Context: uitgangspunten behaviorisme

De psychologen Richard Nisbett en Timothy Wilson (1977) vroegen aan bezoekers van een winkel of zij mee wilden doen aan een klantonderzoek. In werkelijkheid deden de vrijwilligers, zonder het te weten, mee aan een psychologisch experiment. In dit experiment kregen ze vier nachthemden te zien die op een rijtje stonden.

Deze nachthemden kwamen vers uit de verpakking en waren eigenlijk helemaal hetzelfde. Toen echter aan de deelnemers werd gevraagd om aan te geven welk nachthemd het beste was, werd opvallend vaak het rechter hemd gekozen. Geen van de deelnemers gaf echter aan het rechter hemd het beste te vinden, omdat het rechts stond. Daarentegen werden er allerlei andere redenen genoemd die een rol bij de keuze hadden. Het lijkt echter zeer waarschijnlijk dat de plek van het hemd in de rij juist wel van doorslaggevend belang was.

Hoewel de grondlegger van het behaviorisme, John Watson (1878-1958), al enige tijd overleden was toen dit experiment uitgevoerd werd, zou hij het als bewijs hebben gezien voor zijn stelling dat mensen vaak niet weten welke gedachten zij hebben, of wat hun gedrag beïnvloedt. Naarbinnen "kijken" (niet letterlijk natuurlijk) en stilstaan bij je gedachten en emoties, wat psychologen ook wel 'introspectie' noemen, levert vaak net zo'n verkeerd idee op als kijken naar de misleidende afbeelding hieronder. Daarin lijkt van alles te bewegen, maar in werkelijkheid staat de afbeelding stil.

Misleidende afbeelding

Jij bent de enige die introspectie op jezelf toe kan passen. Daarmee levert introspectie alleen ideeën op over wat jij denkt dat er zich met betrekking tot jouw geest, jouw gedachten en gevoelens, afspeelt. Let er even op hoe we 'geest' hier gebruiken. Dat is niet iets spookachtigs, maar bestaat dus uit jouw gedachten en gevoelens. Een gedachte of gevoel noemen we ook wel een mentale toestand, ook een belangrijk begrip. Nu terug naar het verhaal over introspectie.

Die ideeën over jouw geest worden beïnvloed door het perspectief dat je op jezelf hebt. Je verwacht waarschijnlijk niet dat de plek van een nachthemd in een rij beïnvloedt hoe je over dat nachthemd denkt en daarom heb je niet door dat een dergelijke invloed er wel degelijk is. Aangezien de ideeën die je over jezelf opdoet door dit perspectief worden beïnvloed zijn ze subjectief. Volgens Watson zouden goede wetenschappers dergelijke persoonlijke perspectieven, waaronder hun eigen perspectief, zoveel mogelijk los moeten als zij de wereld bestuderen. Ze moeten proberen objectief te zijn, in plaats van subjectief, vandaar dat hij introspectie uit de psychologie wilde verbannen. En als je net als Watson van mening bent dat mensen er vaak naast zitten als zij melden wat zij door introspectie over zichzelf zijn gaan denken, dan valt dat goed te begrijpen.

Lees nu §6.1 uit Handboek voor leraren (Geerts & Van Kralingen, 2020) en kijk de kennisclip over operant conditioneren op EdPuzzle.