid om de hoek kijken.Mensen interesseren zich gewoonniet zo veel voor taal en daarom doenze niet veel moeite om correct te spellen.Of dat nu komt doordat het taalonderwijsin Nederland slechter is danvroeger (zie alleen al die bijspijkercursussenvoor eerstejaarsstudenten dietegenwoordig nodig zijn), doordat we ineen jachtige maatschappij leven, waarinje geen tijd meer hebt om zorgvuldigeen nette tekst te schrijven, of doordatde mensen murw zijn geworden van deover elkaar heen buitelende spellingwijzigingenvan de laatste decennia –de conclusie blijft: de aandacht voorspelling verslapt steeds meer.En steeds minder vaak wordt hetgoede voorbeeld gegeven. Neem nugrote merken als Knorr en Honig; diemaken soepen met namen als “GroentenSoep”, “Tomaten Soep” en “OssenstaartSoep”. Waarom? Denken ze dat die daarlekkerder van wordt? Uit navraag blijktdat ze beseffen dat het fout is, maar datze graag de vrijheid nemen om het zo tedoen. Maar waaróm ze dat dan doen,blijft vaag. Ik vermoed dat er gewoon ergenseen keer iemand een fout gemaaktheeft, dat dat niet direct is opgevallen,en dat ze er nu aan vastzitten.Luie taalgebruikers, lastige regels,twijfel over het woordbeeld, de Engelsetaal waarin veel los moet, en dan ooknog eens een spellingcontrole die aanslaatbij lange maar juiste aaneenschrijvingen:het is bijna verrassend dat hettoch ook nog zo vaak goed gaat.
Een bos vruchten
Onjuist spatiegebruik is niet alleen maarfout omdat het fout is. Soms is het ookverwarrend. Uit verschillende onderzoekenis gebleken dat mensen iets langerdoen over het lezen van een tekst waaronjuiste spaties in staan, omdat hunogen onbewust net wat langer blijvenhangen bij die onjuiste spaties. Bij dekrantenkop “Rijbewijs voor zeventienjarigen” zou je kunnen denken dat hetartikel gaat over zeventien mensen dieeen rijbewijs voor hun verjaardag krijgen.En wat voor kleur hebben de wijnglazenals er “rode wijnglazen” op deverpakking staat?Ik zag een keer een verkeersbord metde waarschuwing “Let op! Overstekendeschool kinderen”. Is dat hoe je een groepkinderen noemt: een ‘school kinderen’?Een roedel herten, een kudde schapen,een zwerm bijen, een pak wolven, eengroep apen, een troep leeuwen, eenvlucht regenwulpen – en zo heb je blijkbaarook een school kinderen.Op een menukaart stond eens een“bos paddenstoelensoep”. Bloemen gaanper bos. En bomen ook. Maar paddenstoelensoeptoch niet? ‘Ober, mogen wijnog een extra bosje van die lekkere paddenstoelensoep?’Zo heb ik ook al weleensijs gegeten met een “bos vruchten”,een salade met een “bos uien” en muffinsmet een “bos bessen”. Op een ofandere manier smaakt het me tochaltijd minder lekker als ik weet dat eronjuiste spaties in zitten.
Honden kussen
Maar gelukkig is onjuist spatiegebruik niet alleen maar fout en verwarrend. Er valt – u zult het gemerkt hebben bij de voorbeelden hiervoor – soms ook gewoon om te lachen. In plaats van ‘driejarige paarden’ staan er ineens “drie jarige paarden” te koop. Op het station is het “invalide toilet” niet meer bruikbaar. Een rijwielhandel heeft een bijzondere aanbieding: “Binnen band kopen, buiten band gratis”.
Als ik langs een dierenwinkel loop waar een bord hangt met de tekst “honden kussen – vijf euro”, kan ik een kleine glimlach toch niet onderdrukken. Als daar “in diverse kleuren” onder staat, vraag ik me af wat voor kleur hond de meeste mensen dan graag zouden willen kussen voor vijf euro. En zou jij je aanmelden voor een workshop “Naakt model tekenen”, als je bedenkt dat daar letterlijk staat dat je zelf uit de kleren moet, en niet het model? Ik weet het nog niet, maar grappig vind ik het wél. En soms leidt een onjuiste spatie ook tot allerlei overpeinzingen. Bij een bord “weg om legging” gingen mijn gedachten uit naar de legging. Tegenwoordig lijkt die weer in de mode te zijn, maar toch zou je sommige vrouwen willen verbieden er een te dragen. Er zijn zelfs mannen die van hun vrouw scheiden vanwege haar legging. Wat geef je voor reden als iemand vraagt waarom je bij je gemalin bent weggegaan? Simpel: Gemaal weg. Brug gesloten. Weg om legging.