In deze digitale tijd word je continu geconfronteerd met beelden. Overal wordt informatie gedeeld met behulp van video’s, foto’s en animaties. Audiovisuele beelden zijn krachtige middelen, omdat deze vaak beter beklijven dan tekst. Dit staat bekend als het ‘Picture Superiority Effect’. Hierdoor kunnen audiovisuele beelden – vaak onbewust – jouw gevoel, jouw denken en jouw blik op de wereld beïnvloeden.
Het bewerken van audiovisueel materiaal door het verwijderen en/of toevoegen van bepaalde beeld- en/of geluidselementen wordt beeldmanipulatie genoemd. Beeldmanipulatie leent zich erg goed voor het verspreiden van nepnieuws.
De maker van een beeld kan verschillende tactieken inzetten om bepaalde effecten te bereiken:
Bij Manipulatie wordt een afbeelding bijgesneden, worden er delen van weggelaten of er juist aan toe gevoegd.
Enscenering betekent dat beelden in scéne worden gezet.
Van Framing spreek je als een beeld wordt gebruikt om jouw mening over een bepaald persoon, onderwerp of een bepaalde gebeurtenis te beïnvloeden door het beeld in een negatieve of juist positieve context te plaatsen.
Ook de weergave van statistische informatie kan makkelijk gemanipuleerd worden. Een simpele manier is: de verticale as van een tabel niet bij 0 laten beginnen, je ziet dan dezelfde data maar met een veel extremere stijging. Er zijn nog veel meer manieren om statistieken te manipuleren.
Audiovisueel materiaal zoals foto's en video kan steeds gemakkelijker en geavanceerder bewerkt worden met digitale technieken. Zulke digitale beeldmanipulatie wordt veel gebruikt bij kunst en entertainment. Maar helaas wordt digitale beeldmanipulatie ook steeds vaker misbruikt om te misleiden. Vooral deepfake-technologie is een groeiend probleem.
Deepfake is de verzamelnaam voor nepvideo’s die levensecht lijken maar met behulp van speciale software gemaakt zijn. De naam deepfake is een combinatie van de woorden deep learning en fake (nep). Deep learning is een vorm van kunstmatige intelligentie. Het zorgt ervoor dat computers nieuwe dingen leren op basis van grote hoeveelheden data, zoals getallen, teksten, geluiden of beelden.
Deepfake is daarmee een vorm van synthetische media: media die zijn gemaakt of bewerkt met behulp van kunstmatige intelligentie. Deepfake-software maakt het mogelijk om iemand dingen te laten zeggen of doen die ze in werkelijkheid nooit gezegd of gedaan hebben. Dit soort software is steeds gemakkelijker te verkrijgen, downloaden en te gebruiken. Misbruik van deepfake-software is strafbaar, maar in de praktijk erg moeilijk te bestrijden.
Eind 2023 heeft de Europese Unie een akkoord bereikt over wetgeving om artificiële intelligentie (AI), waaronder het gebruik van deepfakes, te reguleren.
Verder kijken
Universiteit van Nederland legt uit wat de gevolgen zijn van deepfake en hoe je een deepfake herkent: