Verdieping – Operatie Nachtwacht

In 2021 reconstrueerde Het Rijksmuseum door ‘Operatie Nachtwacht’ de ontbrekende stukken van het schilderij en was de volledige Nachtwacht tijdelijk voor het eerst in 300 jaar te zien.

Dankzij een kopie, die vermoedelijk tussen 1642 en 1655 werd geschilderd door Gerrit Lundens in opdracht van kapitein Frans Banninck Cocq, weten we hoe het schilderij er oorspronkelijk uit heeft gezien. Die kopie vormt de basis van de reconstructie. Het team heeft zich allereerst, met behulp van kunstmatige intelligentie, de schildertechniek en het kleurgebruik van Rembrandt eigen gemaakt. Daarna heeft de computer de ontbrekende delen in de stijl van Rembrandt gereproduceerd. De Nachtwacht, zoals deze in het Rijksmuseum te zien is, zit in het collectieve geheugen gegrift. Dankzij deze reconstructie zien we dat de compositie, zoals Rembrandt het bedoeld heeft, nog veel dynamischer was.

Er zijn een aantal belangrijke verschillen tussen de huidige en de originele verschijningsvorm van De Nachtwacht. Zo zijn er op de kopie die door Gerrit Lundens is geschilderd, links nog drie figuren op een brug te zien, twee schutters en een kindje. De twee belangrijkste schutters, kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburch, staan nu niet meer centraal, maar rechts van het midden. Er bestaat twijfel over, maar als Rembrandt zichzelf op het doek heeft geschilderd, staat hij in de reconstructie centraal. Ook is duidelijker te zien dat de kruitjongen links vooraan zich vasthoudt aan een reling. Hij krijgt meer loopruimte waardoor hij duidelijker lijkt weg te rennen. Van de schutter uiterst rechts is de helm volledig geschilderd en er is ruimte boven het vaandel. De hersteloperatie is inmiddels afgerond en de resultaten worden nu bestudeerd. Aan de hand hiervan zal een behandelplan worden opgesteld, dat de basis vormt voor de daadwerkelijke restauratie.

De Nachtwacht is overigens niet de oorspronkelijke naam van het schilderij. Het Rijksmuseum gebruikt als officiële titel ‘Schutters van wijk II onder leiding van kapitein Frans Banninck Cocq, bekend als De Nachtwacht’.