PTA

Examenprogramma biologie

Inleiding

Ontstaan en doel van het PTA

Het programma van toetsing en afsluiting (PTA) is één van de onderdelen die in  het leven geroepen bij de onderwijsvernieuwing in 2003. Meestal wordt deze onderwijsvernieuwing genoemd als ‘de tweede fase’. De onderwijsvernieuwing is hoofdzakelijk gekomen door de veranderende maatschappelijke ontwikkelingen en knelpunten die vooral voorkomen bij de bètavakken. (Stichting Leerplan Ontwikkeling, 2021)

Het PTA zorgt ervoor dat de school of docent een bewuste keus gaat maken op basis van een visie dat de professional heeft over goede toetsing en schoolexaminering. Daarnaast wordt het dan ook mogelijk gemaakt makkelijker dit met andere docenten onderling af te stemmen. De twee belangrijkste redenen voor de school om een PTA te hebben is zodat de school de leerlingen en ouders/verzorgers kan informeren op een zo helder mogelijke manier. Hierbij valt te denken aan de datum, soort toets, omschrijving van de toets, toetsduur en weging. Daarnaast kan de school zich met het PTA verantwoorden voor het schoolexamen bij de inspectie mocht dat nodig zijn. (Stichting Leerplan Ontwikkeling, 2021)

Keuzeverantwoording PTA

Ik kies om meer uit te zoeken omtrent het PTA van de havo. Gedurende dit schooljaar geef ik les aan de 4 havo als onderdeel van mijn stage. Met de 4tl heb ik op het moment drie jaar ervaring opgedaan waarvan twee jaar met het zelf opstellen van een PTA en hierbij ook een leerlijn en practicumlijn uit te zetten. De eerder genoemde ervaring mis ik bij de havo en met deze opdracht hoop ik deze te verkrijgen.

PTA

Eisen van een PTA

Er zijn niet veel eisen opgesteld waaraan een PTA moet voldoen. Toch zijn er wel degelijk aan aantal voorwaardelijke onderdelen die terug te vinden moeten zijn als we gaan kijken naar het PTA:

PTA havo 4 22-23

Hieronder is het PTA te zien voor de 4 havo biologie op de passie te Wierden.

 

 

* S = schriftelijk      P = Praktische Opdracht       M = Mondeling       H = Handelingsdeel

Opmerkingen:

vergelijking PTA havo 4 22-23 met eisen

Onderdeel van PTA

Wel of niet voldaan

Omschrijving

Onderverdeling schooljaar perioden

Voldaan

Er zijn 4 periodes te onderscheiden met elk een toetsweek.

Verwijzing SE naar eindtermen

Voldaan

SE heeft verwijzingen naar het domein en de eindtermen per hoofdstuk.

Omschrijving van inhoud SE

Voldaan

Summiere omschrijving aanwezig

Toetsvorm, duur en code

Voldaan

Alle drie in een aparte kolom aanwezig

  Herkansingsmogelijkheid

Voldaan, verbetering mogelijk

Is niet op dit PTA te vinden, wel in een bestand dat is verstuurd naar de leerlingen, daarin staat met een vinkje aangegeven dat je toetsen in de toetsweek wel herkansbaar zijn.

Weging in verhouding tot andere SE

Voldaan

Door de percentuele weging is ook de onderlinge relatie te berekenen

Berekening mogelijk van SE op basis van SE-toetsen

Voldaan

De percentuele weging maakt mogelijk alle cijfers te combineren tot één SE cijfer.

 

PTA havo 5 22-23

PTA 2022-2023

Vak: Biologie

Klas 5 HAVO

Methode: Nectar – 4e editie (5 havo).Uitgeverij Noordhoff, Groningen

Periode

SE

Omschrijving

Domein/ eindterm

Toets-

vorm*

Toetsduur

Minuten

Weging%

Cijfer

5.4

S61

H.2 Cellen

H.4 Voortplanting en seksualiteit

H.9 Erfelijkheid

H.10 Evolutie

A13, B1, B2, B3, C1, D3, E1, E2, E3, E4, F1, F2, F3

S

90

TW

17

 

5.5

S62

Practicumtoets microscopie

A8, A11

P

 

5

 

S63

H.7 Soorten en relaties

H.8 Ecosysteem en evenwicht

H.11 Transport

H.12 Gezondheid

B4, B5, B8, C2, C3, D1, D3, F2, F3

S

120

TW

17

 

5.6

S64

Verslag longvolume

A3, A5, A7

S

-

5

 

S65

H.5 Voeding en energie

H.6 Voeding en vertering

H.11 Transport

H.12 Gezondheid

H.13 Gaswisseling en uitscheiding

H.14 Reageren

B4, B5, B6, B7, C2, D1

S

120

TW

26

 

5.7

-

Geen SE’s

-

-

-

-

-

                 

 

Examenprogramma en eindtermen

Examenprogramma 4 havo

Een 4 havo klas heeft examenonderdelen die worden getoetst. Een deel ervan moet terugkomen in een SE, een ander hoeft niet getoetst te worden en komt alleen terug in het CE (centraal eindexamen). De laatste update van de domeinen komt uit 2015.  

Het examenprogramma van de havo is onderverdeeld in een aantal domeinen van A tot en met F:
Vaardigheden, Zelfregulatie, Zelforganisatie, Interactie, Reproductie, Evolutie. Deze domeinen kunnen vervolgen weer onderverdeeld worden in sub domeinen. Bijvoorbeeld Domein A Vaardigheden kan worden onderverdeeld in sub domein A1 tot en met A 16.

Het CE behandeld niet alle sub domeinen, maar alleen de volgende: B1 – 5, B7 en B8, C1, D4, E4, F1 en F2. Deze onderdelen worden tegelijk getoetst met vaardigheden uit domein A. (Examenblad, 2022) Dit betekend dat de overige domeinen sowieso getoetst moeten worden in het SE, maar daarnaast kunnen ook sommige domeinen van het CE verplicht terugkomen op het SE, maar dit geldt niet voor alle. (Examenblad, 2022)

Eindtermen in havo 4 en 5 boek

Het schema op de volgende bladzijde is een vergelijking van de eindtermen uit de syllabus met de hoofdstukken uit het 4 havo biologieboek die wordt gebruikt op de passie te Wierden. Het boek bestaat uit 8 hoofstukken. Namelijk: H1 Gedrag, H2 Cellen, H3 Onderzoek doen, H4 Voortplanting en seksualiteit, H5 Voeding en energie, H6 Voeding en vertering, H7 Soorten en relaties en H8 Gedrag. (Examenblad, 2022) (Bijsterbosch, et al., Nectar 4e editie biologie 4 havo leerboek flex, 2020)

Havo 4

 

Havo 5

Hieronder een zelfde overzicht als hiervoor, maar dan voor havo 5 aan de hand van de gebruikte biologie methode op de school en de syllabus. (Bijsterbosch, et al., Nectar 4e editie biologie 5 havo leerboek flex, 2020) (Examenblad, 2022)

 

Begeleidende tekst PTA havo 4 23-24

Vanaf het jaar 23-24 werkt het CE met vernieuwde domeinen en eindtermen. De domeinen zijn nu ingedeeld in A: Vaardigheden, M: Molecuul- en celniveau, O: Orgaan en celniveau en P: populatie- en ecosysteemniveau waarbij ik vooral aandacht schenk aan vernieuwingen. Deze onderstaande tabel is niet compleet, maar geeft alleen een beknopt overzicht van de vernieuwingen van de syllabus weer van jaargang 24 ten opzichte van jaargang 23. (Examenblad, 2022)

Domein

Subdomein

Nieuwe deelconcept

A Vaardigheden

  •  
  •  

M Molecuul- en celniveau

B2, C1, E4, F1

eiwitmantel, DNA-virus, RNA-virus.

O Orgaan- en organismeniveau

B3, B4

Leverlobje, helpercel, T-helpercel cytotoxische T-cel, plasmacel, geheugencel, mestcel

P Populatie- en Ecosysteemniveau

B8, D4, F2

hergebruik, recyclen, gevolgen voor biodiversiteit, hernieuwbare energiebron, energiebesparing, resistent,  veredeling

 

Een aantal subdomeinen zijn van naam veranderd, maar niet van inhoud. Dit gaat bijvoorbeeld om B1 dat nu M1 zal heten. Deze naamverschillen zijn niet opgenomen in bovenstaande tabel.

Hieronder is het vernieuwde PTA te zien dat gebaseerd is op de syllabus van het jaar 24.

 

 

Onderbouwingen voor PTA

Onderbouwing voor hoofdstukken

Leerjaar 4

Leerjaar 5

Onderbouwing weging toetsen

Leerjaar 4

De toetsen van het 4e leerjaar tellen voor 30% mee voor het SE. Van de 30% bestaat 5% uit een toets van practicumvaardigheden. Toetsen S21 tot en met S23 bestaan allemaal uit een zelfde aantal hoofdstukken, namelijk twee, en met een zelfde toetsduur. Dit rechtvaardigt de gedachte om deze allemaal een zelfde weging te geven van 5%. De laatste toets in de toetsweek beslaat 5 hoofdstukken en de toets duurt tevens een half uur langer, van 60 naar 90 minuten. Dit maakt het logisch om de weging van de toets te verhogen. In dit geval is er gekozen voor een weging van 10%.

Leerjaar 5

In leerjaar 5 tellen de toetsen in totaal voor 70% mee van het totale SE cijfer. S62 is een practicumtoets over de vaardigheden van microscopie en is nog niet getoetst bij de practicumvaardigheden in het 4e leerjaar. Het verslag van longvolume van S64 is een eindverslag op havo 5 niveau dat de verslagvaardigheden voor de laatste maal summatief toetst. S61 en S63 bestaan uit twee nieuwe hoofdstukken, maar ook herhaling van hoofdstukken uit klas 4. Daarom is de weging ervan ook hoger dan in klas 4. S65 is het laatste SE cijfer en beslaat 50% meer stof dan de voorgaande toetsen. Daarom is daar ook de weging hoger. Er is niet voldoende onderbouwd waarom S63 net zoveel weegt als S61 als er gekeken wordt naar de toetsduur. De toetsduur van S63 is namelijk 120 minuten, 30  minuten meer dan S61. Bij een evaluatie van het PTA is dit een bespreekpunt die ik graag zou aandragen. Bij periode 5.7 staan geen SE’s omdat havo 5 in die periode examen gaat doen.

Leerlijn van onderbouw naar bovenbouw

Kerndoelen

De kerndoelen voor de onderbouw is een verzameling punten, vormgegeven door verschillende onderdelen. Biologie valt onder onderdeel D: Mens en natuur. Hieronder volgt een ingekorte opsomming van de doelen die zijn omgeschreven naar doelen die passen bij de biologie:

  1. Vragen van natuurwetenschappelijke onderwerpen omzetten in onderzoeksvragen, deze uitvoeren en de uitkomsten presenteren.
  2. Kennis van sleutelbegrippen uit de levende natuur en deze kunnen verbinden met situaties in het dagelijks leven.
  3. Leren dat mensen, dieren en planten in relatie tot elkaar staan en tot hun omgeving waarbij technologische en natuurwetenschappelijke toepassingen de duurzame kwaliteit kunnen beïnvloeden.
  4. Kerndoel twee dient ook een praktische component te bevatten waarbij leerlingen op die manier kennis verwerven en inzicht vergaren.
  5. De leerling moet relaties kunnen leggen tussen de bouw en functie van het menselijk lichaam waarbij het een eigen verantwoordelijkheid kan nemen om zijn/haar eigen lichamelijke of psychologische gezondheid te bevorderen.
  6. De leerling leert om voor zichzelf, anderen en zijn/haar omgeving te zorgen in verschillende contexten. (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2010)

Verwerking van kerndoelen

Doel

Hoofdstuk en paragraaf*

Niveau**

beoordeling

1.

-  1.3 Onderzoek doen

-  H7 Speeksel en pinda practicum

- onthouden

- analyseren

- toets

- verslag summatief

2.

-  1.2 Je omgeving ontdekken

-  6.1 Organismen indelen, 6.2 Biotoop onder der loep

- toepassen

- toepassen

- tekening

- tekening

3.

- 5.3 Planten groeien

- 5.4 Planten voeden zich

-  6.3 Eten of gegeten worden, 6.4 Een kringloop

-  H14 duurzaam leven/Module: rentmeesterschap***

- onthouden

- onthouden

- begrijpen

 

- evalueren en creëren

- toets

- toets

- toets

 

- verslag/presentatie

4.

-  6.1 Organismen indelen,  

-  H7 Speeksel en pinda practicum

-  H8 Hart ontleden practicum

- Toepassen

- Analyseren

- toepassen

- Verslag

- Verslag

- verslag

5.

-  1.1 Ontdek je binnenste

-  2.4 Blessures, 2.6 skelet en leefwijze

-  3.2 Zien, 3.3 Horen

-  7.1 Gezond eten, 7.3 Bouwen en beschermen 7.6 Veilig eten

-  8.4 Je bloedsomloop

-  9.3 Je huid

- onthouden/begrijpen

- onthouden/begrijpen

- onthouden

- begrijpen

 

- toepassen

- begrijpen

- toets

- toets

- toets

- toets

 

- toets

- toets

6.

-  3.3 Horen

-  7.1 Gezond eten, 7.6 Veilig eten

-  9.1 Ongezond, 9.4 Ziek, 9.5 Naar het ziekenhuis, 9.6 Bloedtransfusie

-  14 Duurzaam leven

- begrijpen

- begrijpen

- begrijpen

 

- evalueren

- toets

- toets

- toets

 

- verslag/presentatie

*Voor het indelen van de doelen bij de leerstof is gebruik gemaakt van de lesmethode die op de Passie te Wierden wordt gebruikt. (Akkerman, Dirkse, Hertog, Hulst, & Twigt, 2018) (Akkerman, Dirkse, Hertog, Hulst, & Twigt, 2016)

Bij de niveaubepaling van een onderdeel worden ze ingeschaald op de taxonomie van Bloom. (Bloom, Engelhart, Furst, Hill, & Krathwohl, 1956)

*** De module rentmeesterschap is een vakoverstijgend project waarbij zes vakken samenwerken.

Bibliografie

Akkerman, T., Dirkse, C., Hertog, M. d., Hulst, L., & Twigt, M. (2016). Nectar 5e editie biologie 1 havo/vwo leerboek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers bv.

Akkerman, T., Dirkse, C., Hertog, M. d., Hulst, L., & Twigt, M. (2018). Nectar 5e editie biologie havo/vwo klas 2-3 leerboek. Groningen/Utrecht: Noordhoff Uitgevers.

Bijsterbosch, J., Jong, H. d., Stalenberg-Tiemens, D., Strikwerda, J., Weeda, A., Wijk, P. v., & Wolters, J. (2020). Nectar 4e editie biologie 4 havo leerboek flex. Groningen/Utrecht: Noordhoff uitgeverij. Opgehaald van app.noordhoff.nl: https://apps.noordhoff.nl/se/content/book/f378c971-3eac-4c36-86b7-525fde7e1a59/ebooks/e121cfc5-fb34-4221-ba14-a182b5e05d33

Bijsterbosch, J., Jong, H. d., Stalenberg-Tiemens, D., Strikwerda, J., Weeda, A., Wijk, P. v., & Wolters, J. (2020). Nectar 4e editie biologie 5 havo leerboek flex. Groningen/Utrecht: Noordhoff Uitgevers.

Examenblad. (2022, september 22). biologie havo 2023. Opgehaald van examenblad: https://www.examenblad.nl/examenstof/biologie-havo-3/2023/havo/f=/examenprogramma_biologie_havo_2014_2015.pdf

Examenblad. (2022, juni 21). biologie havo 2023. Opgehaald van Examenblad: https://www.examenblad.nl/examenstof/syllabus-biologie-havo-2023/2023/havo/f=/biologie_versie_havo_2_2023.pdf

Examenblad. (2022, januari 2). biologie havo 2024. Opgehaald van examenblad: https://www.examenblad.nl/examenstof/syllabus-biologie-havo-2024/2024/havo/f=/Syllabus_biologie_havo_2024_januari_2022_v2.pdf

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2010, september 17). Kerndoelen onderbouw voortgezet onderwijs. Opgehaald van rijksoverheid: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/besluiten/2010/09/17/kerndoelen-onderbouw-voortgezet-onderwijs

Stichting Leerplan Ontwikkeling. (2021, november 22). Het PTA. Opgehaald van slo.nl: https://www.slo.nl/handreikingen/havo-vwo/handreiking-se-bio-hv/pta/

Stichting Leerplan Ontwikkeling. (2021, november 15). typering van het examenprogramma. Opgehaald van slo.nl: https://www.slo.nl/handreikingen/havo-vwo/handreiking-se-bio-hv/algemene-informatie/typering-examenprogramma/

Stichting Ontwikkeling Leerplan. (2022, september 8). Opstellen PTA. Opgehaald van slo.nl: https://www.slo.nl/handreikingen/havo-vwo/handreiking-se-bio-hv/pta/opstellen-pta/