Ontwerpeisen
Onderzoeksvraag:
• Hoe kan ik in het Omnia College met de doelgroep VMBO leerjaar 4 een effectieve lessenserie toepassen om de weerbaarheid te vergroten?
Deelvragen:
• Wat is weerbaarheid?
• Wat verstaan we onder doelgroep vierdejaars VMBO-leerlingen?
Deelvraag 1: Wat is weerbaarheid?
Weerbaarheid verwijst naar het vermogen van een persoon om veerkrachtig te reageren op stress, druk en uitdagingen. Het omvat het ontwikkelen van mentale en emotionele veerkracht, waardoor men effectief kan omgaan met tegenslagen en veranderingen. Weerbaarheid impliceert zelfvertrouwen, zelfreflectie, het vermogen om positief te reageren op moeilijkheden en leren van ervaringen. Weerbaarheid bevordert niet alleen het overwinnen van obstakels, maar ook groei en persoonlijke ontwikkeling er zijn verschillende soorten weerbaarheid, denk hierbij aan mentale, fysieke, digitale weerbaarheid zie de website van ponsacademie, 2023.
Deelvraag 2: Wat verstaan we onder doelgroep vierdejaars VMBO-leerlingen?
De leeftijd van een VMBO-leerling is rond de 15 of 16 jaar. Op cognitief niveau varieert het denkniveau binnen deze groep, omdat vmbo verschillende leerwegen en niveaus aanbiedt. Over het algemeen wordt er verwacht dat VMBO-leerlingen praktisch en toegepast denken ontwikkelen, creatief, gericht op concrete situaties en vaardigheden die relevant zijn voor hun toekomstige beroepsrichting. Hun denkprocessen zijn vaak concreet en gericht op het oplossen van praktische problemen, het zijn doeners (Groenendaal et al, 2021). Het onderwijs op deze doelgroepen jaar is ook gericht op het voorbereiden op een soepele overgang naar het MBO. Wel rekening houdend met dat deze doelgroep in de midden-adolescenten fase zit wat inhoudt dat de leerlingen experimenten met van alles, nemen risico’s en hebben veel stemmingswisselingen ( Nelis & Van Sark, 2019).
Waarom hebben wij voor deze onderzoeksvraag gekozen?
Tijdens het samenwerkend leren hebben wij als groepje onderzocht wat elke school aanbiedt op het gebied van weerbaarheid. De deelnemers (de studenten van de LGW-opleiding ) die in het MBO werken, waren van mening dat leerlingen die vanuit het VMBO komen, niet voldoende weerbaar zijn om succesvol te zijn op het MBO, zowel op persoonlijk vlak en schoolniveau. Er is informatie verzameld vanuit de studenten die werkzaam zijn op het MBO en vragen hebben uitgezet. Een van de deelnemers heeft een interview gehouden met Jeanet Rozemond, Zorg & Welzijn docent en schoolmaatschappelijk werker (SMW) van het Albeda college haarverzorging. Het doel van het interview was om te beoordelen of het belangrijk is om meer weerbaarheidstraining of empowermenttraining te geven aan de 1ejaars. Deze stap wordt genomen om aanvullende , diepgaande informatie te verkrijgen voor een grondige analyse.
De vragen zijn uitgezet naar docenten van de haarverzorging. Concluderend kan er vermeld worden dat de 1ejaars studenten niet voldoende weerbaar zijn. Als we een methode weerbaarheid in de lob-lessen brengen zal het studiesucces van de studenten vergroot worden.
Het viel ons op dat veel leerlingen die naar het MBO gaan, snel weer afhaken, omdat ze op hun vorige school niet( genoeg of op de juiste manier) adequaat zijn begeleid om zelfstandiger te werken. Op het MBO wordt er van leerlingen verwacht dat ze meer zelfstandig zijn en zelf zaken oppakken, in tegenstelling tot het VMBO waar ze nog veel hulp krijgen en aan de hand worden meegenomen.
Een ander opvallend punt was dat veel MBO-leerlingen nog angst hebben voor presenteren en moeite hebben met het leggen van nieuwe vriendschappen. Hierdoor blijken ze onvoldoende weerbaar te zijn, wat een negatieve invloed kan hebben op hun schoolprestaties en toekomstige loopbaan. Het is duidelijk dat er op het gebied van weerbaarheid en zelfstandigheid meer aandacht moet worden besteed aan de overgang van VMBO naar MBO, om de leerlingen beter voor te bereiden op de uitdagingen die ze daar zullen tegenkomen. De overgang van het VMBO naar het MBO kan worden verbeterd door de leerlingen specifieke vaardigheden aan te leren.
Feedback opdrachtgever:
Na analyse van de bovenstaande informatie hebben we een overleg gehad met de opdrachtgever. Tijdens dit gesprek is de onderzoeksvraag besproken en hebben we onze deelvragen toegelicht. Dit gesprek is vastgelegd en verwerkt in een schriftelijk interviewverslag.
Interviewgesprek met opdrachtgever (10 januari 2024):
Interviewer: Goedemiddag Julia, dank dat je de tijd neemt voor dit interview over de sociale veiligheid op school met de praktijkvraagstuk over weerbaarheid
Julia: Goedemiddag, natuurlijk, graag gedaan.
Interviewer: Laten we beginnen met de informatie die we hebben verzameld in het kader van sociale veiligheid. Wat zijn je algemene gedachten hierover?
Julia: Over het algemeen ben ik tevreden over de analyse die jullie hebben verricht. Door deze informatie te verzamelen komen jullie tot een concreet plan. De onderwerpen die behandeld worden zijn relevant voor de toekomstige lessen.
Interviewer: Dat is goed om te horen. We hebben geprobeerd verschillende invalshoeken te gebruiken om een goed beeld te krijgen hoe de sociale veiligheid zich verhoudt op het vmbo ten opzichte van het MBO.
Julia: Wat goed om te zien dat jullie het MBO ook deels hebben betrokken om een juiste analyse te doen van het praktijkprobleem.
Interviewer: Fijn dat je die punten benoemt. We hebben ook geprobeerd in te gaan op de weerbaarheid van leerlingen in ons verslag. Heb je hier feedback over en kun je de wensen omschrijven die wij kunnen mee nemen in het ontwikkelen van een lessenserie?
Julia: Ja, zeker. Wat wij graag zouden willen zien is dat er lessen ontworpen worden waarin de weerbaarheid en het verhogen daarvan centraal staat. Denk dan aan verschillende vaardigheden die de leerlingen moeten ontwikkelen. Ook zou ik graag meer diepgang zien in het legitiem verklaren waarom sommige leerlingen mogelijk minder weerbaar zijn. Begrijpen we de oorzaken goed genoeg?
Interviewer: We hebben ons gericht op de ontwikkeling van weerbaarheidsvaardigheden, maar we kunnen zeker dieper ingaan op de factoren die de weerbaarheid beïnvloeden. Kun je specifieker zijn over de informatie die je hier mist?
Julia: Ik zou graag meer inzicht hebben in waarom bepaalde leerlingen minder weerbaar lijken. Zijn er specifieke ervaringen, achtergronden of omstandigheden die deze verschillen verklaren?
Interviewer: Je vraag is duidelijk. We zullen meer aandacht besteden aan de achterliggende factoren en mogelijke oorzaken van verminderde weerbaarheid. Is er nog iets anders waarvan je denkt dat het ontbreekt in de ontwerpeisen?
Julia: Ik denk dat het belangrijk is om ook de nadelige effecten van verminderde weerbaarheid te benadrukken. Wat gebeurt er als leerlingen niet weerbaar genoeg zijn?
Interviewer: Dat is een uitstekend punt. We zullen zeker meer nadruk leggen op de mogelijke negatieve gevolgen van verminderde weerbaarheid in het legitimeringsverslag.
Julia: Fijn om te horen. Ik denk dat als we dat goed in kaart brengen, het nog waardevoller wordt voor de implementatie in de school.
Interviewer: Absoluut. Dank je wel voor deze waardevolle feedback. We zullen hiermee aan de slag gaan en ervoor zorgen dat we de gewenste informatie opnemen in het verslag.
Julia: Graag gedaan. Ik waardeer jullie inzet en ben benieuwd naar de verdere ontwikkelingen.
Interviewer: Bedankt. We houden je zeker op de hoogte. En als er nog meer vragen zijn, staan we altijd open voor overleg.
Julia: Dat klinkt goed. Succes met het verdere proces.
Interviewer: Dank je wel.
Aan de hand van de het interview is de feedback verwerkt en zijn er nieuwe deelvragen opgesteld om zo tot juiste ideeën op te doen voor een mogelijke lessenserie:
- Waarom zijn sommige leerlingen niet weerbaar (genoeg)?
- Wat zijn de nadelige effect als de leerlingen over niet genoeg weerbaarheid beschikken?
- Welke maatregelen kunnen scholen nemen om weerbaarheid bij de leerlingen te verbeteren?
Waarom zijn sommige leerlingen niet weerbaar (genoeg)?
Het is belangrijk om in dit onderzoek te benadrukken dat niet alle leerlingen in het MBO/VMBO onvoldoende weerbaar zijn. De mate van weerbaarheid wordt beïnvloed door verschillende factoren, waaronder persoonlijke ervaringen, de omgeving en de opvoeding. Leerlingen in het MBO/VMBO komen vaak uit diverse achtergronden en hebben uiteenlopende ervaringen die hun weerbaarheid kunnen beïnvloeden. Dit kan variëren van onvoldoende steun in hun directe omgeving tot beperkte ondersteuning vanuit het onderwijs dat ze eerder hebben gevolgd.
Sommige leerlingen hebben speciale omstandigheden meegemaakt, zoals het ontvluchten van oorlogsgebieden, wat aanzienlijke invloed kan hebben op hun weerbaarheid. Op het Omnia College zijn er bijvoorbeeld veel leerlingen met diverse achtergronden en komen uit landen zoals Syrië, Oekraïne, Marokko, Turkije en Polen. Voor sommigen van hen heeft de ervaring van oorlogstrauma's invloed gehad op hun weerbaarheid. Als er daarnaast ook onvoldoende ondersteuning vanuit hun omgeving of het onderwijs is geweest, kunnen zij zich moeilijk ontwikkelen. Sociaaleconomische factoren spelen ook een rol, vooral als leerlingen opgroeien in armoede. Het gebrek aan financiële middelen voor activiteiten kan invloed hebben op hun algemene ontwikkeling.
De school zelf is een essentiële factor in de ontwikkeling van de weerbaarheid van leerlingen. Onvoldoende ondersteuning op school of weinig aandacht voor pesten kan aanzienlijke invloed hebben op de weerbaarheid van leerlingen. Het is dus van groot belang om rekening te houden met deze diverse factoren bij het begrijpen en aanpakken van weerbaarheidskwesties bij leerlingen in het MBO/VMBO. Wanneer een student een succes ervaring voelt zal deze student mogelijk sneller gaan klimmen op de schoolladder (Hadioui et al., 2020). Deze klim op de schoolladder kan van positieve invloed zijn op de weerbaarheid van een leerling.
Wat zijn de nadelige effect als de leerlingen over niet genoeg weerbaarheid beschikken?
Het gebrek aan weerbaarheid bij leerlingen kan leiden tot diverse problemen, zowel op individueel als maatschappelijk niveau. Leerlingen die niet voldoende weerbaar zijn, kunnen meer moeite hebben om effectief om te gaan met stress, ervaren sneller druk en sociale conflicten, wat resulteert in de ontwikkeling van een negatief zelfbeeld. Dit kan op zijn beurt leiden tot angst en zelfs diverse andere mentale gezondheidsproblemen, met nadelige effecten op hun welzijn en tevredenheid over het leven.
Het is van belang dat leerlingen op school op een gezonde manier met elkaar kunnen omgaan. Leerlingen die niet weerbaar zijn, kunnen moeite hebben met het maken en onderhouden van vriendschappen. Ook samenwerken met medeleerlingen kan een uitdaging zijn. Evenals het oplossen van conflicten. Hierdoor lopen ze het risico buiten de groep te vallen, gepest te worden en zichzelf niet effectief te kunnen verdedigen, wat sociale druk in de schoolomgeving kan veroorzaken.
Het gebrek aan weerbaarheid kan uiteindelijk ook van invloed zijn op hun schoolprestaties. Ze kunnen moeite hebben met het omgaan met tegenslagen, kritiek en uitdagingen, wat hun leermotivatie en zelfvertrouwen kan verminderen. Dit kan op lange termijn gevolgen hebben voor hun toekomstige werkprestaties, zoals stress op het werk en de omgang met feedback van leidinggevenden, wat weer van invloed kan zijn op hun carrièrekansen.
Al met al kan het gebrek aan weerbaarheid ertoe leiden dat leerlingen uiteindelijk niet actief deelnemen aan maatschappelijke activiteiten en zich niet inzetten voor positieve veranderingen. Weerbaarheid blijkt dus essentieel te zijn voor de ontwikkeling van burgers die actief participeren en een waardevolle bijdrage leveren aan de samenleving.
Welke maatregelen kunnen scholen nemen om weerbaarheid bij de leerlingen te verbeteren?
Het onderwijs speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van de weerbaarheid van leerlingen door voldoende ondersteuning te bieden. Dit kan plaatsvinden in de vorm van lessen, waarin docenten speciale programma's en activiteiten integreren die gericht zijn op het bevorderen van weerbaarheid bij leerlingen. Belangrijke vaardigheden om te ontwikkelen zijn zelfbewustzijn, zelfbeheersing, empathie en sociale relaties.
Door weerbaarheidstraining aan te bieden, kunnen onderwijsinstellingen leerlingen helpen om beter om te gaan met stress en de uitdagingen die ze in hun toekomstige stageplek of werkplek kunnen tegenkomen. Naast trainingen die worden gegeven binnen de schoolcontext kunnen scholen de ouders betrekken (Van Steenkiste & Soenes, 2015). Het betrekken van ouders bij de ontwikkeling van hun kinderen is van groot belang. Het onderwijs moet ouders uitnodigen voor schoolinitiatieven en hen betrekken bij de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen.
Op het Omnia College bestaat de leerlingenpopulatie uit diverse culturen, met verschillende achtergronden. Hier is het uiterst belangrijk dat het onderwijs aandacht besteedt aan diversiteit binnen de schoolomgeving. Het is van belang dat leerlingen zich gewaardeerd en geaccepteerd voelen, ongeacht hun achtergrond of religie. We hebben steeds meer te maken met diversiteit. De verschillen tussen leerlingen kunnen op verschillende vlakken van elkaar verschillen. Het gaat bijvoorbeeld om; sekse, opleidingsniveau, cultuur, taal, leeftijd en verblijfsstatus, ook wel superdiversiteit genoemd ( Hadioui et al., 2020).
Als docent is het van belang leerlingen aan te moedigen tot zelfreflectie en het stellen van persoonlijke doelen. Dit stimuleert de leerlingen om hun sterke punten te identificeren en te werken aan zwakkere punten, wat bijdraagt aan hun persoonlijke groei.
Aan de hand van de bovenstaande informatie zijn wij gaan brainstormen over mogelijke les ontwerpen. Deze brainstorm sessie is verwerkt in §5.