Toneel was in de zeventiende eeuw een belangrijke vorm van amusement, maar had ook tot doel de kijkers te vormen tot goede burgers. Een belangrijke rol was weggelegd voor Amsterdam, waar de lokale rederijkerskamer concurrentie kreeg van vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden. Ondanks de economische malaise floreerde het toneel ook in Antwerpen, al duurde het tot 1660 voordat daar de eerste echte schouwburg geopend werd.
https://www.literatuurgeschiedenis.org/17e-eeuw/17e-eeuws-toneel-in-noord-en-zuid
In een tijdperk zonder wereldwijde media was het toneel een geschikt middel om ideeën te verspreiden. Stadsbesturen en predikanten hielden de theaterwereld dan ook scherp in de gaten.
Op 26 december 1637 zou in Amsterdam een nieuw theater geopend worden met Joost van den Vondels toneelstuk Gysbreght van Aemstel. Het gerucht ging echter dat in dit stuk propaganda werd gemaakt voor het katholicisme en de ongeruste calvinistische kerkenraad wilde dat het stadsbestuur de voorstelling verbood. De opening werd een week uitgesteld. Vondel moest intussen de katholieke scènes schrappen. Het stuk trok volle zalen en bleef tot diep in de twintigste eeuw Nederlands beroemdste drama.
Er werd al eeuwenlang toneel gespeeld, maar nog nooit was er in de Zuidelijke of Noordelijke Nederlanden een theater gebouwd. Voor Amsterdam ontwierp architect Jacob van Campen een gebouw met moderne snufjes, zoals draaibare decorschermen en een liftmachine. De naam Schouwburg werd door Vondel bedacht, een nieuw Nederlands woord dat letterlijk ‘kijkplaats’ betekende. Met dit theater kon de stad pronken. Er waren twee voorstellingen per week, die gemiddeld 500 mensen trokken. Een toegangskaartje kostte tussen zes en twaalf stuivers (nu zou dat ongeveer 10 tot 20 euro zijn); de opbrengst ging, na aftrek van de kosten, naar de armenzorg in de stad.
Nieuwsgierig kwam een groot publiek op het openingsstuk Gysbreght van Aemstel af. Vondel had een beroemd thema gekozen: de verwoesting van het, toen nog katholieke, Amsterdam rond 1300. Een groep edelen nam zo wraak op de Amsterdamse kasteelheer Gysbreght van Aemstel voor de moord op hun heer, graaf Floris V. Gysbreght was volgens hen een van de hoofdschuldigen, hoewel hij het daar niet mee eens was omdat hij ongewild bij de moord betrokken zou zijn geweest.
https://www.literatuurgeschiedenis.org/17e-eeuw/gysbreght-van-aemstel-en-de-amsterdamse-schouwburg
Rederijkers
Lodewijk XIV als eerste balletdanser
Verwerking
Via de linkjes en de filmpjes ben je van alles te weten gekomen over allerlei vormen en uitvoeringsvarianten van toneel in de 17e eeuw. Nu is het tijd om ook voor dit onderdeel een voorstel te maken voor jouw feest. Wat voor vorm van toneel gaat onderdeel zijn van jouw feest? Gebruik ook de bronnen achterin deze quest!