Bronnen en links

https://www.f-site.nu/anna-maria-van-schurman-2

OVER ANNA MARIA VAN SCHURMAN
(1607 - 1678)

Anna Maria van Schurman was de eerste vrouwelijke studente in Nederland. Ze was een belangrijke geleerde in de Republiek.  

 

Al van jongs af aan viel het op dat Anna Maria zeer intelligent was. Op haar derde kon ze al lezen en schrijven. In totaal leerde ze maar liefst elf talen. Ook blonk ze uit in de kunsten: ze schreef gedichten en maakte schilderijen.

Hoewel vrouwen eigenlijk niet mochten studeren, mocht Anna Maria op haar 29e toch lessen volgen op de Universiteit van Utrecht. Om niet op te vallen, moest ze achter een gordijn zitten. Zo volgde ze colleges over godsdienst, literatuur en geneeskunde.

Anna Maria vond het oneerlijk dat vrouwen werden uitgesloten van de wetenschap. Ze schreef een beroemd stuk waarin ze stelde dat vrouwen net als mannen gewoon moesten kunnen studeren.


Zowel in de Republiek als in de rest van Europa werd Anna Maria geprezen om haar intelligentie. Ze correspondeerde met veel belangrijke geleerden en kunstenaars. Ze koos ervoor om haar hele leven te wijden aan wetenschap en kunst. Op latere leeftijd richtte ze zich steeds meer op godsdienst. Ze sloot zich aan bij een christelijke sekte die streefde naar het ware en zuivere geloof.

FACTS

De Engelse vertaling van Anna Maria van Schurman’s artikel uit 1659 waarin ze schrijft dat vrouwen net als mannen moeten kunnen studeren.

De Engelse vertaling van Anna Maria van Schurman’s artikel uit 1659 waarin ze schrijft dat vrouwen net als mannen moeten kunnen studeren.

 

QUOTES

‘Vrouwen die door vrije tijd en andere hulpmiddelen bij uitstek toegerust zijn om wetenschap te beoefenen, kunnen en moeten studeren.’

- Van Schurman verdedigde in 1638 deze stelling in haar 'verhandeling over de geschiktheid van de vrouwelijke geest voor de wetenschap en de letteren'.

‘Zijt gegroet, ô jonge Bloem, van wiens kennis dat ik roem, Die ik acht en’ die ik minne, Die ik hou voor mijn vriendinne.’

- In 1620 schreef de Nederlandse dichteres Anna Roemer Visscher dit gedichtje over de toen dertienjarige Anna Maria van Schurman.

 

‘Er is niets dat u niet begrijpt, niets dat u niet kunt creëren; u bent het wonder van deze tijd.’

- Dit schreef de Franse geleerde Pierre Gassendi over Anna Maria van Schurman, die vond dat ze ‘de kunstenaars en geleerden overtrof in kennis van talen, in goddelijke en menselijke geleerdheid’"

https://www.sg.uu.nl/artikelen/2013/05/colleges-volgen-vanachter-een-gordijn

Colleges volgen vanachter een gordijn

Niet Aletta Jacobs, maar Anna Maria van Schurman, was de eerste vrouwelijke student van de UU. Hoe lukte het haar om in de zeventiende eeuw als vrouw college te volgen?

 Vr 10 mei 2013

 

Nienke de HaanProgrammamaker

Wie was de eerste vrouwelijke student in Nederland? Aletta Jacobs, toch? Niet veel mensen weten dat er al veel eerder een vrouw studeerde aan de universiteit, Anna Maria van Schurman. Hoe lukte het haar om in de zeventiende eeuw als vrouw binnen te komen aan de net opgerichte Universiteit Utrecht? Een toevallig gelukje, of een kwestie van veel doorzettingsvermogen? En waarom kon een Utrechts wonderkind enkel verstopt in een nis achter een gordijn colleges bijwonen, terwijl ze internationaal faam behaalde in academische kringen?

Dit artikel valt onder het dossier: Vrouwen in de wetenschap.

Anna Maria van Schurman (1607-1678) werd in 1607 geboren in een protestants gezin in het katholieke Keulen. Toen ze zes was, vluchtte het gezin naar Utrecht waar ze gingen wonen aan het Domplein. Anna Maria van Schurman kon goed leren. Haar vader stond toe dat ze als een van de weinige vrouwen in die tijd Latijn leerde. Later leerde ze maar liefst dertien andere talen. Ze had een grote interesse voor theologie, geschiedenis, aardrijkskunde en wiskunde, was goed in kunst en schreef veel gedichten.

STUDEREN AAN DE UNIVERSITEIT UTRECHT

In 1636 werd de Universiteit Utrecht geopend en Anna Maria van Schurman werd, als beste latiniste van de stad Utrecht, uitgenodigd om een gedicht te schrijven voor de opening. In haar gedicht heeft ze kritiek op de uitsluiting van vrouwen aan de universiteit. Door haar uitzonderlijke kennis en haar contact met buurman Gisbertus Voetius, één van de eerste hoogleraren aan de universiteit, kreeg ze als enige vrouw toestemming om colleges bij te wonen, waar ze vakken geneeskunde, letterkunde en theologie volgde. Hiermee was ze niet alleen de eerste student van Nederland, maar zelfs van Europa. Toch gebeurde dit niet in alle openheid. Ze kon alleen colleges bijwonen weggestopt in een nis met een gordijn ervoor om niet voor teveel opstoot te zorgen onder de mannelijke studenten. Wel was het Anna Maria die met haar talenten de Universiteit Utrecht in het buitenland op de kaart zette. Vaak noemde men haar naam in één adem met de universiteit.

ALETTA JACOBS VS. ANNA MARIA VAN SCHURMAN

Waarom kennen veel mensen Aletta Jacobs wel en Anna Maria van Schurman niet? Toen Aletta Jacobs in de negentiende eeuw werd toegelaten aan de Universiteit van Groningen was de discussie over onderwijs voor vrouwen al veel verder opgang. Onder leiding van minister Thorbecke kwam er speciaal onderwijs voor meisjes. De eerste feministische golf kwam op en Aletta Jacobs kreeg veel bekendheid met de belangrijke positie die ze innam in deze beweging. In de tijd van Anna Maria werden vrouwen überhaupt niet als geschikt gezien voor de wetenschap, Anna Maria werd neergezet als uitzondering, een wonderkind. Er werd gezegd dat ze 'een mannenziel in een vrouwenlichaam' had. Ze kreeg bekendheid met haar kennis, haar kuisheid maar ook doordat ze werd gezien als 'rariteit'. Ook zij maakte zich sterk voor het studeren van vrouwen, maar voerde deze discussie vooral in de hogere klassen. Doordat ze veel in het Latijn schreef waren haar teksten niet voor iedereen toegankelijk. Waar Aletta Jacobs symbool werd voor een omslag, bleef Anna Maria een incident en raakte ze in de vergetelheid.

WETENSCHAP VOOR VROUWEN?

Anna Maria van Schurman bouwde een groot netwerk op in literaire en geleerde kringen zowel in Nederland als daar buiten. Dit was deels te danken aan het gedicht dat ze had geschreven bij de opening van de universiteit, dat in vele Europese kranten kwam en haar veel bekendheid gaf. In veel gedichten van anderen uit die tijd wordt ze genoemd. Ook maakte ze deel uit van de 'Republiek der letteren' een Europese geleerdengemeenschap waarin de leden elkaar brieven stuurden en bezochten. Zo had ze contact met niemand minder dan Descartes, Jacob Cats, Marie du Moulin, Dorothea Moore, koningin Christina van Zweden en met de dichters Barlaeus en Constantijn Huijgens. Een van haar leermeesters was de theoloog Andreas Rivet, theoloog en opvoeder van koning Willem II, waarmee ze discussieerde over de vraag of vrouwen wetenschap konden beoefenen. Naar aanleiding hiervan schreef ze in 1638 Dissertatio de ingenii muliebris ad doctrinam & meliores litteras aptitudinewaarin ze stelde dat vrouwen zeer geschikt waren voor het beoefenen van wetenschap. Wel beperkte ze zich tot een bepaalde groep vrouwen, die de nodige financiële middelen heeft en niet te veel huishoudelijke taken op zich hoeft te nemen. Wetenschap voor vrouwen ziet ze als een goede bezigheid voor binnenshuis en intellectuele ontwikkeling moet in het teken staan van liefde voor God, niet met als doel een baan op de arbeidsmarkt te krijgen. Daarom richt Anna Maria zich vooral op vakgebieden die nauw samenhangen met theologie, waaronder letteren. Zelf had ze dit voorrecht doordat ze uit een gegoede familie kwam, bovendien was ze ongehuwd, ze had haar vader op zijn sterfbed moeten beloven dat ze nooit zou trouwen zodat ze zich volledig op haar studie kon richten. Het was vooruitstrevend dat Anna Maria als een van de eersten stelde dat vrouwen moeten kunnen studeren, alhoewel die ideeën wel voortkwamen uit het heersende idee dat (rijke) vrouwen toch veel vrijetijd hadden, terwijl mannen moesten werken.

WETENSCHAP VOOR IEDEREEN?

Tegenwoordig hebben we als doelstelling dat de universiteit toegankelijk moet zijn voor iedereen, ongeacht je geslacht of het inkomen van je ouders. Bij de Uithofdebatten stelden we de vraag: 'Is het hoger onderwijs tegenwoordig echt voor iedereen toegankelijk?' Meer weten over Anna Maria van Schurman? RTV Utrecht maakte een reportage over de geschiedenis van de Universiteit Utrecht en het leven van Anna Maria van Schurman.

Volgende week meer over vrouwen in de wetenschap.

Nienke de Haan, stagiaire bij Studium Generale maakt wekelijks een blog over vrouwen in de wetenschap.

 

https://historiek.net/anna-maria-van-schurman-vrouw-universiteit/67986/

Anna Maria van Schurman – De eerste vrouw aan de universiteit

2 december 2019

De Nederlandse humaniste, theologe en dichteres Anna Maria van Schurman werd in 1636 als eerste vrouwelijke studente in Nederland toegelaten aan de universiteit. Mogelijk was ze zelfs de eerste vrouw in Europa die onderwijs mocht volgen bij een universitaire instelling. Wie was deze Anna Maria van Schurman? Een beknopte biografie.

 

Zelfportret in pastel, 1640 (Museum Martena)

Zelfportret in pastel, 1640 (Museum Martena)

Soms wordt beweerd dat de Nederlandse arts en feministe Aletta Jacobs de eerste vrouwelijke studente van Nederland is, maar dat is dus niet waar. Jacobs was wel de eerste vrouw die (in 1870) als toehoorster officieel werd toegelaten aan een hbs die tot die tijd alleen voor mannen toegankelijk was en ze was de eerste die een universitaire studie afrondde.

 

Ruim twee eeuwen eeuwen voor Jacobs bezocht Anna Maria van Schurman al de Universiteit van Utrecht. Voor die tijd was dat zeer bijzonder. Universitair onderwijs was voorbehouden aan mannen en vrouwen die het Latijn beheersten waren zeer zeldzaam. Anna Maria van Schurman kon prima uit de voeten met Latijn doordat haar vader haar dat al op jonge leeftijd geleerd had. Ze was sowieso erg goed in talen. Ze beheerste in haar latere leven maar liefst veertien talen, waaronder het Ethiopisch.

Van Schurman mocht als vrouw niet teveel opvallen aan de universiteit. Ze moest apart zitten van de anderen, achter een gordijn in een nis, zodat de mannelijke studenten haar niet zagen. Dat ze werd toegelaten tot de universiteit was mede te danken aan de Utrechtse hoogleraar Gisbertus Voetius.

Een goede opvoeding

 

Buste van Anna Maria van Schurman door Pieter Puyenbroek in de Statenpassage van het Tweede Kamergebouw

Buste van Anna Maria van Schurman door Pieter Puyenbroek in de Statenpassage van het Tweede Kamergebouw (CC BY-SA 4.0 – Effeietsanders – wiki)

Anna Maria van Schurman werd op 5 november 1607 geboren in Keulen, als dochter van het calvinistische echtpaar Frederik van Schurman en Eva von Harff de Dreiborn. Haar familie was Antwerpen ontvlucht vanwege het bewind van de Hertog van Alva. In 1615 verhuisde het gezin vanuit Keulen naar Utrecht. Anna Maria zou daar het grootste deel van haar leven blijven wonen. Later schreef ze in dankbaarheid over de goede opvoeding die ze genoot. Mede dankzij een “voortreffelijke huismeester” kon ze op driejarige leeftijd bijvoorbeeld al Duits lezen en delen van de catechismus uit het hoofd opzeggen.

 

Anna Maria bleek inderdaad zeer intelligent. Ze tekende graag en bekwaamde zich ook in het papierknippen en schrijven van gedichten. Haar vader besloot haar zelf te onderwijzen. Hij leerde haar verschillende talen (naast Latijn ook Grieks). Al snel bleek dat Van Schurman ook veel aanleg had voor de kunsten. Zo maakte ze als eerste in Nederland bijvoorbeeld pastelportretten en bekwaamde ze zichzelf in de graveerkunst en kalligrafie.

Na de dood van haar vader zorgde haar broer Johan Godschalk ervoor dat ze zich kon blijven ontwikkelen op het gebied van de letterkunde en theologie.

De Nederlandse Minerva

De intelligentie van Anna Maria van Schurman begon al snel op te vallen. Volgens de Utrechtse oudheidkundige en humanist Aernout van Buchel stond ze in de Nederlanden bekend als ‘virginum eruditarum decus’ (het juweel van de geleerde vrouw). Van Schurman correspondeerde met verschillende grootheden, waaronder de geleerde Daniël Heinsius en de dichters Jacob Cats en Constantijn Huygens. In binnen- en buitenland werd Van Schurman geroemd om haar intelligentie en eruditie. De loftuitingen waren niet van de lucht. De Ster van Utrecht, De Nederlandse Minerva, De Tiende Muze: enkele voorbeelden van bijnamen die men voor de geleerde dame uit Utrecht verzon.

 

Engelse vertaling van Van Schurmans verhandeling over vrouwen in het wetenschappelijk onderwijs

Vrouwen en de wetenschap

In haar correspondentie met theoloog André Rivet stelde Van Schurman dat ook vrouwen aanleg voor wetenschap en literatuur hadden. In 1638 publiceerde ze een Latijnse verhandeling waarin ze die stelling nader toelichtte: Dissertatio de ingenii muliebris ad doctrinma et meliores litteras aptitudine (een verhandeling over de geschiktheid van de vrouwelijke geest voor de wetenschap en de letteren). Anna Maria van Schurman vond dat de wetenschap vooral gericht moest zijn op een beter begrip van de bijbel en op de godgeleerdheid. In haar verhandeling schreef ze onder meer dat…

‘…vrouwen [die] door vrije tijd en andere hulpmiddelen bij uitstek toegerust zijn om wetenschap te beoefenen’.

Voor de Utrechtse hoogleraar en theoloog Gisbertus Voetius was de verhandeling aanleiding om Van Schurman als toehoorder toe te laten bij zijn colleges. De twee kenden elkaar goed omdat ze vlakbij elkaar woonden. Korte tijd later begon Van Schurman ook colleges letteren en geneeskunde te volgen. Ook nu vanachter een gordijn, afgeschermd van haar mannelijke medestudenten. De verhandeling van Van Schurman werd uitgeven en verspreidde zich over verschillende Europese onderwijsinstellingen, waardoor de Nederlandse ook internationaal steeds meer naam maakte.

In 1636 schreef Van Schurman op verzoek van Voetius een Latijnse lofzang op de Utrechtse Hogeschool. Ze liet zich als gevraagd lovend uit over de jonge universiteit maar wees ook kritisch op de in haar ogen onterechte uitsluiting van vrouwen.