Stap 3: Vulkanisme

Vulkanen kunnen onderverdeeld worden naar het type eruptie: effusief of explosief.
In bron 17 is een overzicht te zien van de meest voorkomende soort vulkanen.

 

        Schildvulkaan

        Stratovulkaan

       Calderavulkaan

Bron 17: Soorten vulkanen

De meeste vulkanen in het Caribisch gebied bevinden zich aan de oostzijde van de Caribische plaat, bij de daar aanwezige subductiezone. De meest voorkomende vorm van vulkanisme in het Caribisch gebied is daarom explosief vulkanisme en het meest voorkomende type vulkaan is de stratovulkaan. Voorbeelden van actieve vulkanen in het Caribisch gebied zijn Soufrière Hills, Mount Pelée, La Soufrière en de onderzeese vulkaan Kick’em Jenny. In totaal zijn er vijf vulkanen in het gebied met in de naam ‘Soufrière’, dit is het Franse woord voor zwavel. De meeste vulkanen in het Caribisch gebied zijn slapend, dat wil zeggen: niet actief. Maar een aantal vulkanen heeft een vrij recente uitbarsting gehad. Hieronder zullen een aantal van deze recente vulkaanuitbarstingen besproken worden.

Een bijzondere vulkaan is de onderzeese vulkaan Kick’em Jenny (zie bron 18). Deze vulkaan is zo’n 1.300 meter hoog (gemeten vanaf de oceaanbodem) en komt niet boven het water uit. Het is één van de meeste actieve vulkanen in het oostelijk deel van de Caribische Zee. Uit onderzoek naar het reliëf op de zeebodem is gebleken dat de vulkaan meerdere kraters heeft (o.a. Kick’em Jack). Sinds 1939 zijn er meerdere uitbarstingen geweest. Die uitbarstingen waren vaak niet zichtbaar maar werden wel opgevangen met akoestisch onderzoek (waarbij geluidsgolven worden gemeten). Vóór 1939 wist men niet van deze vulkaan af, maar in 1939 was er een explosieve uitbarsting waarbij er een aswolk boven de oceaan ontstond en zichtbaar was voor de inwoners van het nabijgelegen Grenada. Sommige uitbarstingen hebben geleid tot zo’n aswolk, maar er is ook regelmatig sprake geweest van relatief rustig vulkanisme waarbij er aan land alleen ‘gerommel’ gehoord werd.


Bron 18: Kick’em Jenny

De grootste vulkaanuitbarsting in het Caribisch gebied uit de recente geschiedenis was in 1902 toen Mount Pelée (zie bron 19) tot uitbarsting kwam op het eiland Martinique. De uitbarsting van Mount Pelée was een van de dodelijkste uitbarstingen in de geschiedenis, met meer dan 30.000 slachtoffers. Voorafgaand aan de grote uitbarsting waren er kleine uitbarstingen, die echter door veel inwoners van Martinique niet opgemerkt werden. Er waren lichte aardbevingen, er kwam een wolk met zwavelgassen langs de helling naar beneden. er was lava te zien op de top van de vulkaan en een rivier op de flank van de vulkaan voerde erg veel grondwater af. Dit grondwater werd weggeduwd door de warmteopbouw, die ontstond als gevolg van opstijgend magma. De grootste problemen ontstonden toen er een enorme lahar richting de stad aan de voet van de vulkaan bewoog. Een lahar is een verwoestend mengsel van as en lava gemengd met water. De lahar gleed langs de helling en zorgde, toen hij in zee stortte, voor een drie meter hoge tsunami. Een paar dagen later was er een grote vulkaanuitbarsting, met deze keer een grote pyroclastische stroom en explosie. Door het gebrek aan kennis over vulkanisme in 1902, werden er vooraf weinig mensen geëvacueerd. Tegenwoordig zouden er met zulke signalen meer maatregelen genomen worden, zoals het tijdig evacueren van omwonenden.


Bron 19: Mont Pelée

Een relatief recente uitbarsting (2021) is de uitbarsting van La Soufrière op het eiland Saint Vincent. Bekijk in bron 20 de tijdlijn van deze uitbarsting. Bij de uitbarsting ontstond er een hoge askolom boven de vulkaan (zie bron 21). Het as van de vulkaan viel neer boven Saint Vincent en omliggende eilanden. Als een askolom instort ontstaat er een pyroclastische stroom. De lava en as vormen dan weer nieuwe lagen van de vulkaan, waardoor deze langzaam opbouwt. Omdat het bij de uitbarsting van La Soufrière regende ontstonden ook hier lahars.


Bron 20
: Tijdlijn van de uitbarsting van La Soufrière


Bron 21: Uitbarsting La Soufrière, Saint Vincent, op 13 april 2021

Op het eiland Montserrat, in het noorden van de Caribische eilandenboog bevindt zich de Soufrière Hills vulkaan (bron 22). Deze vulkaan heeft onstabiele hellingen en is zeer actief. De onstabiele hellingen zijn een resultaat van de samenstelling van het magma. Deze is erg stroperig en bevat een relatief hoog percentage magma. Elk magma bevat een beetje water. Bij subductie komt water mee en als de druk op de plaat toeneemt, wordt het water uit de plaat geperst en kan het in het magma terecht komen. Als het percentage water hoog is, dan is de aardbeving explosief. De Soufrière Hills vulkaan kent twee soorten uitbarstingen, namelijk een explosie van de vulkaan, waarbij gesmolten gesteente de lucht in wordt geschoten en dichte aswolken gevormd worden en een uitbarsting waarbij de lichtere gesmolten gesteente door de zwakkere lagen stijgt en lava koepels vormt. Als een dergelijke lava koepel te stijl wordt, of de druk in de lavakoepel een drempelwaarde overschrijdt, zal de koepel instorten en lava en hete as uitspuwen.


Bron 22: Soufriere Hills

In het Caribisch gebied is ook een caldera te vinden, namelijk op het eiland Saint Lucia. De caldera op het eiland Saint Lucia heeft de naam Qualibou, ook wel Soufrière Volcanic Centre genoemd. Op het eiland Saint Lucia bevinden zich ook de Pitons, die deel uitmaken van de caldera Qualibou. Dit zijn twee vulkaantoppen van 786 en 739 meter hoog, die zij aan zij uit zee rijzen en verbonden zijn via de Piton Mitan-bergrug. In het vulkanische gebied rond de Qualibou ligt een geothermisch veld met zwavelhoudende gassen, hete bronnen en koraalriffen die bijna 60% van het zeegebied beslaan. De twee vulkaantoppen zijn vulkanische pluggen: gestolde lava die is ontstaan in de pijp van een actieve vulkaan. Nadat de vulkaan is gedoofd, kan het omliggende gesteente door verwering en erosie verdwijnen. Bij de Pitons is de plug bewaard gebleven (zie bron 23).


Bron 23: De Pitons op het eiland Saint Lucia

Vragen

 

Gebruik de atlaskaart De Aarde Geologie – Platentektoniek’ en ‘De Aarde Natuurkundig’.

1. Geef aan

  • welke eilanden in het Caribisch gebied geen vulkanen hebben;
  • wat de oorzaak is waardoor deze eilanden geen vulkanen hebben

 

2. Leg in drie stappen uit op welke manier een sedimentaire eilandenboog ontstaat.

 

3. Welke begrippen horen bij explosief vulkanisme? Kies uit:

  1. Vulkanische boog
  2. Lahar
  3. Effusieve eruptie
  4. Lage viscositeit
  5. Convergente plaatbeweging
  6. Hotspot

 

4. Leg uit met behulp van platentektoniek hoe de vulkaan Soufrière Hills is ontstaan. Noem in je antwoord de namen van de betrokken platen.

 

5. Geef aan of de uitbarstingen van Soufrière Hills explosief of effusief zijn. Licht je antwoord toe.

 

6. Geef twee kenmerken van het magma van de vulkaan Soufrière Hills.

 

7. Geef aan wat voor soort vulkaan de caldera op Saint Lucia geweest zal zijn. Licht je antwoord toe.