Hoofdstuk 4: Hulp bieden bij de uitscheiding: Transpiratie, menstruatie, sputum en braaksel

Leerdoelen waar we bij het uitscheidingstelsel: Transpiratie, menstruatie, sputum & braaksel mee aan de slag gaan:

Waarom zweten we? https://www.youtube.com/watch?v=JstQH27H4HU

Theorie

1.0 Transpiratie observeren

Als je ziet dat een zorgvrager zweetdruppeltjes op zijn voorhoofd heeft staan of dat hij klam aanvoelt, stel je jezelf de vraag of het logisch is dat dit gebeurt. Als het niet logisch is, probeer je de oorzaak te achterhalen.

Er zijn verschillende vormen van transpireren die een bepaalde oorzaak hebben:

Het is voor jou als verpleegkundige van belang om de vorm van transpireren te herkennen. Zweten als gevolg van sporten, zomerse temperaturen, overgang of hormonen zijn gezonde situaties. Je hoeft hierbij als verpleegkundige niet in te grijpen. Je kunt de zorgvrager wel aanbieden zich even te verfrissen en een schoon shirt aan te trekken.

Is er sprake van overmatig zweten, dan kun je als verpleegkundige gerichte ondersteuning bieden. Voorbeelden van situaties waarin overmatig zweten voorkomt zijn overgewicht van een zorgvrager, diabetes mellitus, een te snel werkende schildklier of chronische infecties.

Kenmerken die zich voor kunnen doen bij overmatig transpireren zijn:

1.1  Ondersteunen bij transpiratie

Als je als verpleegkundige een zorgvrager treft die overmatig transpireert, beoordeel je eerst of er sprake is van een levensbedreigende situatie. Als dat niet het geval lijkt te zijn omdat de zorgvrager ademhaalt en adequaat antwoord geeft, kijk je welke omstandigheid het overmatig transpireren heeft veroorzaakt. Hierbij kun je denken aan een situatie waarbij warmte van buiten komt zoals bij een verblijf op een warme plek. Daarnaast kan er sprake zijn van warmte die van binnenuit komt zoals koorts.

Als een oudere zorgvrager in de felle zon zit, kun je proberen verkoeling te bieden door een parasol op te zetten of de zorgvrager naar een beschutte plek te brengen. Ook bied je drinken aan om uitdroging te voorkomen. Daarnaast kan het voorkomen dat een zorgvrager last krijgt van het feit dat zich veel mensen in een ruimte bevinden.

Er bestaan enkele maatregelen die je kunt nemen om het transpireren van een zorgvrager te helpen voorkomen:

 

1.2 Menstruatie

De menstruatie vindt normaal gesproken bij een vrouw iedere maand plaats en duurt twee tot acht dagen. Dit begint als een meisje in de puberteit komt (tussen 9 en 17 jaar) en duurt tot de menopauze. De menopauze is de laatste menstruatie. Die vindt meestal rond de leeftijd van vijftig jaar plaats.

 

Menstruatie observeren

Je kunt de menstruatie observeren op de volgende onderdelen:

Regelmaat en frequentie van de ongesteldheid

Vrouwen menstrueren in de vruchtbare periode van hun leven. Werk je met heel jonge meisjes, dan is menstruatie niet aan de orde. Vanaf een leeftijd van 9-10 jaar kun je zorgvragers tegenkomen die beginnen te menstrueren. Dat kan in het begin nog onregelmatig voorkomen, maar na ongeveer drie jaar is bij de meeste vrouwen sprake van een regelmatige menstruatiecyclus van 28 dagen.

Toch zijn er ook vrouwen die een onregelmatige cyclus hebben. Het is dan niet duidelijk wanneer een vrouw vruchtbaar is of niet. Oorzaken kunnen lichamelijk zijn doordat de hormoonhuishouding in het lichaam is ontregeld. Er kan ook een psychische oorzaak zijn zoals stress of depressie.

 

Ondersteunen bij menstruatie

Als je merkt dat de zorgvrager goed voor zichzelf kan zorgen, kun je de zorg voor de menstruatie bij de zorgvrager laten. Laat een zorgvrager meer afhankelijkheid zien dan kun je aanbieden om te helpen. Zorg die jij kunt bieden aan een zorgvrager die ongesteld is:

 

1.3  Sputum

Gezonde mensen produceren dagelijks slijm. Dat zie je niet en wordt meestal doorgeslikt. Dit slijm is helder van kleur en bestaat voor het overgrote deel uit water. Als iemand sigaretten rookt, kan het lichaam reageren door meer slijm te produceren. De roker hoest dan het slijm op omdat het ademhalen daardoor moeilijker gaat.

Als het slijm minder waterig wordt en compacter wordt van samenstelling, wordt dit sputum genoemd. Er is dan sprake van een infectie. Dit kan wijzen op een luchtweginfectie, tuberculose, griep of een chronische longaandoening.

 

Sputum observeren

Als je bij een zorgvrager een kleurverandering of een toename van de hoeveelheid sputum waarneemt, dan is zich vaak een luchtweginfectie aan het ontwikkelen. Observatiepunten bij het opgeven van sputum zijn:

Bij een toename van de hoeveelheid sputum die op een dag wordt geproduceerd, moet je als verpleegkundige de arts inschakelen. De toename van de hoeveelheid is een aanwijzing dat er ziekteverwekkers zijn binnengedrongen waardoor de luchtwegen meer slijm produceren om de luchtwegen te beschermen. De arts zal jou mogelijk vragen om sputum te verzamelen voor onderzoek.

 

Sputum opvangen voor onderzoek

Als een arts opdracht geeft om sputum op te vangen voor onderzoek, ga je dit uitleggen aan de zorgvrager. Het beste moment om sputum op te vangen bij een zorgvrager is 's ochtends als de zorgvrager nog niet heeft gegeten en dus nuchter is. In de nacht heeft zich sputum verzameld in de longen dat kan worden opgehoest. Ook heeft de zorgvrager nog niet gegeten waardoor er geen voedselresten met het sputum zijn vermengd. Heeft de zorgvrager van tevoren gegeten, laat de zorgvrager dan even de mond spoelen met water om vermenging van het sputum met voedselresten te voorkomen. Bijmenging van voedselresten maakt de onderzoeksresultaten onvoldoende betrouwbaar.

 

Ondersteunen bij sputum ophoesten

Een zorgvrager die last heeft van sputum ervaart de volgende klachten:

 

 

1.4 Braaksel

Braken wordt ook wel overgeven genoemd. Dit is het uitscheiden van voedsel of voedselresten via de mond en soms via de neus. Als iemand iets heeft gegeten wat de maag op dat moment niet verdraagt, kan het zijn dat de inhoud van de maag weer wordt uitgespuugd. Het braaksel wordt met peristaltische bewegingen van beneden naar boven omhooggeduwd en komt met kracht naar buiten.

Het geeft een gevoel van opluchting als het braken voorbij is omdat de misselijkheid die eraan voorafgaat dan weg is. Maar iemand kan het ook als pijnlijk en onfris ervaren. De pijn ontstaat omdat het zure maagsap met het braaksel door de slokdarm en keel loopt. Dit geeft een branderig gevoel en tast het gebit aan. Het is onprettig omdat het braaksel er niet fris uitziet en iemand zich slap en beroerd kan voelen na het braken.

 

Braaksel observeren

Als je braaksel onderzoekt, krijg je veel informatie over wat er mogelijk aan de hand is met de zorgvrager. Observatiepunten bij het opgeven van braaksel zijn:

 

Samenstelling

De samenstelling van het braaksel levert jou informatie op die je doorgeeft aan de arts. Is er schuim aanwezig bij het braaksel, dan kan dat wijzen op een voedselvergiftiging of alcoholvergiftiging. Als braaksel er slijmerig uitziet, is er mogelijk sprake van een vernauwing van de slokdarm. Je kunt braaksel kort bewaren om het aan de arts te laten zien. Dit geeft hem informatie over de diagnose.

Soms zie je voedselresten van de vorige dag terug in het braaksel. Dat geeft aan dat het voedsel niet goed kan doorvloeien naar de dunne darm. Ook dan is er sprake van een vernauwing van de maag naar de dunne darm. De maag is steeds vol en het teveel aan voedsel wordt door de zorgvrager uitgebraakt.

 

Ondersteunen bij braken

 

Braakneigingen vormen een gevaar voor bedlegerige mensen. Het braaksel komt met een antiperistaltische beweging naar boven. Als het geen uitweg kan vinden, kan het in de luchtpijp lopen.

Je kunt een zorgvrager tijdens het braken op verschillende manieren ondersteunen.

 

 

Bron: Broeshart, C. M., Dijkstra, Linssen, M. B. J., Mocking, P. A. M., Sackers, S. M. T., Schaik, K., van, & Velthuis, A. (2021). Traject persoonlijke basiszorg: Niveau 4 (derde editie). ThiemeMeulenhoff.

[Afbeelding] Natracare. (2023, 23 maart). Wat zegt de kleur van je menstruatiebloed? Natracare. https://www.natracare.com/nl/blog/wat-zegt-de-kleur-van-je-menstruatiebloed/

[Afbeelding] Cpt, S. C. (2023, 22 december). Reasons for coughing up phlegm without feeling ill. https://www.medicalnewstoday.com/articles/coughing-up-phlegm-but-not-sick