Neerslagreacties

Het ontstaan van een neerslag

Wanneer we twee oplossingen van verschillende zouten bij elkaar voegen, kan er een mengsel ontstaan van vier ionsoorten in water. Zo bevat een mengsel van een oplossing van natriumchloride en een oplossing van kaliumnitraat de volgende ionsoorten: Na+(aq), Cl-(aq), K+(aq) en NO3-(aq).

Het samenvoegen van twee zoutoplossingen kan echter ook leiden tot het ontstaan van een vaste stof, te zien aan het ontstaan van een troebeling, een neerslag. Deze reactie treedt op wanneer een positieve ionsoort en een negatieve ionsoort bij elkaar zijn gevoegd, die samen een onoplosbaar zout vormen.

Met behulp van de oplosbaarheidstabel (Binas tabel 45A) kunnen we aflezen welke zouten oplosbaar zijn of niet. Zo’n tabel is ook een hulpmiddel bij de synthese of analyse van zouten (Zie 'Toepassingen van neerslagreacties').

Voorbeeld

Het volgende voorbeeld maakt de zogenaamde neerslagreactie duidelijk.
Bij menging van een oplossing van natriumchloride en een oplossing van zilvernitraat, ontstaat een wit neerslag:

 

De reactie kunnen we op verschillende manieren in een vergelijking weergeven. Eerst noteren we alle vier ionsoorten, dus van de eerste en van de tweede zoutoplossing:

Na+(aq) + Cl-(aq) + Ag+(aq) + NO3-(aq)

Met behulp van de oplosbaarheidstabel is af te leiden dat de Ag+-ionen en Cl--ionen niet naast elkaar in één oplossing kunnen voorkomen: AgCl is een slecht oplosbaar zout. De ionenvergelijkijking voor de neerslagreactie luidt als volgt:

Ag+(aq) + Cl-(aq)  →  AgCl (s)

De ionen Na+(aq) en NO3-(aq) uit bovenstaand voorbeeld komen in deze reactievergelijking niet voor, omdat ze niet deelnemen aan de reactie. Deze ionen blijven in oplossing, want NaNO3 is een oplosbaar zout.

Ander voorbeeld: neerslag lood(II)jodide

 

Video om de ontwikkeling van een neerslag van lood(II)jodide [PbI2(s)] zichtbaar te maken na toevoegen van een oplossing van loodnitraat [Pb2+(aq) + NO3-(aq)] aan een oplossing van kaliumjodide [K+(aq) + I-(aq)]: 

Proefje: vorming van lood(II)jodide.

 

Zouten oplossen en indampen (video)

Sieger Kooij (scheikundeleraar bovenbouw havo/vwo) legt uit hoe zouten oplossen in water, en laat ook zien hoe je dit proces beschrijft in een reactievergelijking. Zo'n beschrijving geeft hij ook voor het indampen van een zout. In de video komt ook de term hydratatie voor. Onder de video geven we een nadere beschrijving van deze term.

zouten (4)

 

Het begrip 'overmaat' bij neerslagreacties

Wanneer de twee zoutoplossingen in de ‘juiste’ verhouding bijeen zijn gevoegd, dan is de resterende oplossing een oplossing van natriumnitraat. Dit is het geval als het aantal zilverionen en het aantal chloride-ionen bij het samenvoegen van de oplossingen aan elkaar gelijk is. Na afloop van de reactie zijn er noch zilverionen, noch chloride-ionen in de vloeistof aanwezig.
In de praktijk zal echter één van beide ionen in overmaat aanwezig zijn. Als we bijvoorbeeld een overmaat natriumchloride toevoegen zal het water na afloop van de neerslagreactie ook Cl--ionen bevatten naast Na+- en NO3--ionen.