Socratische methode

Socratische methode (stappenplan)

Uitgangspunt: protagonist

Er is iemand die een casus of een aspect van het werk wil inbrengen die voor hem/haar vragen oproept of twijfels geeft. Wij noemen hem/haar de protagonist.

 

Het eigen verhaal tot de twijfel

De protagonist vertelt zijn/haar verhaal. Daarbij wordt kort(!) de situatie geschetst en naar aanleiding daarvan legt de protagonist de vragen voor aan de groep of geeft zijn/haar twijfels weer die erdoor ontstaan.

 

Drie open vragen

De luisteraars stellen ieder maximaal (!) drie open vragen om de protagonist te helpen om het probleem te verkennen en te beschrijven.

 

NB. De gesprekleider let erop dat de vragen echte open vragen zijn en dat het niet om suggestieve of gesloten vragen gaat.

 

Tip: noteer de vragen op een flap-over of op een whiteboard. Warme, neutrale, koude vragen

De protagonist geeft nog geen antwoord maar geeft de vragen een waardering: warm - neutraal of koud.

De 'koude vragen' zijn de vragen die relevant zijn, maar die iemand al had bedacht. De 'warme vragen' geven een nieuw licht op de zaak. ‘Neutrale vragen’ kunnen op zichzelf wel nieuwe vragen zijn maar geven geen nieuwe inzichten.

 

Domme vragen bestaan niet.

Antwoord op alle vragen

De protagonist geeft antwoord op alle gestelde vragen en de luisteraars doen niets anders dan luisteren.

Vaak is het -zeker met het doel van intervisie voor ogen - bij abstractere problemen een valkuil als ervoor wordt gekozen om alleen de warme vragen te beantwoorden, om zo tijd te winnen.

Eventueel tweede ronde vragen

Wanneer dat gewenst is door de luisteraars of door de protagonist volgt er een tweede ronde open vragen. Uiteraard heeft de protagonist te allen tijde het recht om een vraag niet te beantwoorden en natuurlijk kan dat ook effecten hebben voor de uitkomst van de discussie.

Probleem als 'eigen probleem' herformuleren

De luisteraars herformuleren nu het probleem of twijfel in één zin alsof het hun EIGEN onderwerp is, zodat zij zich goed inleven in de geschetste situatie van de protagonist. "Mijn eigen probleem/twijfel is ..." Bijvoorbeeld "IK BEN altijd te perfectionistisch" of "IK HEB de hoop niet dat ik daarmee kan leren om gaan"

Warme, neutrale, koude herformuleringen

Ook hier weer krijgt de protagonist tijd om de herformuleringen te typeren met de waardering: warm-neutraal-koud.

Herformulering van het ‘aanvankelijk probleem’

Naar aanleiding daarvan herformuleert de protagonist zijn/haar aanvankelijke problemen/twijfels. De gesprekleider probeert er daarbij op te letten dat de onderwerpen, die in het gesprek aan bod zijn geweest, ook hun plek krijgen in de samenvatting door de protagonist. Daarbij is het namelijk goed mogelijk dat er bepaalde dingen uit het oog verloren worden. Het kan zeker zinvol zijn om nog eens hardop te zeggen dat punt X van luisteraar Y niet als warm werd ervaren in dit zoekproces (niet om Y 'weg te zetten' maar om de protagonist duidelijk te laten zien wat hij/zij als 'koud' ervaart).

Algemene principes

Vervolgens kan de intervisiegroep na-discussiëren over de vraag van die dag. Welke krachten spelen mee in de situatie, neergezet door de protagonist: van de persoon zelf, de omgeving van die persoon (de organisatie of het bedrijf waar hij werkt of eventueel de privésituatie)

 

DIT IS PAS HET EERSTE MOMENT DAT MENSEN ECHT HUN MENING GEVEN.

De protagonist geeft regelmatig aan of dat hij/zij het met de algemene lijn eens is, eventueel daartoe gestimuleerd door de gesprekleider als hij/zij wat overdonderd wordt doordat anderen een mening hebben over zijn/haar onderwerp.

Beslismoment

De protagonist bepaalt of hij de volgende stap wil/kan maken of dat hij/zij het hierbij wil laten.

Heroriëntatie

De protagonist vertelt zijn toehoorders hoe hij/zij het probleem wil gaan aanpakken, de twijfels zijn opgeheven of de voorwaarden waarop er met die twijfels te leven valt.

Suggesties

Wanneer daar behoefte aan is kan de protagonist aan de luisteraars suggesties vragen om met die twijfel om te gaan. Soms geeft deze laatste fase meer ruimte aan de luisteraars die graag hun persoonlijke Waarheden kwijt willen, dan dat de protagonist dit werkelijk nog nodig heeft. In ieder geval zie je vaak wel dat de voorgaande stappen en deze bewuste beslissing om de tips aan te horen het voor de protagonist ook mogelijk maakt om nu werkelijk te luisteren naar de tips die worden gegeven.

 

Kessels, J. (1997). Socrates op de markt. Filosofie in bedrijf. Amsterdam / Meppel: Boom.