Het fenomeen van de sociale ondernemer is een concept in beweging en afhankelijk vanuit het perspectief van waaruit wordt gekeken (overheid, markt, burger) zijn er verschillende typologieën in ontwikkeling. In deze context onderscheiden we twee categorieën van sociaal ondernemers.
De eerste categorie betreft mensen die hun ondernemerschap inzetten voor het realiseren van maatschappelijke impact. Dat betekent dat zij de sociale doelen in de missie van de onderneming centraal stellen. Dat betekent overigens niet dat de economische doelen minder belangrijk zijn. Het realiseren van de economische doelen is immers de beste garantie voor duurzame impact zonder dat men afhankelijk is van subsidies en/of giften van derden. Daarnaast zoeken deze ondernemers ook een realistisch inkomen, te realiseren uit hun sociale onderneming (SocEntExpert, 2014).
Een voorbeeld hiervan is de Amsterdamse bierbrouwerij de Prael. Het is een organisatie met zowel sociale als commerciële doelstellingen en ambities. De Prael biedt mensen met een psychiatrische achtergrond regelmaat, opleidingsmogelijkheden en werk om trots op te zijn. Gelijktijdig is De Prael ook ‘gewoon’ een commercieel bedrijf dat een ambachtelijk product in de markt zet en probeert met winst te verkopen. De onderneming is sociaal in die zin dat zij naast haar commerciële doelstellingen invulling geeft aan een activiteit die gewoonlijk met het publieke domein wordt geassocieerd, namelijk arbeidsbemiddeling voor kwetsbare groepen.
Binnen de bovenstaande categorie worden sociaal ondernemers onderscheiden, namelijk de social bricoleur, de social constructionist en de social engineer: “Social Bricoleurs usually focus on discovering and addressing small-scale local social needs. Social Constructionists typically exploit opportunities and market failures by filling gaps to underserved clients in order to introduce reforms and innovations to the broader social system. Finally, Social Engineers recognize systemic problems within existing social structures and address them by introducing revolutionary change”. Deze typologie is deels terug te voeren op het schaalniveau waarop deze sociaal ondernemers opereren, respectievelijk: lokaal, nationaal en globaal (Zahra et al., 2009).
Een voorbeeld van een ‘Social Bricoleur’ is Marieke Hart. Zoals zij zelf zegt, is zij drie jaar geleden min of meer per ongeluk sociaal ondernemer geworden. Het begon met heerlijke etensgeuren van de buurvrouw die over de schutting naar haar toe kwamen. Dat rook zo lekker dat zij haar buurvrouw vroeg of die niet een portie extra kon koken voor haar, uiteraard tegen een vergoeding. Op die manier leerde ze haar buurvrouw kennen. Daaruit ontstond een ‘community van buurtgenoten die hun zelfgekookte eten delen’.
Ze begon een website waar vraag en aanbod bij elkaar konden komen met de naam Thuisafgehaald.nl. De vraag naar bemiddeling bleek zo groot dat inmiddels 9000 thuiskoks en bijna 70.000 afhalers van maaltijden op website te vinden zijn. Haar verhaal is te zien en te horen in deze inspiratielezing. Het startpunt is heel duidelijk de passie voor koken, waaromheen buurtgenoten elkaar ontmoeten. Tevens is er sprake van een bedrijfsmatige aanpak met een verdienmodel waarbij inkomen wordt gehaald uit de bemiddeling.
De tweede categorie sociaal ondernemers betreft ondernemende mensen die zich verbinden om maatschappelijke issues op te lossen. Hierbij stellen zij zich onafhankelijk op – bijvoorbeeld jegens de overheid – en bedienen zij zich in de regel van vernieuwende ideeën en strategieën om oplossingen te implementeren. Zij maken daarbij gebruik van onconventionele financieringsarrangementen die erop gericht zijn ten minste kostenneutraal te opereren om zo de duurzaamheid van de oplossing te borgen.
Dit soort sociaal ondernemers maakt vaak gebruik van de coöperatie als rechtspersoon, bijvoorbeeld als zorgcoöperatie of energiecoöperatie. In Engeland labelt men dit soort burgerinitiatieven vaak als community enterprise of development trust (SocEntExpert, 2014) Een voorbeeld van een zorgcoöperatie waaraan ook studenten deelnemen, is Zorgcoöperatie Bronckhorst.
Een andere typering die wordt gebruikt voor deze tweede categorie, is dat de sociale ondernemer een ondernemende burger is, die op het grensvlak van burgerschap en ondernemerschap sociale en economische activiteiten ontplooit die (kunnen) bijdragen aan de stad en stedelijke ontwikkeling. Deze makers doen dat op eigen initiatief en risico. Het zijn ondernemende burgers, die al doende publieke waarde creëren. Daarbij vragen zij vaak de lokale overheid om te participeren (als zij dat nodig vinden) (Sterk, 2013).