Netwerk en systeemtheorie
Met netwerk wordt de omgeving van de mens, in dit geval de cliënt bedoeld.
Een netwerk bestaat uit alle mensen die op een of andere manier bij de cliënt betrokken zijn. Bij alle stappen van professioneel handelen wordt dit netwerk betrokken als middel. Bij oriënteren is het netwerk een middel bij het vergaren van informatie. Bij ontwerpen is het netwerk een middel bij het bedenken van ondersteuning van de cliënt. Bij interveniëren is het netwerk een middel bij het uitvoeren van ondersteunende activiteiten. Bij evalueren & oriënteren is het netwerk een bron van informatie voor alternatieve mogelijkheden.
De systeembenadering als toegevoegde waarde
In een netwerk is een systeem te vinden. Zelfs in een relatie tussen twee mensen is een systeem te vinden. Dit systeem is op allerlei psychologische verschijnselen gegrondvest. Vanuit deze verschijnselen is de systeemtheorie opgezet, die vervolgens vertaald werd in een specifieke therapie of benadering.
Op de opleiding is ervoor gekozen niet te denken vanuit een bepaalde therapie of benadering, maar vanuit de behoeften van cliënten. In het kader hiervan kan je de systeemtheorie gebruiken.
Een korte samenvatting van de systeemtheorie (zie ook ‘bronnen, therapeutische modellen…’)
In deze samenvatting worden geen voorbeelden gegeven. Met andere woorden de voorbeelden worden aan je eigen fantasie en ervaringen overgelaten.
In de jaren vijftig werd ontdekt dat de directe sociale omgeving van de cliënt een grote invloed heeft op het gedrag van de cliënt.Zo werd ontdekt dat na een succesvolle behandeling van een cliënt die slecht voor zichzelf opkwam, de partner last kreeg van angstaanvallen en hyperventilatie.
Nu wordt niet meer het individu als eenheid van handeling gezien, maar bijvoorbeeld het gezin, de groep, de buurt of de relatie waarin de cliënt leeft. Er wordt gekeken naar de communicatie binnen een gezin en de gezinsstructuur als elementen die een rol spelen bij het ontstaan van psychische problemen bij een individu. Bovendien wordt er gekeken bij wie het werkelijke probleem ligt; bij de ‘zieke’ of bij diegene die belang heeft bij een ‘ziek gezinslid’. In de systeemtheorie is er vooral oog voor wat zich tussen mensen afspeelt en het effect daarvan op het psychisch functioneren van de verschillende individuen.
Onder een systeem wordt een groep mensen verstaan, zoals een relatie van twee of meer mensen, een gezin, een leefgroep, een team..
Vanuit de systeemtheorie worden de volgende drie vooronderstellingen gehanteerd:
Vanuit de systeemtheorie richt je je op de volgende aspecten:
De structuur in een systeem
In een gezonde structuur zijn de deelnemers betrokken op elkaar en is er ruimte voor individuele behoeften. Wanneer een structuur niet gezond is, kun je dat onder meer zien aan de volgende verschijnselen: los zand, kluwen, coalitievorming en zondebok.
Bij een zondebok-mechanisme worden alle gevoelens van ongenoegen en frustratie op één figuur afgewimpeld; aan deze persoon is alles fout en hij is de schuld van alles.
Coalitievorming herken je aan subgroepjes die zichzelf afsluiten en aan bondjes die mensen met elkaar aangaan.
Een kluwen is verstikkend voor de individuen, want iedereen bemoeit zich met elkaar en voelt zich extreem verantwoordelijk voor de ander. Bij los zand mist werkelijke betrokkenheid bij elkaar.
Bovenbeschreven verschijnselen kunnen als volgt aangepakt worden:
De communicatie in een systeem
In een problematisch systeem is er vaak sprake van een psychisch ongezonde communicatie. Zo’n ongezonde communicatie bestaat er uit dat onduidelijke of dubbele boodschappen uitgezonden worden, waarbij j als zender zoveel mogelijk buiten schot blijft en de verantwoordelijkheid voor het verloop van de communicatie vooral bij de ontvanger legt.
De begrippen die gehanteerd worden zijn onder andere: non-verbale communicatie, inhoud en betrekking, een circulair proces, paradoxale communicatie.
Non-verbale signalen zijn betrouwbaarder dan woorden. Lichaamstaal geeft veel informatie, zoals hoe je ogen staan, je stem klinkt, je houding is. En wat is er aan de hand als woorden en lichaamstaal verschillende signalen uitzenden?
Als er van inhoud gesproken wordt, gaat het over datgene wat letterlijk gezegd wordt. Bij betrekking gaat het om gevoelens die meegezonden worden en over wat er eigenlijk gezegd wordt. De betrekking geeft aan hoe het staat met de relatie tussen individuen.
Met een circulair proces wordt bedoeld dat een communicatie geen begin heeft en een einde, terwijl mensen juist wel vaak tegen elkaar zeggen: ‘jij begon met…’ mensen beïnvloeden elkaar en hebben beiden een aandeel in het verloop van het proces. Bewustzijn van je eigen aandeel is voorwarde voor en goede communicatie.
Onder paradoxale communicatie wordt het verzenden van een dubbele boodschap verstaan. ‘Doe nou een gezellig me, terwijl je niet van spelletjes houdt’. Wat je ook doet, het is nooit goed, als ontvanger word je klem gezet. Een paradox is een tegenstrijdigheid die zich op verschillende terreinen kan voordoen:
Regels voor een goede communicatie zijn onder andere:
De gedragsvaardigheden in een systeem
Er wordt vanuit gegaan dat gedragsproblemen ontstaan doordat er in het systeem bepaalde vaardigheden gemist worden. Met name wordt gekeken naar het probleemoplossend vermogen van de individuen.
Hier kun je de basisstrategieën inzetten die in het vierde onderdeel van de bijlage staan uitgeschreven.
Een andere aanpak is irreële gedachten omzetten in reële gedachten, bijvoorbeeld ‘ík kan goed naar mensen luisteren’ in plaats van ‘ik kan niks’
Hoewel psychologische theorie soms gemakkelijk te is begrijpen, omdat zij zo bekend voorkomt, is het integreren en toepassen van die theorie in de werksituatie lang niet altijd zo vanzelfsprekend. De enige manier voor het opdoen van ervaring is oefenen, oefenen en oefenen. En oefenen is leuk.