Vier technieken van propaganda
Propaganda wil mensen beïnvloeden en overtuigen van een bepaald idee. Propaganda bestaat in verschillende vormen en gebruikt een grote verscheidenheid aan technieken om dat doel te bereiken. Ook vandaag is propaganda op veel plaatsen aanwezig. Om weerbaar te blijven, is het nuttig de propagandatechnieken te kennen én te herkennen. Hieronder staan vier technieken die vaak gebruikt worden door propaganda.
1. Inspelen op sterke emoties
Het doel van propaganda is mensen te overtuigen of te bewegen naar een bepaald doel. De sterkste hefbomen om dit te bereiken zijn menselijke emoties. Door in te spelen op woede, angst, frustratie of sympathie, kunnen de makers van propaganda de kritische geest van de ontvanger onderdrukken. Als je boos bent of afkeer voelt, ben je minder snel geneigd om twee keer na te denken voor je een besluit trekt. Propagandisten kunnen bijvoorbeeld labels gebruiken om sterke emoties uit te lokken. ‘Sossen’ of ‘fascisten’ kan je makkelijk afschrijven, en je bent sneller geneigd akkoord te gaan als je aangespoord wordt om ‘te denken aan de kinderen’.
2. Vereenvoudigen van informatie en ideeën
De informatie in propaganda kan juist zijn, of maar een halve waarheid, of zelfs een regelrechte leugen. Ongeacht of een stuk propaganda waar of onwaar is, vaak wordt de informatie erin vereenvoudigd. Het herhalen van vertrouwde verhalen, beelden en metaforen maakt dat ze waar lijken. Als je zo vaak hetzelfde hoort, moet er toch iets van aan zijn?
Vereenvoudiging is effectief omdat mensen van nature complexiteit willen versimpelen, maar dat staat opnieuw in de weg van kritisch denken. Gescandeerde slogans zijn misschien meer verteerbaar dan een genuanceerd verhaal, maar geven een eenzijdig of onvolledig beeld.
3. Inspelen op de noden en waarden van het publiek
Propaganda speelt vaak in op waarden van specifieke groepen in de samenleving. Door hun publiek persoonlijk aan te spreken, bijvoorbeeld als vader of moeder, als behorend tot een bepaalde etniciteit, of andere sociale categorieën, kunnen propagandisten hun boodschap effectiever maken. Propaganda wordt zo persoonlijk en relevant, waardoor mensen meer geneigd zijn aandacht te besteden aan de ideeën die erin vervat zitten.
4. Tegenstanders aanvallen
Propaganda kan gebruikt worden als een soort van politieke en sociale oorlogsvoering. 'Attack ads’ zijn hier een goed voorbeeld van.
Controverse is een krachtige tool voor de propagandist, want mensen worden aangetrokken door conflict. Drama is een effectieve manier om de aandacht te trekken, en vervolgens een ‘wij-zij’ verhaal op te hangen. De tegenstander kan immers ook een groep mensen zijn.
Propaganda hoeft niet noodzakelijk al deze technieken tegelijkertijd te gebruiken, en de bedoeling achter een boodschap hoeft niet kwaadaardig te zijn om wel aan één van deze dingen te zondigen. Het is wel belangrijk dat je ze kan herkennen wanneer je ze ziet, en dan nadenkt over wat de intentie achter het gebruik van deze technieken kan zijn.
Waar kom je propaganda tegen?
Propaganda is te vinden in nieuws en journalistiek, in reclame en PR, in het onderwijs … Kortom: in alle aspecten van het dagelijks leven. Het is aanwezig in de informatie van de overheid, van zakelijke, religieuze of non-profitorganisaties, en in vele vormen van entertainment, zoals muziek, tv-shows, films, videogames en sociale media zoals YouTube, Facebook en Twitter.
Reclame: Er is een groot verschil tussen reclame en propaganda. Reclame ondersteunt verkoops- en marketingdoeleinden: adverteerders willen een hogere consumptie van hun producten en diensten. Daarom gebruiken ze verschillende vormen van massa- en digitale media om het publiek te overtuigen. Zo gaf McDonald's in 2013 $ 998 miljoen uit aan reclame op tv en radio, in tijdschriften en op borden en affiches. Het publiek is zich over het algemeen bewust van advertenties en herkent de bedoeling ervan. Vele (bijna) gratis massamedia (waaronder televisie, radio en zoekmachines), zijn afhankelijk van de verkoop van advertenties, waardoor bedrijven producten en diensten kunnen verkopen. Overheid: Doorheen de 20ste eeuw zagen we oorlogspropaganda die elke strijd definieerde als een conflict tussen goed en kwaad. Maar propaganda wordt ook gebruikt om de volksgezondheid te helpen verbeteren. Denk maar aan de “Boodschappen van Algemeen Nut” die je gedrag willen veranderen: om seksistisch gedrag de wereld uit te helpen, om drinken en rijden niet te combineren, om meer lokale producten te kopen, ... Door de perceptie van sociale normen te hervormen, hopen dergelijke campagnes een invloed te hebben op je gedrag.
Onderwijs: Propaganda komt op verschillende manieren het klaslokaal binnen. Zo bieden veel organisaties en (technologie)bedrijven lesmateriaal aan dat expliciet is ontworpen om een bepaald standpunt te promoten. Denk aan de vele pakketten ter promotie van STEM, uitgewerkte lessen over hernieuwbare energie of lesmateriaal dat eerder dient als promotie voor een bepaalde sector. Het leerplan kan ook gezien worden als een vorm van propaganda. Van kleuterschool tot universiteit word je opgeleid volgens een bepaald - heersend - wereldbeeld. De lessen over de eigen rol in kolonialisering, de omschrijving van bepaalde historische figuren, … moeten vaak een positief imago bevorderen. Echter, wanneer bepaalde doctrines, ideeën, informatie, waarden of overtuigingen niet in twijfel mogen worden getrokken, kan onderwijs een vorm van indoctrinatie worden.
Entertainment: Entertainment is vaak gewoon ontspannend, maar veel entertainende verhalen zijn ook een vorm van propaganda. Verhalen bieden ideeën en informatie over goed en kwaad of recht en onrecht. Daardoor worden waarden en ideologie doorgegeven in een verhalende vorm. Boeken, films, games … ze nemen vaak een standpunt in over het hedendaagse leven of over actuele gebeurtenissen. Zo wordt in veel Amerikaanse films en videogames geweld voorgesteld als gerechtvaardigd en moreel moedig: een waardeboodschap die door velen in de samenleving wordt ondersteund. Een andere manier waarop propaganda is ingebed in entertainment, is via native advertising of gesponsorde content, waarbij het wereldbeeld van een bedrijf wordt gepresenteerd als een vorm van entertainment. Belangenbehartiging: Activisten, ngo’s, lobbygroepen … Heel wat individuen en organisaties proberen de maatschappij te verbeteren en sociale, politieke, economische of ecologische verandering teweeg te brengen. Om de publieke opinie te beïnvloeden, gebruiken ze propaganda: communicatieactiviteiten en publieke evenementen die de aandacht trekken en de kennis, attitudes en meningen van mensen beïnvloeden.
Bronnen:
https://mediawijs.be/dossiers/dossier-media-en-radicalisering/4-technieken-propaganda
https://propaganda.mediaeducationlab.com/nl/learn
Korte uitleg propaganda (2 min) https://www.youtube.com/watch?v=VxU-_fvpbzM
Peter Pannekoek over politieke verkiezingsposters (6 min) https://www.youtube.com/watch?v=cOlOlQgqcUo