3.1 Ethologie

Je kunt uitleggen wat gedrag bij biologie inhoudt.
Je kent de onderdelen van gedragsonderzoek.

 

De tak van de biologie die gedrag bestudeert, wordt ethologie genoemd. Ethologie is de studie van het gedrag. Het woord ethologie is afgeleid van het Griekse woord ethos, dat karakter betekent. Gedrag is elke waarneembare activiteit van dier (en mens). Iedereen kent voorbeelden van gedrag. Denk maar eens aan jezelf, bijvoorbeeld je gedrag als je ruzie hebt of als je verliefd bent. Er zijn nog veel meer voorbeelden in je omgeving. De kat die met een bal speelt of de egel die in de tuin op zoek is naar voedsel.

Een etholoog werkt met levende dieren en kan dus niet zien wat zich inwendig in een dier afspeelt. Het inwendige van een dier wordt daarom ook wel de black box genoemd. Een etholoog verzamelt gegevens over de prikkels die een dier informatie verschaffen over het milieu en gegevens over het gedrag van een dier. De reactie van een dier op de prikkels wordt de respons genoemd.

Het gedrag van een dier is opgebouwd uit een groot aantal verschillende handelingen. Bij het besturen van gedrag maakt een etholoog een nauwkeurig beschrijving van elk type handeling. Zo’n beschrijving moet objectief zijn. Alleen werkelijk gebeurde feiten mogen erin worden vermeld, geen meningen of interpretaties van de waarnemer. Een voorbeeld: goed is "de hond gromt en onbloot zijn tanden". Fout is: "de hond is boos". De eerste zin geeft een beschrijving; de tweede zin geeft een uitleg, waarvan je niet weet of het een juiste is, bovendien kunnen mensen niet weten wat een hond voelt of ervaart.

Een objectieve beschrijving van de verschillende type handelingen van een diersoort heet een ethogram. In figuur 1 is een gedeelte van een ethogram van een woestijnrat weergegeven. Met behulp van een ethogram kun je het gedrag van een dier bestuderen. Daarvoor moet je bijhouden hoe vaak en hoe lang een dier elke handeling uitvoert. Deze gegevens geef je weer in een protocol.  Een protocol is een lijst van achtereenvolgens waargenomen handelingen van een dier. In figuur 2 is een gedeelte van een protocol van een woestijnrat weergegeven. Met behulp van een protocol kunnen onder andere de volgende vragen worden beantwoord:

 

Ethogram

Figuur 1 Ethogram

protocol

Figuur 2 Protocol

 

 

poes
Figuur 3 Kat

Figuur 3

Opdracht 1

  1. Marieke bloost als zij een waarschuwing krijgt van een docent. Is dit wel of geen gedrag?
  2. De zonnedauw, een vleesetende plant, lokt, vangt en verteert insecten. Is dit wel of geen gedrag?
  3. Maak een ethologisch correcte beschrijving van het gedrag van de kat in figuur 3.
  4. Een koekoeksjong drukt zich plat tegen de grond bij het horen van de alarmroep van een ouder. Wat is de prikkel bij dit gedrag van het koekoeksjong? En wat is de respons?