In mijn lessen hebben jullie geleerd dat de aarde eigenlijk niet uit één stuk bestaat, maar uit grote platen – een beetje zoals puzzelstukjes die samen de aardkorst vormen. Deze puzzelstukjes noemen we tektonische platen. Ze bewegen heel langzaam, maar wel constant. Soms schuiven ze langs elkaar, soms botsen ze, en soms trekken ze uit elkaar. Deze bewegingen kunnen spanning opbouwen.
Stel je voor dat je twee blokken hout tegen elkaar duwt: er komt een punt waarop de druk te groot wordt en ze ineens verschuiven. Dat plotselinge verschuiven veroorzaakt een aardbeving. Tijdens een aardbeving komt er energie vrij die als trillingen door de aarde gaat – dat voelen wij als een schok of beving (KNMI, 2023).
Misschien denken jullie: "Maar juf, wij wonen toch niet op een breuklijn?" En dat klopt deels. Nederland ligt niet op de rand van grote tektonische platen, maar we hebben wel breuken in de aardkorst waar spanning kan ontstaan. Denk aan de beving bij Roermond in 1992, met een kracht van 5,8 op de schaal van Richter – de zwaarste die ooit in Nederland is gemeten (Wikipedia, 2023).
In andere delen van Europa, zoals Italië en Griekenland, zijn aardbevingen veel vaker en heftiger. Dat komt doordat die landen dicht bij de breuklijnen tussen de Afrikaanse en Euraziatische plaat liggen. Die platen schuiven tegen elkaar, waardoor de kans op aardbevingen daar veel groter is (National Geographic, 2022). Hieronder zie je een foto van de aardbeving in Roermond 1992.
Op 6 februari 2023 vonden er twee grote aardbevingen plaats in Zuidoost-Turkije, nabij de grens met Syrië. De eerste beving, met een magnitude van 7,8, trof de regio om 4:17 uur lokale tijd. Het epicentrum lag nabij de stad Pazarcık in de provincie Kahramanmaraş. Ongeveer negen uur later, om 13:24 uur, volgde een tweede krachtige beving met een magnitude van 7,7, met het epicentrum in de buurt van Elbistan, eveneens in de provincie Kahramanmaraş.
Deze aardbevingen vonden plaats langs de Oost-Anatolische Breukzone (EAFZ), een belangrijke tektonische grens waar de Anatolische plaat en de Arabische plaat langs elkaar schuiven. De eerste beving activeerde meerdere segmenten van deze breukzone, wat resulteerde in een complexe en uitgebreide breuklijn.
De impact van deze aardbevingen was enorm. In Turkije en Syrië samen vielen meer dan 55.000 doden, en honderdduizenden mensen raakten gewond. De materiële schade was eveneens aanzienlijk, met duizenden ingestorte gebouwen en infrastructuur die zwaar werd beschadigd.
Soms gebeuren aardbevingen niet op het land, maar onder de zee. En dat kan een tsunami veroorzaken: een enorme vloedgolf. Jullie herinneren je vast nog het voorbeeld uit de les over Japan in 2011. Een aardbeving met een kracht van 9,0 veroorzaakte een tsunami die hele dorpen wegspoelde en leidde tot een ramp in de kerncentrale van Fukushima
Tsunami’s ontstaan vooral als platen onder de zeebodem plotseling verschuiven en het water erboven omhoog duwen. De kracht die dan vrijkomt, verspreidt zich razendsnel in alle richtingen.
We hebben het al gehad over de Richterschaal, maar hoe weten wetenschappers eigenlijk hoe sterk een aardbeving is? Dat doen ze met seismometers. Dit zijn apparaten die trillingen van de aarde meten. De uitkomst zetten ze om in een getal op de schaal van Richter, of – wat tegenwoordig vaker gebeurt – op de momentmagnitudeschaal (USGS, 2022). Hoe hoger het getal, hoe sterker de beving.
Voor jullie beeld: een beving van 3 is voelbaar, maar doet zelden schade. Vanaf 5 of 6 wordt het gevaarlijker. Alles boven de 7 kan echt verwoestend zijn.
Helemaal voorkomen kun je aardbevingen niet – de aarde blijft nu eenmaal bewegen. Maar we kunnen wél proberen de schade te beperken. In Japan hebben ze bijvoorbeeld gebouwen die meebewegen met de schokken. Ook zijn er waarschuwingssystemen die mensen een paar seconden tot minuten van tevoren kunnen waarschuwen (Denk aan het tsunami-alarm).
Daarnaast leren mensen in aardbevingsgebieden wat ze moeten doen: onder een stevige tafel kruipen, uit de buurt blijven van ramen, en na de beving rustig naar buiten gaan. In mijn lessen hebben we geoefend met dit soort situaties, zodat jullie begrijpen hoe belangrijk voorbereiding is (Schooltv, 2023).
Ready voor de toets? Ik raad heel erg aan om eerst de educaplay quiz te maken voordat je begint aan de toets. Heb je meer dan 3 fouten? lees dan de stukken tekst nog eens goed, bekijk de kennisclip opnieuw of vraag mij om hulp. Geloof dit zal je helpen om misschien in de expert categorie te eindigen.