11.2 Hersenen

Tijdens het derde trimester van de zwangerschap rijpt de cerebrale cortex in een hoog tempo (hoofdstuk 8). Wanneer een kind (ver) voor het einde van dit laatste zwangerschapstrimester wordt geboren, vindt deze rijping buiten de baarmoeder plaats onder omstandigheden die niet vergelijkbaar zijn met de intrauteriene situatie. De zuurstofspanning in het bloed wordt immers hoger. In geval van geboorte aan het begin van het derde trimester (of tegenwoordig soms ook wel aan het einde van het tweede trimester), heeft de pasgeborene vaak ernstige ademhalingsproblemen (zie hierboven), die een gestoorde bloedgaswisseling met zich mee kunnen brengen. Deze condities kunnen het metabolisme van de hersenen zodanig verstoren dat de (functionele) ontwikkeling verstoord wordt.

Daarnaast kunnen de hersenen als gevolg van de reeds genoemde ademhalingsproblemen (en ook van mogelijke bloeddrukproblemen) acute schade oplopen in de vorm van bloedingen en infarcten.

Hersenbloedingen in het gebied van de laterale ventrikels komen voor bij ongeveer 15% van de kinderen die geboren zijn na een zwangerschap van minder dan 30 weken. Deze bloedingen zijn het gevolg van een toegenomen arteriële bloedstroom naar de hersenen, veroorzaakt door een hoge koolzuurstofspanning in het bloed bij RDS.

Ook schommelingen in de arteriële bloeddruk en daarmee ook in de cerebrale arteriële circulatie zijn geassocieerd met het ontstaan van bloedingen. De fragiele capillairen in het (sub)ventriculaire gebied ontvangen derhalve relatief veel bloed en kunnen daardoor snel barsten, waardoor er een bloeding in het (sub)ventriculaire gebied optreedt. Als gevolg van deze bloeding kan de veneuze afvloed in dit gebied worden verstoord. Het gevolg is een secundair veneus infarct met mogelijk weefselverlies (porencefale cyste) in het periventriculaire gebied (figuur 11.2). Gelukkig leiden niet alle (sub)ventriculaire bloedingen tot een veneus infarct. Maar ook hier geldt dat naarmate de zwangerschap korter heeft geduurd, de kans op het ontstaan én de ernst van de hersenbloeding toeneemt.

Een ander probleem dat zich kan voordoen, is het ontstaan van multiple kleine infarcten in het gebied rondom de laterale ventrikels. De oorzaak hiervan ligt in een verminderde doorbloeding van dit gebied. Dit kan gebeuren omdat de bloeddruk van de pasgeborene zo laag is dat een goede doorbloeding van de hersenen niet meer gerealiseerd kan worden. Een andere mogelijkheid is dat, als gevolg van een niet optimaal ingestelde kunstmatige beademing, de koolzuurgasspanning in de cerebrale arteriële circulatie te laag is. De capillairen in het periventriculaire gebied knijpen zich dan samen waardoor er te weinig bloed deze hersendelen kan bereiken. In beide gevallen zal er een zuurstoftekort in het periventriculaire weefsel optreden, waardoor er necrose ontstaat.

Necrose leidt tot de vorming van multipele kleine cysten. Door voortschrijdend inzicht in de oorzaken van deze ernstige afwijking wordt tegenwoordig in de kliniek zeer nauwgezet de bloeddruk en de koolzuurgasspanning in het bloed bewaakt om schade (zo veel mogelijk) te voorkomen.

Figuur 11.2 Ultrageluidsopnamen van de hersenen: (A) normale hersenen van een vroeggeborene (B) periventriculair infarct bij vroeggeborene (C) porencefale cyste.