Zoals je in de introductie dus hebt kunnen lezen is Nederland een rechtsstaat. Een rechtsstaat is een staat (land) waarin burgers grondrechten hebben die ze bescherming bieden tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid, en die ze bescherming biedt tegen medeburgers.
In Nederland moeten dus niet alleen alle burgers zich aan de wet houden, maar ook de overheid. Het begrip rechtsstaat leggen we uit aan de hand van vier kenmerken. Namelijk:
Ieder jaar brengt de Verenigde Naties het ‘World happiness report’ uit. Hierin wordt onderzocht welke mensen de gelukkigste mensen ter wereld zijn. Opvallend aan deze lijst is dat er veel landen bovenin de lijst te vinden zijn die een goed ontwikkelde rechtsstaat hebben, waaronder Nederland. Onderaan de lijst staan veel landen waar geen rechtsstaat is. De overheid kan daar vaak zelf bepalen wat ze doen. Burgers worden zonder dat daar regels aan verbonden zijn zomaar gecontroleerd door de politie. Als ze volgens de overheid iets fout doen kunnen ze worden opgepakt en vastgezet. Een staat waar de (geheime) politie en overheid zoveel mogelijk controle op zijn burgers uitvoert noemen we een politiestaat. Wanneer je in een politiestaat leeft en je je bemoeit met onrecht of de regels die staat heeft bedacht kan je dus zomaar opgepakt worden en vastgezet zonder dat je daarvoor een eerlijke rechtszaak krijgt, willekeur dus. Het Turkije van Erdogan is een duidelijk voorbeeld van een politiestaat.
Nog één stap verder is een totalitaire staat. De overheid in een totalitaire staat heeft de volledige controle op alles wat zijn burgers doen, burgers hebben geen rechten zoals privacy of vrijheid van meningsuiting en kunnen zomaar verdwijnen. Een bekend voorbeeld hiervan is Noord-Korea van Kim Jong-Un.
Naast rechtsstaten, politiestaten en totalitaire staten heb je ook nog zogenoemde ‘failed states’ oftewel mislukte staten. Dit zijn landen waar het de overheid niet lukt om macht uit te oefenen over het hele land, deze landen verkeren vaak in een burgeroorlog. In deze landen is (in sommige gebieden) niemand zijn leven zeker en is geweld vaak een dagelijkse realiteit. Somalië is een voorbeeld van zo’n failed state.
Wij gaan in dit hoofdstuk vooral kijken naar hoe de Nederlandse rechtsstaat eruit ziet en hoe wij in Nederland beschermd worden tegen willekeur van de overheid.