Cadmiumgeel

In de negentiende en begin twintigste eeuw werden door de chemische industrie veel nieuwe pigmenten ontwikkeld, zoals cadmiumgeel (cadmiumsulfide, CdS). Cadmiumgeel werd onder andere gemaakt door de reactie van cadmiumcarbonaat met zwavel (S). Bij deze reactie ontstaan behalve cadmiumsulfide ook zwaveldioxide en koolstofdioxide.

Bij deze productie werd zwavel in overmaat toegevoegd. De overgebleven zwavel kon na afloop van de reactie gemakkelijk worden gescheiden van de gevormde cadmiumsulfide door het verkregen mengsel te verwarmen. Hierbij verdampt de zwavel maar de cadmiumsulfide niet.

Helaas bleek cadmiumgeel op de lange termijn niet chemisch stabiel.
Op verschillende schilderijen zijn drie opeenvolgende aantastingen van cadmiumgeel waargenomen:
– verbleking door de vorming van cadmiumsulfaat.
– de vorming van kleine witte vlekken waarin vooral cadmiumsulfaatmonohydraat aanwezig is.
– verkleuring door onder andere de vorming van lood(II)sulfaat PbSO4.
Deze verkleuring trad alleen op nadat vernis was aangebracht op een al aangetast schilderij.
De omzetting van cadmiumgeel met zuurstof tot cadmiumsulfaat-monohydraat treedt alleen op in vochtige lucht.

Behalve cadmiumsulfaatmonohydraat ontdekte men in de witte vlekken een ander zout. In dit zout zijn cadmiumionen en sulfaationen in de molverhouding 2 : 3 aanwezig. Behalve deze ionen is er nog één andere ionsoort aanwezig. Op grond van de gevonden samenstelling van het zout vermoedden de onderzoekers dat een van de schilderijen ooit met een oplossing van ammoniak is schoongemaakt.

 

Tijdens periodes met hoge luchtvochtigheid lossen de zouten die in een verflaag aanwezig zijn enigszins op.

Dit wordt veroorzaakt doordat zich dan bijvoorbeeld het evenwicht kan instellen in de verflaag. De gehydrateerde ionen kunnen vervolgens door verf- en vernislagen heen bewegen.
Voor het evenwicht   geldt Ks = [Cd2+][SO42–].
Ks is het zogenoemde oplosbaarheidsproduct. De waardes van Ks van enkele stoffen zijn in de tabel gegeven.

Op een schilderij waar het cadmiumgeel al deels was omgezet tot cadmiumsulfaat is in het verleden een laag vernis aangebracht. De gebruikte vernis bevatte als enige loodverbinding lood(II)ethanoaat
(Pb(CH3COO)2). Zowel in de verflaag als in de vernislaag is door de onderzoekers vast lood(II)sulfaat (PbSO4) aangetroffen.