In het vorige deel heb je geleerd over vooroordelen en stereotypes. Hoe ze enerzijds nuttig kunnen zijn, maar anderzijds ook aanleiding kunnen zijn om mensen uit te sluiten en te discrimineren. In dit deel gaan we onderzoeken wat discriminatie is en welke vormen van discriminatie er zijn.
Artikel 1 van de Nederlandse grondwet luidt als volgt: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan’.
Het recht op gelijke behandeling of anders gezegd het verbod op discriminatie is dus het eerste artikel in onze grondwet en misschien wel de belangrijkste afspraak in onze samenleving. Discriminatie omschrijven we als het ongelijk behandelen en achterstellen van mensen op basis van kenmerken die er niet toe doen. Voorbeelden van kenmerken die er niet toe doen staan ook expliciet vernoemd in grondwetsartikel 1 (godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook). Het maken van onderscheid is niet altijd discriminatie. Denk bijvoorbeeld aan een achtbaan waar je een minimale lengte voor moet hebben. De reden dat er onderscheid gemaakt wordt is vanwege veiligheid. Het kenmerk lengte, doet er hier dus wel toe. Wanneer je gaat solliciteren naar een baan, heb je met een Nederlandse naam een grotere kans om uitgekozen te worden dan met bijvoorbeeld een Turkse naam. Hier doet het kenmerk, namelijk je afkomst er niet toe en spreken we dus van discriminatie.
Discriminatie komt op allerlei plekken en in allerlei vormen voor. Hieronder bespreken we een aantal vormen van discriminatie:
Racisme wordt vaak verward met de term discriminatie, maar gaat alleen om een bepaalde vorm van discriminatie. Wanneer mensen op basis van hun afkomst (het woord ‘ras’ zit er in) worden gediscrimineerd. Wanneer het over discriminatie gaat, gaat het vaak over racisme. Mensen met een andere afkomst dan de Nederlandse hebben hier vaak last van in Nederland.
Racisme komt op heel veel manieren voor, we bespreken 3 voorbeelden.
In 2020 leidde de dood van
een zwarte arrestant in de VS
tot veel ophef over racisme en
etnisch profileren door de
Amerikaanse politie.
1. De politie die eerder iemand van kleur staande houdt dan een autochtone Nederlander.
2. Een ander voorbeeld is bij het zoeken naar een baan heb je een kleinere kans om aangenomen te worden met een buitenlandse achtergrond.
3. Een leerling met migratieachtergrond krijgt vaker een lager advies (onderadvisering) op de basisschool dan een leerling met autochtone ouders, gevolg: leerlingen van kleur komen lastiger op hogere niveaus in het onderwijs en stromen dus ook minder hoog in op de arbeidsmarkt.
Seksisme is een vorm van discriminatie waarin onnodig onderscheid gemaakt wordt tussen mannen en vrouwen. Een andere (en misschien wel duidelijkere) term die hierbij past is genderongelijkheid. Waar niet heel lang geleden het grootste van de Nederland nog sterk kerkelijk was waren ook de man-vrouw verhoudingen nog sterk aanwezig. Mannen moesten werken, sterk zijn en voor het gezin geld verdienen, waar vrouwen als liefdevol, zacht en emotioneel werden gezien. Inmiddels zijn deze stereotype beelden wat veranderd, maar nog steeds zitten ze behoorlijk stevig in onze cultuur verweven. Negatieve gevolgen van de scheven verhoudingen tussen mannen en vrouwen zijn bijvoorbeeld de salariskloof (mannen verdienen in dezelfde posities meer geld dan vrouwen) en het overschot aan (witte) mannen in de top functies van het bedrijfsleven en de politiek. De hele #METOO beweging, waarin (voornamelijk) vrouwen naar buiten treden met verhalen van seksueel ongewenst gedrag, heeft seksisme en de kwetsbare positie van de vrouw weer duidelijker naar voren gebracht.
Leeftijdsdiscriminatie is een vorm van discriminatie die vooral op de arbeidsmarkt voorkomt. Zo kan het zijn dat wanneer iemand van 55 jaar ontslagen wordt bij zijn werkgever hij of zij nog moeilijk aan een nieuwe baan kan komen, omdat bedrijven liever een jonger iemand aannemen. Ook jongeren kunnen te maken krijgen met leeftijdsdiscriminatie wanneer ze wat ouder zijn en solliciteren bij een supermarkt, maar de supermarkt liever een jonger iemand aanneemt, omdat de loonkosten dan lager zijn.
Antisemitisme betekent haat tegen Joden. Discriminatie van Joden is iets wat de hele geschiedenis veel is voorgekomen met als bekendste de verschrikkelijke vervolging van het Joodse volk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook vandaag de dag komt antisemitisme nog voor in verschillende vormen. Zo zijn er extreemrechtse groeperingen die, net als Adolf Hitler, het jodendom zien als een kwaad dat bestreden moete worden, maar het zit hem ook in kleine opmerkingen, scheldpartijen en grappig bedoelde uitspraken.
Micro-agressie is een vorm van discriminatie die minder bekend is, maar misschien wel het vaakst voorkomt. Het is een term die is bedacht in de jaren ’70 door de Amerikaanse zwarte professor en psychiater Chester-Pierce. In zijn onderzoek naar racisme kwam hij erachter dat er sprake was van kleine, vaak automatische opmerkingen die zwarte mensen naar beneden halen. Micro agressie kan voorkomen bij alle vormen van discriminatie. Het gaat hier vaak dus om kleine opmerkingen die anderen naar beneden halen, soms bedoeld, maar ook onbedoeld. We bespreken 2 voorbeelden.
1. Tijdens een vergadering verspreekt een vrouwelijke werknemer zich, een mannelijke werknemer reageert hierop met: ‘gelukkig zie je er wel goed uit.’ Deze opmerking haalt de vrouw naar beneden en onnodig wordt hier de nadruk gelegd op het uiterlijk wat totaal geen rol zou moeten spelen in de werkverhouding tussen deze twee collega’s.
2. Een autochtone Nederlander is in gesprek met een persoon van kleur. Tijdens het gesprek maakt de autochtone Nederlander de opmerking: ‘wat spreek je de taal goed.’ Door deze (goed bedoelde) opmerking wordt de suggestie gewekt dat deze persoon de taal ook niet goed zou kunnen spreken en wordt de persoon neergezet als apart, en anders dan andere Nederlanders.
Stereotypering en discriminatie leren wij al op jonge leeftijd aan. Zo leren wij in tekenfilms, reclames en schoolboeken vooral een beeld kennen van de doorsnee witte (mannelijke) Nederlander. Als kind is ons beeld van de wereld en van gelijkheid daarom al snel vertekend. In de documentaire Wit is ook een kleur van documentairemaker Sunny Bergman is goed te zien hoe jonge kinderen al ‘aangeleerd’ hebben onderscheid te maken. Bekijk de video en beantwoord daarna de vragen.