Veilig werken en goede arbeidsomstandigheden is erg belangrijk in het werk. Het is zelfs wetmatig geregeld in de arbowet. In het werk als dierverzorger heb je met veel potentiële veiligheidsrisico's te maken. Maar wat is veilig werken precies? En hoe zorgen we dan dat we veiliger kunnen werken? Dit hoofdstuk gaat over veilig kunnen werken, de arbeidsomstandigheden en arbeidsrisico's, en hoe beheersmaatregelen kunnen helpen om nog veiliger te kunnen werken.
Veilig werken klinkt zo logisch om te doen. De meeste mensen zoeken ook niet bewust risico's op. Toch kan er veel mis gaan op het werk. Ze zeggen niet voor niets dat een ongeluk in een klein hoekje zit. Het is belangrijk om je bewust(er) te zijn om zo veilig mogelijk te werken.
Veilig werken is het bewust nemen van aanvaardbare risico's. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar er is altijd een risico dat het fout kan gaan. Echter neem je in sommige situaties is het acceptabel dat je het risico neemt.
Stel je voor dat je een verblijf met water en zeep aan het reinigen bent. Zo creeer je het risico dat je kan uitglijden. Maar we accepteren dat risico. In veel gevallen kan je je werk ook niet uitvallen als je aanvaardbare risico's neemt. Echter moet je er wel bewust van zijn dat het risico er is.
Een veiligheidsrisico kunnen we met de volgende formule duidelijk maken:
Veiligheidsrisico = kans x effect
De kans gaat over de waarschijnlijkheid dat een ongewenste situatie zich voor doet. Op sommige risico's heb je meer kans dan op andere. De kans dat je tijdens je werk je elleboog stoot is veel groter dan dat je geplet wordt door een olifant.
Het effect gaat over de mogelijke gevolgen of effecten van een ongewenste situatie. Laten we hetzelfde voorbeeld gebruiken. Als jij je elleboog stoot tijdens het werken is vervelend en doet even pijn, maar je kan vaak daarna gewoon door met je werk. Grote kans dat later op de dag of de volgende dag de pijn weer weg is. Maar als je geplet wordt door een olifant mag je blij zijn als je dat kan na vertellen. Het effect is veel groter.
Nou is het voorgaande voorbeeld wel heel duidelijk en logisch. Maar soms ben je je minder bewust van de potentiële risico's. Om veilig te kunnen werken heb je 3 pijlers waaraan voldaan moet worden:
Wij gaan uit dat je veilig wil werken. Maar je moet dus ook weten hoe je veilig kan werken en bewust zijn van de potentiële risico's, én de mogelijkheid hebben of creëren om veilig te kunnen werken.
Potentiële risico's kunnen oonstaan door onveilige situaties en onveilige handelingen. Stel je voor dat je elke dag op het dienstpad naast het tijgerverblijf loopt waar alle klinkers los zitten en sommige uitsteken. Je kan hier gemeen over vallen en dit geeft een onveilige situatie. Maar als je op hetzelfde dienstpad een ondergrondse waterkraan moet afsluiten en je laat de putdeksel open liggen dan maak je de situatie onveilig (die normaal wel veilig was).
Onveilige situaties | Onveilige handelingen |
---|---|
Defecten en gebreken materieel | De stoere bink uithangen |
Onvoldoende beveiliging op machines | Geen PBM's* gebruiken |
Gassen, stoffen, dampen in werkruimte | Vloeropening niet afdekken of afzetten |
Onvoldoende verlichting en ventilatie | Onwetend gebruik maken van machines (ongecertificeerd) |
* PBM = persoonlijk beschermingsmiddel
Nu blijkt uit onderzoek dat het vaker fout gaat bij onveilig handelen (80%) in tegenstelling tot onveilige situaties (20%). Over het algemeen weten we situaties veilig te maken en een veilige werkomgeving te creëren. Toch handelen we vaak op dusdanige wijze dat we in een veilige werkomgeving een onveilige situatie creëren. Denk dan maar eens terug aan de 3 pijlers van veilig werken: je moet het willen, je moet het weten, je moet het kunnen. Vaak is een bedrijfsongeluk het gevolg van een menselijke fout.
Vaak lees je het woord 'arbo' als het om veilig werken gaat. Maar dit is een veelgebruikte afkorting voor het woord arbeidsomstandigheden. Arbo gaat over niks meer of minder dan de omstandigheden waarin werknemers werken. Daarbij gaat het om goede omstandigheden voor jou als werknemer, om je werk die je doet en de werkplek waar je je werk doet.
Als we het over arbo hebben kijken we naar 3 kerngebieden:
Veiligheid richt zich voornamelijk op het voorkomen van veiligheidsrisico's en het verkleinen van veiligheidsrisico's. Als je terug denkt aan de formule gaat veiligheid over de 'kans' dat een risico plaatsvind.
Gezondheid gaat over het 'effect' van de risico's. Als het risico plaatsvindt wat zijn dan de gevolgen voor jouw gezondheid. Hierin kijken we naar 5 verschillende factoren:
Hier wordt duidelijk dat je met veel verschillende factoren rekening moet houden. Hierbij zijn ook een aantal factoren die voor ons niet waarneembaar zijn, en als je er niet bewust van bent houd je ook geen rekening met dit (potentiële) risico. Een voorbeeld hiervan zijn ziektes, maar ook bepaalde stoffen in de lucht (luchtkwaliteit).
Bedenk maar eens voor jezelf voorbeelden waar je mee te maken hebt op je werk of tijdens stage. Binnen welke type factoren valt die?
Veiligheid en gezondheid leggen als het ware het fundament voor het welzijn van werknemers. Welzijn gaat over de mentale en fysieke gesteldheid van de werknemers. Het betekend dat werknemers zich goed voelen in het bedrijf en mentaal en fysiek niet belemmerd worden in de werkzaamheden.
Arbeidsomstandigheden zijn niet alleen belangrijk, maar het is ook wettelijk vastgelegd in de arbowet (arbeidsomstandighedenwet). In de arbowet vind je de minimale arbeidsomstandigheden zodat het werk veilig uitgevoerd kan worden en de arbeidsomstandigheden goed zijn.
Omdat de arbeidsomstandigheden wettelijk zijn vastgelegd geeft dit ook verplichtingen. Niet alleen voor de werkgever, maar ook de werknemer. Met andere woorden, als jij later aan het werk bent in een bedrijf krijg je automatisch te maken met wettelijke verplichtingen rondom de arbeidsomstandigheden.
Hieronder een samenvatting van de plichten van zowel de werkgever als de werknemer.
Plichten werkgever | Plichten werknemer |
---|---|
Arbo- en verzuimbeleid voeren | Niemand in gevaar brengen |
Voorlichting, onderricht en toezicht bieden | Meedoen met voorlichting en onderricht |
RI&E* & plan van aanpak | Werken volgens voorschriften |
Bronaanpak risico's | Gevaren melden |
Veilige arbeidsplek en -middelen | Spullen op juiste manier gebruiken |
Bescherming werknemers en derden | PBM's gebruiken |
RI&E = risico inventarisatie & evaluatie
Vanuit deze (wettelijke) verplichtingen zijn er ook heel veel adviezen opgesteld over hoe je veilig kan werken en hoe goede arbeidsomstandigheden gecreëert wordt. De arbowet is een complex en taai document om door te nemen. Op het arboportaal.nl kan je in goed begrijpbare teksten alle informatie vinden die te maken hebben met arbo en de arbowet.
Veiligheidsrisico's willen we natuurlijk vermijden op het werk. Dit doen we door beheersmaatregelen te bedenken voor deze risico's. Het is bijvoorbeeld niet voor niets in ons werk dat je goede werkschoenen met stalen neuzen moet dragen tijdens ons werk als dierverzorger. Dit is een maatregel om te voorkomen en te verkleinen dat jij je voeten bezeert of verwond (of nog erger...). Voor allerlei onveilige situaties en onveilige handelingen worden beheersmaatregelen opgesteld door:
Je kan op verschillende niveaus maatregelen bedenken. Werk je bijvoorbeeld met chloor dan kan je verplichten om PBM's te dragen, maar je kan ook het middel chloor vervangen door een minder schadelijk middel. Bij het bedenken wordt er veelal een vaste en systematische benadering gebruikt voor het opstellen van beheersmaatregelen. Deze benadering wordt de arbeidshygiënische strategie genoemd. Die ziet er als volgt uit:
Er wordt onderscheid gemaakt tussen deze 4 niveaus van beheersmaatregelen:
Maatregel | Omschrijving | Kenmerken |
---|---|---|
Bronmaatregel | Neem het hele risico weg |
Minder foutgevoelig Gericht op preventie Passief of geen actie vereist |
Collectieve maatregel | Neem maatregel die iedereen beschermd | |
Individuele maatregel | Neem maatregel die individueel toegepast dient te worden |
Meer foutgevoelig Gericht op schadebeperking Actieve actie vereist |
Persoonlijke beschermingsmiddel (PBM) | Draag PBM's voor bescherming |
De arbeidshygiënische strategie schrijft voor dat je bij een risico eerst kijkt of je de risicobron in zijn geheel kan wegnemen (bronmaatregel). In geval van het chloor geen chloor meer gebruiken bij de werkzaamheden. Is er geen bronmaatregel mogelijk, dan kijk je of je een collectieve maatregel kan opstellen. Bijvoorbeeld een railing als valbeveiliging langs een dakrand. Is er geen collectieve maatregel mogelijk, dan kijk je of een individuele maatregel mogelijk is. Als laatste optie kijk je of PBM's een maatregel kan zijn om het risico te verkleinen.
Zoals in de bovenstaande afbeelding ook te zien is, is bij bronmaatregelen en (daarna) collectieve maatregelen een kleine kans dat een ongewenste situatie plaatsvind. Bij individuele maatregelen en gebruik van PBM's is dat groter. Dat komt omdat bij bron- en collectieve maatregelen geen actie of handeling vereist is bij de persoon. Het dragen van PBM's of individuele maatregel als valharnas is wel actie vereist van de persoon. Doordat er actie vereist is, is er meer ruimte dat fouten gemaakt kunnen worden voor juist gebruik en hiervoor is kennis en kunde nodig.
De voorkeur gaat uit om eerst te kijken naar preventieve beheersmaatregelen en daarna pas naar risicoverkleinende/schadebeperkende beheersmaatregelen. Daarnaast kunnen we bij beheersmaatregelen kijken vanuit 3 aspecten:
Deze 3 aspecten wordt duidelijk gemaakt in onderstaand voorbeeld
We hebben al een paar keer de RI&E benoemd. Maar wat is dit nu eigenlijk? RI&E is de afkorting voor risico inventarisatie & evaluatie. De RI&E is een (verplicht) instrument om alle arbeidsrisico's binnen een bedrijf of organisatie in kaart te brengen.
Door de bewust te gaan inventariseren met verschillende hulpmiddelen en checklists probeer je alle zichtbare als niet-zichtbare risico's in kaart te brengen. De zichtbare zijn meestal nog goed te herkennen, maar de niet-zichtbare risico's kan moeilijker zijn. We hebben al eerder gesproken over ziektes of luchtkwaliteit. Aanwezigheid van ziektes en verslechterde luchtkwaliteit kan veiligheidsrisico's met zich meebrengen voor medewerkers. Hier zou je dus bewust onderzoek naar moeten doen. Je kan bijvoorbeeld de hoeveelheid CO2 in de lucht meten, of het aantal ziektekiemen op een object in kaart brengen.
Het instrument dient om risico's in kaart te brengen, te evalueren en prioriteiten te stellen. Het eindelijke doel van deze inventarisatie en evaluatie is te komen tot een plan van aanpak voor alle risico's. In het plan van aanpak staan beheersmaatregelen om de risico's weg te nemen of te verkleinen aan de hand van de arbeidshygiënische strategie, zoals besproken in de vorige paragraaf.
Naast dat de RI&E een effectief instrument en hulpmiddel is, is het ook wettelijk verplicht vanuit de arbowet als je medewerkers in dienst hebt. Onder medewerkers worden ook stagiaires, vrijwilligers en uitzendkrachten verstaan.
Stappenplan RI&E
Een RI&E wordt niet eenmalig uitgevoerd, maar is een cyclisch proces dat eens in de zoveel tijd herhaalt wordt. In de arbowet wordt er geen specifiek termijn genoemd, maar de RI&E dient actueel te zijn. Bij ingrijpende veranderingen en wijzigingen in werkomstandigheden en werkmethoden dient de RI&E opnieuw uitgevoerd te worden. Aangeraden wordt om eens per 3 jaar dit proces opnieuw te doorlopen.
Toekennen van prioriteit
Niet alle risico's kunnen altijd direct weggenomen of verkleind worden. Hiervoor zijn niet vaak genoeg geldmiddelen voor. Om een juiste keuze te maken welk risico als eerste aangepakt moet worden, wordt er tijdens het evalueren van de risico's een prioriteit toegekend. Sommige risico's zijn zelfs aanvaardbaar en hoef geen beheersmaatregel voor ingevoerd te worden. Het toekennen gebeurd op 3 niveaus:
Als 1 of meerdere van de criteria geldt dan krijgt het de betreffende prioriteit. Dit geeft dan overzicht wat je als eerste moet aanpakken. Er spelen uiteindelijk meerdere factoren in mee, zoals de kosten en haalbaarheid van bepaalde beheersmaatregelen, wat bepaald welke beheersmaatregelen uiteindelijk uitgevoerd wordt.
Wil je je nog meer verdiepen in arbo en veiligheid en hoe je moet handelen bij calamiteiten? Volg dan het keuzedeel Arbo, kwaliteitszorg en hulpverlening geschikt voor niveau 4 in het 2e of 3e leerjaar van je opleiding. Hier verdiep jij je verder wat de arbowet en arbobesluit allemaal voorschrijft, hoe je kwaliteitszorg kan implementeren in de organisatie en kan je een certificaat halen als bedrijfshulpverlener (staat mooi op je CV).