8.1 Nederlands-Indië voor de oorlog
Toen Nederland in 1940 door Duitsland werd bezet had dit ook grote gevolgen voor Nederlands-Indië. Het land was al 350 jaar lang bezet door Nederland maar nu het moederland bezet was moesten het bestuur van de kolonie zelfstandig zien te overleven.
Voor de oorlog was Nederlands-Indië volledig in handen van de Nederlandse staat. Alle economische en politieke besluiten werden door de Nederlanders gedaan. Toch was er nooit echt veel weerstand van de bevolking geweest. Grote delen van Azië waren gekoloniseerd door verschillende Europese landen en de bevolking had een volksraad waarmee ze toch een klein beetje macht hadden. In praktijk had deze raad helemaal niet zo veel te zeggen. De Nederlanders deden veel moeite om de oorspronkelijke bevolking en de bevolking in eigen land te overtuigen van het nut van de kolonie. Nederlanders werden verteld dat de kolonie belangrijk was voor de Nederlandse economie en dat de investeringen in de infrastructuur en scholing van de kolonie ook weer geld opbrachten. De inlanders, zoals de bevolking werd genoemd, kregen werk en zagen hun land steeds moderner worden. Toch was er wel degelijk een vorm van onderdrukking. De blanke Europeanen stonden boven de Indonesiërs en verdiende ook het meeste geld. Veel van het geld dat in Nederlands-Indië werd verdiend kwam in Nederland terecht.
Nederlands-Indië voor de oorlog
Op 7 december 1941 viel Japan de Verenigde Staten aan. In Europa was het op dat moment al oorlog maar de Verenigde Staten hadden zich daar nog niet mee bemoeid. Dankzij de verrassingsaanval van Japan waarbij een groot deel van de Verenigde Staten zijn vloot werd vernietigd en ruim 2500 doden vielen ontwikkelde de Europese oorlog zich nu tot een nieuwe wereld oorlog.
Ook Nederland verklaarde de oorlog aan Japan. Gouverneur-generaal Tjarda van Starkenborgh Stachouwer sprak hierbij via de radio:
‘Door de onverhoedse aanval op Amerikaans en Brits gebied heeft het Japanse keizerrijk bewust gekozen voor een beleid van geweld. Deze aanvallen, die wel haast aan waanzin doen denken, beogen de vestiging van een Japanse heerschappij over heel oost- en zuidoost Azië.
Deze veroveringszucht richt zich zeker niet in de laatste plaats ook op Nederland. De Nederlandse regering aanvaardt deze uitdaging en neemt tegen het Japanse keizerrijk de wapenen op.’
8.2 Japan als opkomende wereld macht
Vanaf het begin van de twintigste eeuw ontwikkelde Japan zich in een razendsnel tempo. Het land werd steeds moderner en afhankelijker van de industrie. Ook wapens werden in gigantische aantallen gemaakt. Japan was dichtbevolkt en had weinig natuurlijke hulpbronnen. Daarom dacht Japan al vroeg in de twintigste eeuw aan uitbreiding.
In 1937 viel Japan China aan. In de stad Nanking werd een gigantisch bloedbad aangericht. Meer dan 300.000 mensen werden vermoord. Japan liet voor het eerst zien hoe sterk haar leger was. De verhalen over de Japanse veroveringen gingen al snel de wereld over. Vooral in de andere landen van Zuidoost Azië ontstond steeds meer angst voor de Japanners. Zo ook in Nederlands-Indië waar al snel werd begonnen met het verbeteren van de verdedigingswerken. Toen op 27 mei 1940 het Driemogendhedenpact werd gesloten tussen Duitsland, Japan en Italië liep de spanning hoog op. In dit pact spraken de drie landen af dat ze elkaar zouden helpen in geval van oorlog. Daarbij gaf Duitsland ook nog eens aan dat ze Japan zouden helpen met het realiseren van een leidende rol in Azië.
8.3 Invasie van Nederlands-Indië
Al snel werd Nederlands-Indië gemobiliseerd. Het Koninklijk Nederlands-Indisch leger moet samen met de marine ervoor zorgen dat Japan de Nederlandse kolonie niet inneemt. Het leger organiseert regelmatig militaire parades om zo de vijand te imponeren en de bevolking gerust te stellen. Binnen de leger leiding is er echter wel onrust. De leiding beseft dat de kolonie dankzij zijn grote kustlijn moeilijk te verdedigen is.
Deze bezorgdheid blijkt al snel terecht te zijn. Op 27 februari 1942 vind er een zeeslag plaats in de zee rondom Java. Binnen drie dagen bedraagt het dodental aan Nederlandse kant al 2300. Niet lang daarna, op 1 maart verschijnen er 56 Japanse transportschepen voor de kust van Java. Behalve de grote kustlijn is ook de organisatie op het eiland niet goed voorbereid op een invasie. Een ambtenaar die een week voor de invasie kwam kijken hoe het zat met de voorbereidingen op de invasie schreef in zijn dagboek:
‘Ik vroeg aan het dorpshoofd in Eretan: “Wanneer er nu eens een vreemd schip komt, wat doe je dan? En wat doe je als er vreemde soldaten zouden komen?” Wel, dan stapt de politieagent van het dorp op de fiets, fietst dan naar de wedono -dat was 12 kilometer verderop- en deze probeert per telefoon contact te krijgen met de regent die de militaire autoriteiten moet waarschuwen.’
Als de Japanse troepen aan wal komen ondervinden ze bijna geen tegenstand. Op 5 maart trekken de Japanse soldaten de hoofdstad Batavia binnen. Er wordt geen schot gelost. Een groot deel van de inlanders juicht de Japanners toe en op 9 maart ondertekend Nederland de capitulatie.
Japan had voor ze de oorlog begon al aangekondigd Azië terug te willen geven aan de Aziaten. Deze spreuk gaf voor veel nationalisten in Nederlands-Indië de hoop dat de Japanners hun een eigen land zouden geven. Soekarno was een jonge nationalist. Hij was door de Nederlandse regering verbannen van het eiland omdat hij al een keer eerder had geprobeerd de onafhankelijke staat Indonesië uit te roepen. Nu de Japanners aan de macht waren mocht hij terug keren naar Java. Om zijn doel, een onafhankelijk Indonesië, na te streven ging Soekarno al snel samenwerken met de Japanners. De Nederlanderse regering heeft hem dit nooit kunnen vergeven.
Voor de Nederlanders was de Japanse inval een ramp. Ruim 100.000 Nederlanders werden opgesloten in kampen. Aan het begin van de oorlog bestond zo’n kamp uit een afgesloten stadswijk maar later werden er steeds meer echte kampen gebouwd waar de Nederlanders achter prikkeldraad moesten overleven. Mannen en vrouwen werden gescheiden en moesten tijdens hun opsluiting voor de Japanners werken. Er was zeker geen sprake van vernietigingskampen zoals de Duitsers dat hadden opgezet maar toch stierf een groot aantal mannen tijdens de dwang arbeid die ze moesten verrichten. Een van de projecten die Japan had opgezet was de Birma-spoorlijn. Krijgsgevangenen uit de hele wereld moesten in het oerwoud werken aan een spoorlijn. Meer dan 100.000 man zijn overleden tijdens de bouw ervan. Hiervan waren er ongeveer 2500 Nederlands.
8.4 De bevrijding en onafhankelijkheid
Japan was al lange tijd een oorlogseconomie. In tegenstelling tot de Verenigde Staten waar tot 1941 vooral aan een vredeseconomie werd gewerkt. Toch konden de Amerikanen in korte tijd hun autofabrieken ombouwen tot vliegtuigfabrieken en werden grote aantallen werklozen ingezet om wapens te maken. Toen ook deze mannen naar het front moesten namen de vrouwen hun werk over. Aan het eind van de oorlog hadden ruim 20 miljoen vrouwen hun bijdrage geleverd. Dankzij deze snelle ontwikkeling kon het leger van de Verenigde Staten snel opgebouwd worden en al in juni 1942 werden de eerste overwinningen geboekt. Bij het eiland Midway in de stille oceaan werden de Japanners verslagen en sinds die tijd konden de Amerikanen hen steeds verder terug dringen.
De Japanners waren erg vastberaden om niet gevangen genomen te worden. In de Japanse cultuur was dit een schande. Hierdoor vochten ze vaak tot hun dood door. Dit leidde ook bij de Amerikanen tot enorme verliezen. De legerleiding vond een invasie van Japan te riskant en besloot daarop de atoombom in te zetten. Deze bom was pas sinds kort ontwikkeld en nog nooit in een oorlog gebruikt. Op 6 augustus ontplofte de eerste bom genaamd ‘’Little Boy’’ boven de stad Hiroshima. Bij de eerste klap en schokgolf lieten 78.000 mensen het leven. Twee dagen later volgde er nog een bom op de stad Nagasaki. Hierbij vielen ruim 27.00 doden. Op 15 augustus capituleerde Japan eindelijk. De tweede wereldoorlog was afgelopen.
In Nederlands-Indië ontstond geen groot vreugde feest zoals in Nederland. Veel mensen op het eiland hoorde pas veel later over het einde van de oorlog. Pas toen de Japanners vertrokken en de kamp commandanten hun zwaarden aan de Nederlandse kamphoofden gaven besefte veel mensen dat de Japanners de oorlog hadden verloren.
Voor Soekarno was dit een grote klap. Japan had met hem al een afspraak gemaakt over de onafhankelijkheid van Indonesië. De datum waarop het land onafhankelijk zou worden was 7 september 1945. Soekarno haasten zich na de capitulatie naar het Japans opperbevel maar die konden niks meer voor hem doen. Daarom ging Soekarno maar zelfstandig te werk en riep hij samen met zijn volgelingen op 17 augustus de onafhankelijke staat Indonesië uit. Hij sprak staande voor zijn woning:
‘Wij, het volk van Indonesië, roepen hierbij de onafhankelijkheid van Indonesië uit. Aangelegenheden betreffende de machtsoverdracht en andere kwesties zullen op ordelijke wijze en in zo kort mogelijke tijd worden geregeld. Namens het volk van Indonesië, Soekarno en Hatta.’
Ondertussen was het een grote chaos in Indonesië. Het oude gezag, de Nederlanders, zaten nog vast in kampen. De Japanse soldaten waren nog niet weg en ondertussen ontstond er ook nog een gewapende revolutie onder de jongeren. Hierdoor waren de Japanse soldaten soms hard nodig om de rust in het land te bewaren. In de daarop volgende jaren zou Nederland proberen om haar oude gezag in het land te herstellen. Pas in 1949 erkend Nederland het onafhankelijk Indonesië.
Je hebt nu geleerd hoe de oorlog in Azië verliep. Na de overgave van Japan leefde de hele wereld weer in vrede. Voor Nederland zou het niet lang duren voordat er weer een oorlog ontstond. Deze oorlog zou zelfs in haar eigen kolonie afspelen. Hoe deze oorlog verloopt en hoe Nederland eindelijk weer tot rust komt leer je in het volgende hoofdstuk.