Stap 1. Wie, Waar & Waarom

Beeld: Wie (maker: Evalien Lang)Werd jouw aandacht getrokken, bijvoorbeeld door een opvallende kop? Neem deze dan niet direct voor waar aan! Vraag jezelf altijd af wie het bericht heeft gemaakt, waar het vandaan komt en waarom het is gedeeld. Een kop vertelt namelijk nooit het hele verhaal. Door jezelf de onderstaande vragen te stellen kun je achterhalen of je te maken hebt met feit of fictie. 

Het AD en het Parool publiceerden in februari 2021 een bericht dat 4 op de 5 jongeren tegen een burnout aan zat vanwege de coronamaatregelen. Uit onderzoek van nieuwscheckers.nl bleek dat deze claim ongefundeerd was, en moesten ze het bericht rectificeren. In de voorbeelden laten we zien hoe je dit zelf kunt checken.

 

Wie & Waar

Vraag jezelf altijd af wie het bericht heeft gemaakt en/of gedeeld en waar het vandaan komt. Zoek informatie over de maker/deler van het bericht via een zoekmachine. Wat is er bekend over de persoon? Is deze onpartijdig en betrouwbaar? Is de persoon deskundig inzake het onderwerp?

Mensen die nepnieuws verspreiden doen dit vaak met nepaccount. Een account dat nog niet lang actief is en weinig of geen volgers heeft kan een nepaccount zijn.

 

Bij veel nepberichten die gedeeld worden op sociale media is sprake van false framing; berichten worden zo samengevat dat de implicaties en de conclusies ervan niet meer overeenkomen met die uit het originele bericht. Ga daarom altijd op zoek naar de originele bron.

Mensen die nepnieuws maken proberen hun berichten zoveel mogelijk op echt nieuws te laten lijken. Controleer de bron van een bericht door op de website naar informatie te zoeken onder ‘over ons’, ‘disclaimer’, of ‘contact’. Daar vind je vaak informatie over de organisatie, het bedrijf of de makers van de website en de reden waarom de website is gemaakt.
Met behulp van een zoekmachine kun je uitzoeken wat er over de bron bekend is en wat anderen er over schrijven. Ook hebben de meeste (grote) publicaties en organisaties een Wikipedia-pagina.


Vraag jezelf altijd af of de bron was wat je verwachte, of er iets is dat de bron partijdig en/of onbetrouwbaar maakt, en of de bron wel de expertise en/of middelen heeft om (primair) onderzoek te doen.

Als je niet of nauwelijks betrouwbare informatie over de maker, de deler en de bron kunt vinden, dan is het verstandig het stuk met een korreltje zout te nemen.

Waarom

Vraag jezelf altijd af waarom een stuk gemaakt is, helemaal als je iets tegenkomt op sociale media. 
Een betrouwbaar bericht geeft je informatie door gebeurtenissen te omschrijven zonder daar een oordeel over te vellen, zodat je zelf je mening kunt vormen. Nepnieuws speelt juist vaak in op emoties. De persoon die het bericht gemaakt of gedeeld heeft kan daarbij commerciële, persoonlijke en/of politieke belangen hebben. Datzelfde geldt ook voor de bron waaruit het bericht afkomstig is.

Let daarom goed op wie het bericht heeft gemaakt of gedeeld en uit welke bron het afkomstig is, omdat je daarmee dus vaak al snel de bedoeling van een bericht kunt achterhalen. Is er bijvoorbeeld sprake van een commercieel belang? Of is het stuk gekleurd door persoonlijke en/of politieke overtuigingen? Zo ja, dan is het goed mogelijk dat het bericht bedoeld is om jou te beïnvloeden.