Bronnen

ESSENTIELE VRAGEN OVER KUNST

  1. ESSENTIELE VRAGEN ZIJN BELANGRIJK, TIJDLOOS, NOODZAKELIJK EN PRIKKELEN Essentiële vragen zijn provocatief en generatief, dat wil zeggen dat ze aanzetten tot verder nadenken, tot reflectie en dat ze meer vragen oproepen, waaronder goed doordachte vragen. Het zijn niet simpelweg antwoorden of het enig juiste antwoord. Ze leiden tot het doorgronden, het doorvorsen van grotere gehelen of grotere kwesties. De vragen zijn ook prikkelend en uitdagend en leiden zo tot meer betrokkenheid: Drinken wij hetzelfde water als onze voorouders?                                                                                                                                  ZEVEN KARAKTERISTIEKEN VAN ESSENTIELE VRAGEN:

  2. Zijn open van karakter dus niet gesloten: er is niet één juist antwoord

  3. Zetten aan tot denken; zijn intellectueel uitdagend, leiden vaak tot discussie of debat

  4. Vergen hogere orde denken: analyseren, afleiden, evalueren, voorspellen. Je kunt het

    antwoord niet vinden door alleen kennis te reproduceren

  5. Verwijzen naar belangrijke, overkoepelende ideeën of kwesties binnen (en soms ook buiten)

    een discipline.

  6. Roepen aanvullende vragen op en zetten aan tot verder onderzoek

  7. Verlangen ondersteuning en onderbouwing, het is niet alleen maar een antwoord

  8. Zijn terugkerende vragen: ze kunnen steeds opnieuw op een zinvolle manier aan de orde

    gesteld worden (in verschillende contexten).

HOW TO PROTEST

In FEEST kraakt een onaangepaste familie het Maaspodium. In de jaren zeventig werden er veel panden in Nederland gekraakt. Volgens Wikipedia is kraken “het zonder toestemming van de eigenaar in gebruik nemen van een onroerende zaak (een terrein, gebouw of ruimte)”. Naast kraken zijn er meer vormen van verzet, waarmee je kunt laten zien dat je het ergens helemaal niet mee eens bent. We zetten er een paar voor je op een rij.

Zwijgen is goud
Hoewel verzet vaak bestaat uit marsen met spandoeken, leuzen en een hoop boegeroep, lieten studenten aan de University of California in 2011 zien dat het ook anders kan. Als reactie op een filmpje dat uitlekte van een agent die een groep geweldloze Occupy’ende studenten aanviel met een bus pepperspray in het gezicht, protesteerden duizenden studenten zwijgend en starend tegen de kanselier van de universiteit.

 

 

Een andere vorm van het zwijgprotest is de stille tocht. Hierbij wordt naast woede vaak uiting gegeven aan rouw. De meest beroemde stille tocht is de Witte Mars, op het hoogtepunt van de zaak Dutroux in 1996. In Brussel kwamen hier 300.000 mensen op af.

Verspillingsprotest
Wanneer boeren vinden dat ze te weinig betaald krijgen voor hun producten, kan dat soms tot enorme verspillingen leiden. Zo hebben bijna 2.000 boze melkboeren eens geprotesteerd in Brussel tegen de lage melkprijzen. De melkveehouders loosden zo’n 15.000 liter melk tegen de gevel van een gebouw van de Europese Unie waar de parlementsleden vergaderden en ze bespoten de politiemacht met melk.

 

 

Creatief verzet
Wat als je in een land woont waar verzet tegen de regering verboden is? Dan protesteer je niet zelf, maar laat je het je knuffelbeer of legopoppetje doen. Zo gebeurde het in 2011 en 2012 in Rusland dat de inwoners hun speelgoed inzetten tegen de regering. Dat zorgde voor bijzondere beelden.

 

 

Social media als platform
Facebook en Twitter zijn media waarmee je enorm veel mensen kan bereiken en dus heel handig om in te zetten wanneer je je ergens tegen wilt verzetten of wilt laten zien dat je ergens voor staat. In 2009 braken er in Iran heftige demonstraties uit tegen de ongeregeldheden tijdens de presidentsverkiezingen. Twitteraars steunden deze ‘groene revolutie’ door hun profielfoto groen te maken. Om hun steun te betuigen aan de LGBT gemeenschap (lesbian, gay, bisexual, transgender) kleurden Facebookleden hun profielfoto in regenboogkleuren. En toen er in 2015 een terroristische aanslag plaatsvond op het hoofdkantoor van het satirische weekblad Charlie Hebdo in Parijs, reageerden mensen door de leus ‘Je Suis Charlie’ te delen op social media.

De kracht van één man
Een geslaagde protestactie behoeft niet per se een mensenmassa. Het kan ook best in je eentje. Zo gebeurde het tijdens de Chinese studentenprotesten van 1989 dat één man een colonne tanks van het Chinese leger halt toeriep. Onbevreesd gaat hij voor de tanks staan en weet ze minutenlang tegen te houden.

 

 

Dansen tegen de autoriteit
In juli 2018 werd een Iraans meisje gearresteerd door de Iraanse politiemacht vanwege de dansfilmpjes die ze plaatste op haar Instagramaccount. Op de filmpjes is ze dansend zonder hoofddoek te zien, iets dat in Iran verboden is. Als protestreactie plaatsten tientallen vrouwen dansvideo’s op social media.

 

 

Het is niet de eerste keer dat Iraanse burgers worden opgepakt vanwege hun online activiteiten. Twee jaar geleden werden acht modellen opgepakt omdat zij zonder hoofddoek op Instagram verschenen. In 2014 werd een groep tieners gearresteerd en veroordeeld tot voorwaardelijke celstraffen en zweepslagen vanwege een videoclip die ze maakten op het nummer ‘Happy’ van Pharrell Williams.

 

 

Goed vastgeketend
Vooral milieuactivisten maken gebruik van het keten-jezelf-vast-verzet. Ze ketenen zich vast aan bomen, treinrails, olietankers, elektriciteitscentrales en meer. Zo ketenden Greenpeace activisten zich vast aan muren en deuren tijdens een protest tegen de European Business Summit in Brussel. Greenpeace wil dat Europese bedrijven meer initiatieven voor klimaatverandering ondersteunen.

 

 

Demonstreren
Het blijft één van de meest populaire vormen van verzet: demonstreren. Niets dat woede zo goed uitdrukt als een massa mensen die een plein, park of gebouw bezet met spandoeken en indrukwekkende boodschappen. Eén van de grootste demonstraties ooit vond plaats in Rome op 15 februari 2003. Meer dan drie miljoen mensen kwamen samen om te protesteren tegen de Amerikaanse invasie in Irak. In meer dan 600 steden wereldwijd gingen die dag tientallen miljoenen mensen de straat op. Helaas werden de plannen onverminderd doorgezet.

 

 

En zo zijn er natuurlijk nog veel meer voorbeelden van verzet te bedenken. Hoe zou jij te werk gaan als je je ergens tegen zou willen verzetten?

Controversiële kunst

Van plasseks tot Madonna aan een kruis.

Vanaf de negentiende eeuw zijn kunstenaars niet alleen op zoek naar de grenzen, ze rekken die op en gaan er dwars doorheen. Daarmee komt wat kunstenaars doen op gespannen voet te staan met de heersende waarden en normen, vooral wanneer kunstenaars de publieke ruimte en de publiciteit zoeken.

Bloot Omdat normen verschuiven is wat eerst niet door de beugel kon, binnen de kortste tijd geaccepteerd: in 1967 sprak heel Nederland er schande van: kunstenares Phil Bloom liep in het VPRO-programma HOEPLA achteloos door het beeld, praktisch naakt. In een volgende aflevering zat ze in een stoel met een krant. En toen ze die liet zakken, bleek ze weer niets aan te hebben. In 1967 was de eerste blote vrouw op tv te zien en het haalde de internationale pers en er werden kamervragen gesteld.

Onrust en onlustgevoelens Volgens de Amerikaanse schrijfster Susan Sontag (‘Against interpretation’) voelen veel mensen zich ongemakkelijk bij kunst, omdat het hen raakt op een manier waarvoor ze geen verklaring hebben. De natuurlijke reactie is defensief, toeschouwers lopen weg tijdens de voorstelling, museumbezoekers zoeken een zaal met meer vertrouwde kunst op en gaan op zoek naar een interpretatie die de onrust en onlustgevoelens binnen acceptabele grenzen brengt.

Aantrekkingskracht Veel kunstenaars houden zich bezig met de vraag waarom hun werk mensen zo raakt. De Britse kunstenaar Damien Hirst, vooral bekend van zijn kunstwerken waarbij hij dieren op sterk water zette: 'Het treurige van mijn doorgesneden koeien op sterk water is dat ze meer persoonlijkheid hebben dan de koeien die vrij in de wei lopen. Daardoor raken mensen geïrriteerd.' 'Als ik echt taboedoorbrekend zou willen zijn, zou ik waarschijnlijk veel heftiger werk maken', verklaarde de fotograaf Serrano, wiens foto van een vrouw die in de mond van een man urineert, gebruikt is als affiche voor het Groninger Museum, grote opschudding veroorzaakte. 'Ik probeer mooie kunst te maken, die onderhoudend is, maar ook educatief en informerend, met het risico dat kijkers zich er onbehaaglijk door voelen. Mijn werk moet mensen laten denken. Ze mogen het best vreselijk vinden, als ze maar reageren.'

Geen doel maar middel Kunstenaars die 'op het randje' opereren hebben vaak een moreel alibi: de schok is niet het doel maar een middel. Ze maken gebruik van shockerend materiaal of schokkende beelden, maar ze geven tegelijkertijd waarachtig inzicht in de met taboes beladen onderwerpen. Het is 'gruwelkunst' die in het verlengde ligt van de negentiende-eeuwse freakshow, de horrorfilm en de 'ondeugende' plaatjesboeken. Het is kunst die inspeelt op onbewuste angsten en verlangens. Verontrustende kunst die de àndere kant van het leven toont, de kant waar mensen liever niet te veel aan denken. Het verlangen om het verbodene te tonen is waarschijnlijk al zo oud als de mensheid. Vroeger kon dit voor een kunstenaar een hachelijke onderneming zijn, waar gevangenisstraffen tegenover stonden, of ten minste het verliezen van de opdrachtgevers. Omdat kunstenaars tegenwoordig onafhankelijker opereren worden hen steeds minder grenzen opgelegd. Het kan dan zomaar gebeuren dat je als argeloze museumbezoeker een kunstwerk tegenkomt dat voor jouw gevoel een grens overschrijdt.

Publieke rel De vrijheid van de kunstenaar is niet zonder slag of stoot ontstaan. In de loop van de geschiedenis is het vaak gebeurd dat een kunstuiting voor grote consternatie, of zelfs een rel, zorgde. De eerste echte publieke rel over een kunstwerk is waarschijnlijk die rond de Olympia van Manet in 1865. Manet was zeker niet de eerste die een schilderij van een naakte vrouw exposeerde. Het was ook niet het naakt op zich dat de commotie bij het publiek veroorzaakte, maar de blik van het model in combinatie met de entourage. Manet had een blote vrouw (een prostituee, in de ogen van de kijker) geschilderd en niet een naakt model in de academische traditie, waarbij naakten meestal godinnen voorstelden die op het schilderij een bovenaardse, verheven rol hadden, ontdaan van erotische lading. Ook de kenners en de kunstwereld wonden zich op over Manet’s schilderij: het was geschilderd in grove penseelstreken, en dat was niet de mode in die tijd. Manet schilderde de Olympia in het zelfde jaar als het Déjeuner sur l’Herbe. Op dit schilderij was zelfs zomaar een naakt persoon geschilderd, zonder enige verwijzing naar een mythologisch verhaal of een allegorischebetekenis. Aanvankelijk wilde men Déjeuner sur l’Herbe’ niet tentoonstellen maar toen dat eenmaal toch gebeurde was het schandaal even groot. Manet kon het zich veroorloven, hij was rijk en hoefde niet te leven van zijn kunst. De man in de straat heeft nauwelijks weet gehad van de commotie over Manets werk. Ten eerste waren die niet geïnteresseerd in kunst en er ware geen media die nieuws onder de aandacht van een groot publiek brachten.

Controverses Ook nieuwe muziekstromingen hebben controverses gebracht. Toen de jazzmuziek opkwam werd dit door velen bestempeld als duivelse muziek, die een slechte invloed had op de jongeren die er naar luisterden. Ook de eerste popmuziek werd op deze manier ontvangen. Vooral ná de Tweede Wereldoorlog lijkt het wel of iedere verandering of vernieuwing in de kunst controversieel is en het protest, de roep om censuur en soms agressieve reacties er bij horen. De voorbeelden zijn talrijk: Rock ’n roll – ‘beatmuziek’- punk – rap. Abstract expressionisme, pop-art, post moderne kitsch (Jeff Koons) - Sensations, Le Sacre du Printemps –Ballets Russes, West Side Story, Der Stellvertreter, Troilus en Cressida, Het vuil, de stad en de dood, Madonna. Kunst maakt emoties los. Is dat niet een belangrijke taak van kunst?