Stap 3: Vulkanisme

Vulkanen kunnen onderverdeeld worden naar het type eruptie: effusief of explosief.
In bron 20 is een overzicht te zien van de meest voorkomende soort vulkanen.

• Stratovulkanen komen vooral voor in de buurt van plaatranden, bij subductiezones. Een stratovulkanen ontstaat door het smelten van de onderduikende oceanische plaat. Het magma bij stratovulkanen is taai, stroperig en gasrijk als gevolg van de hoge viscositeit. Dit explosieve magma ontstaat als bij het onderduiken van de oceaanplaat er ook water en sediment mee de mantel in gaat. Bij stratovulkanen komen explosieve uitbarstingen voor.
• Soms ontstaat er bij een explosieve uitbarsting van een stratovulkaan een caldera, een grote komvormige krater. Deze caldera ontstaat als de magmakamer in één keer helemaal geleegd wordt waardoor het dak van de vulkaan in de magmakamer zakt. De tweede manier waarop een caldera kan ontstaan is als door de kracht van de eruptie de top van de vulkaan wordt geblazen.
• Schildvulkanen zijn het gevolg van effusieve uitbarstingen en komen vooral voor bij hotspots. Er zijn geen schildvulkanen in het Caribisch gebied.

Als je meer informatie nodig hebt over vulkanisme, zoek dit dan op in je lesboeken.

Bron 20: Soorten vulkanen

De meeste vulkanen in het Caribisch gebied bevinden zich aan de oostzijde van de Caribische plaat, bij de daar aanwezige subductiezone. De meest voorkomende vorm van vulkanisme in het Caribisch gebied is daarom explosief vulkanisme en het meest voorkomende type vulkaan is de stratovulkaan. Voorbeelden van actieve vulkanen in het Caribisch gebied zijn Soufrière Hills, Mount Pelée, La Soufrière en de onderzeese vulkaan Kick’em Jenny. In totaal zijn er vijf vulkanen in het gebied met in de naam ‘Soufrière’, dit is het Franse woord voor zwavel. Zwavel wordt uitgestoten door vulkanen en is te herkennen aan de ‘rotte-eieren geur’. Rond vulkanen zie je ook vaak zwavel, te herkennen aan de gele randen of geel poeder. Op Saint Lucia is vlakbij de krater een natuurlijk modderbad te vinden. Het water wordt verwarmd door de vulkaan en in het water zijn grote concentraties zwavel en andere chemische elementen te vinden. Men gelooft in de heilzame werking van het nemen van een modderbad vanwege de aanwezigheid van de chemische elementen en zo ‘Sulpher Springs’ (zwavelbron, zie bron 21) een toeristische attractie geworden. Het eiland Saba heeft nog een oude zwavelmijn, maar er wordt nu geen zwavel meer gewonnen.

Bron 21: Sulpher Springs op Saint Lucia. 

De meeste vulkanen in het Caribisch gebied zijn slapend, dat wil zeggen: niet actief. Het duurt soms honderden tot duizenden jaren voordat opnieuw genoeg spanning is opgebouwd voor een nieuwe uitbarsting. Dit heeft ook te maken met de trage beweging van de platen in het gebied die tot vulkanisme leiden. Een aantal vulkanen heeft een vrij recente uitbarsting gehad. Hieronder zullen een aantal van deze recente vulkaanuitbarstingen besproken worden. 

Een bijzondere vulkaan is de onderzeese vulkaan Kick’em Jenny (zie bron 22). Deze vulkaan is zo’n 1.300 meter hoog (gemeten vanaf de oceaanbodem) en komt niet boven het water uit. Het is één van de meeste actieve vulkanen in het oostelijk deel van de Caribische Zee. Uit onderzoek naar het reliëf op de zeebodem is gebleken dat de vulkaan meerdere kraters heeft (o.a. Kick’em Jack). Sinds 1939 zijn er meerdere uitbarstingen geweest. Die uitbarstingen waren vaak niet zichtbaar maar werden wel opgevangen met akoestisch onderzoek (waarbij geluidsgolven worden gemeten). Vóór 1939 wist men niet van deze vulkaan af, maar in 1939 was er een explosieve uitbarsting waarbij er een aswolk van zo’n 270 meter boven de oceaan ontstond en zichtbaar was voor de inwoners van het nabijgelegen Grenada. Sommige uitbarstingen hebben geleid tot zo’n aswolk, maar er is ook regelmatig sprake geweest van relatief rustig vulkanisme waarbij er aan land alleen ‘gerommel’ gehoord werd. Deze aswolken komen niet hoog genoeg om meegenomen te worden door de wind en vormen ook geen gevaar voor omliggende eilanden.

Bron 22: Kick’em Jenny

De grootste vulkaanuitbarsting in het Caribisch gebied uit de recente geschiedenis was in 1902 toen Mount Pelée (zie bron 23) tot uitbarsting kwam op het eiland Martinique. De uitbarsting van Mount Pelée was een van de dodelijkste uitbarstingen in de geschiedenis, met meer dan 30.000 slachtoffers. Voorafgaand aan de grote uitbarsting waren er kleine uitbarstingen, die echter door veel inwoners van Martinique niet opgemerkt werden. Er waren lichte aardbevingen, er kwam een wolk met zwavelgassen langs de helling naar beneden, er was lava te zien op de top van de vulkaan en een rivier op de flank van de vulkaan voerde erg veel grondwater af. Dit grondwater werd weggeduwd door de opbouw van warmte in de vulkaan, die ontstond als gevolg van opstijgend magma. De grootste problemen ontstonden toen er een verwoestend mengsel van as en lava gemengd met water richting de stad aan de voet van de vulkaan bewoog (ook wel lahar genoemd). De lahar gleed langs de helling en zorgde, toen hij in zee stortte, voor een drie meter hoge tsunami. Een paar dagen later was er een grote vulkaanuitbarsting, met deze keer een grote pyroclastische stroom en explosie. Een pyroclastische stroom ontstaat als een pyroclastische wolk van lava, as, rotsen en gas instort en dan langs de helling van de vulkaan naar beneden stroomt. In bron 25 is een pyroclastische wolk te zien bij een andere vulkaan. Door het gebrek aan kennis over vulkanisme in 1902, werden er vooraf weinig mensen geëvacueerd. Tegenwoordig zouden er met zulke signalen meer maatregelen genomen worden, zoals het tijdig evacueren van omwonenden.


Bron 23: Mont Pelée

Een relatief recente uitbarsting (2021) is de uitbarsting van La Soufrière op het eiland Saint Vincent. Bekijk in bron 24 de tijdlijn van deze uitbarsting. Bij de uitbarsting ontstond er een hoge askolom boven de vulkaan, ook wel pyroclastische wolk genoemd (zie bron 25). Het as van de vulkaan viel neer boven Saint Vincent en omliggende eilanden. De kracht van de uitbarsting was zo groot, dat de vulkanische as hoger kwam dan de luchtlaag waarin de overheersende winden waaien. Hierdoor werd de vulkanische as naar het oosten geblazen en kwam onder andere terecht op het eiland Barbados (zie bron 26). Daarnaast stortte de askolom in, waardoor een pyroclastische stroom ontstond, en in combinatie met de regen tijdens de uitbarsting ontstonden ook hier lahars. Er werden zo’n 22.000 mensen geëvacueerd, onder andere met de hulp van cruiseschepen, naar andere eilanden in de buurt.

Bron 24: Tijdlijn van de uitbarsting van La Soufrière

Bron 25: Uitbarsting La Soufrière, Saint Vincent, op 13 april 2021

Bron 26: Verspreiding van de aswolk na uitbarsting van La Soufrière. 

Op het eiland Montserrat, in het noorden van de Caribische eilandenboog bevindt zich de Soufrière Hills vulkaan (bron 27). Deze vulkaan heeft onstabiele hellingen en is zeer actief. De onstabiele hellingen zijn een resultaat van de samenstelling van het magma. Deze is erg stroperig en bevat een relatief hoog percentage magma. Elk magma bevat een beetje water. Bij subductie komt water mee en als de druk op de plaat toeneemt, wordt het water uit de plaat geperst en kan het in het magma terecht komen. Als het percentage water hoog is, dan is de aardbeving explosief. De Soufrière Hills vulkaan kent twee soorten uitbarstingen, namelijk een explosie van de vulkaan, waarbij gesmolten gesteente de lucht in wordt geschoten en dichte aswolken gevormd worden en een uitbarsting waarbij de lichtere gesmolten gesteente door de zwakkere lagen stijgt en lava koepels vormt. Als een dergelijke lava koepel te stijl wordt, of de druk in de lavakoepel een drempelwaarde overschrijdt, zal de koepel instorten en lava en hete as uitspuwen.

Bron 27: Soufriere Hills

In het Caribisch gebied is ook een caldera te vinden, namelijk op het eiland Saint Lucia. De caldera op het eiland Saint Lucia heeft de naam Qualibou, ook wel Soufrière Volcanic Centre genoemd. Op het eiland Saint Lucia bevinden zich ook de Pitons, die deel uitmaken van de caldera Qualibou. Dit zijn twee vulkaantoppen van 786 en 739 meter hoog, die zij aan zij uit zee rijzen en verbonden zijn via de Piton Mitan-bergrug. In het vulkanische gebied rond de Qualibou ligt een geothermisch veld met zwavelhoudende gassen, hete bronnen en koraalriffen die bijna 60% van het zeegebied beslaan. De twee vulkaantoppen zijn vulkanische ‘pluggen’ (zie bron 28): gestolde lava die is ontstaan in de pijp van een actieve vulkaan. Nadat de vulkaan is gedoofd, kan het omliggende gesteente door verwering en erosie verdwijnen.

Bron 28: De Pitons op het eiland Saint Lucia

Vragen