M. Molecuul- en celniveau

Als je alle examenstof hebt geleerd, kun je:

  • met behulp van de concepten DNA en eiwitsynthese verklaren hoe zelfregulatie op moleculair niveau plaatsvindt, in de context van gezondheid en voedselproductie;
  • met behulp van de concepten homeostase, transport, assimilatie en dissimilatie verklaren hoe de stofwisseling van cellen van prokaryoten en eukaryoten verloopt, in de context van gezondheid en voeding;
  • met behulp van de concepten genexpressie en celdifferentiatie benoemen hoe de ontwikkeling van cellen verloopt, en uitleggen hoe stoornissen in de ontwikkeling kunnen ontstaan en worden aangepakt, in de context van gezondheid en voedselproductie;
  • met behulp van de concepten genregulatie en interactie met (a)biotische factoren verklaren hoe moleculaire regulatie plaatsvindt, in de context van gezondheid en voedselproductie;
  • met behulp van de concepten celcommunicatie en interactie met (a)biotische factoren uitleggen hoe cellulaire interactie verloopt, in de context van gezondheid;
  • met behulp van de concepten voortplanting en erfelijke eigenschap verklaren hoe eigenschappen worden overgedragen, en uitleggen hoe de reproductie van eukaryoten en prokaryoten verloopt, in de context van energie, gezondheid en voedselproductie;
  • met behulp van de concepten DNA, mutatie, genetische variatie, recombinatie en populatie verklaren hoe variatie in populaties tot stand komt, in de context van gezondheid en voedselproductie.

 

De begrippen die je bij dit domein in ieder geval moet kennen luiden als volgt:

 

Onderwerpen en begrippen

Dit weet ik

M1 Eiwitsynthese (Subdomein B1)

 

M1.1 DNA

 

dna, rna, nucleïnezuur, helixstructuur, basenparing, nucleotide, enkelstrengs dna, dubbelstrengs dna, chromosoom, histon, atoom, molecuul, ion, molecuulformule, structuurformule, waterstofbrug

 

kern dna, mitochondriaal dna, chloroplast dna

 

basenvolgorde, genetische code, plasmide, primer, pcr, sequencen, restrictie-enzym

 

M1.2 Eiwitsynthese

 

aminozuur, eiwit, proteïne, codon, startcodon, stopcodon, tripletcode

 

transcriptie, translatie, mrna, trna, rrna, cytoplasma, ribosoom, golgi-systeem, endoplasmatisch reticulum, anticodon, coderende streng, afleesrichting, template/matrijsstreng, dna-polymerase

 

primaire structuur, secundaire structuur, tertiaire structuur, quaternaire structuur, peptidebinding, zwavelbrug

 

M2 Stofwisseling van de cel (Subdomein B2)

 

M2.1 Homeostase

 

prokaryoot, bacterie, celwand, cirkelvormig chromosoom

 

virus, eiwitmantel, dna-virus, rna-virus

 

eukaryoot, endosymbiose, celkern, kernlichaampje, kernporie, vacuole, grondplasma, cytoskelet, centriolen, mitochondrie, lysosoom, chloroplast, chlorofyl, plastide, ciliën, flagel

 

dynamisch evenwicht, ionenpomp

 

homeostase, terugkoppeling, receptoreiwit, effector, cascade

 

M2.2 Transport

 

diffusie, osmose, actief transport, passief transport, endocytose, exocytose, ionentransport, glucose, zuurstof, koolstofdioxide, natriumchloride

 

fosfolipiden, wateroplosbaar, vetoplosbaar, hydrofiel, polair, hydrofoob, apolair  
plasmolyse, turgor  
semipermeabel membraan, selectief permeabel, isotonisch, hypotonisch, hypertonisch, osmotische druk, osmotische waarde, waterpotentiaal  
motoreiwit  
M2.3 Assimilatie en dissimilatie  
autotroof, heterotroof, assimilatie, dissimilatie  
chemische reactie, katalyseren, enzym, evenwichtsreactie  
chemische energie, lichtenergie, kinetische energie, warmte, adp, atp, nad, nadh, nadp, nadph, proton, elektron, licht  
fotosynthese, c-assimilatie, lichtreactie, donkerreactie, elektromagnetisch spectrum  
voortgezette assimilatie, bouwstof, brandstof, reservestof, koolhydraat, monosacharide, disacharide, polysacharide, zetmeel, glycogeen, cellulose, vet, vetzuur, glycerol, essentieel aminozuur, niet-essentieel aminozuur, tussencelstof  
anaeroob, glycolyse, gisting, alcohol, melkzuur, methaan  
aeroob, verbranding, citroenzuurcyclus, oxidatieve fosforylering, oxidator, reductor  
reactievergelijking, calcium, chloor, fosfor, ijzer, kalium, koolstof, stikstof, natrium, waterstof, zuurstof, ammoniak, fosfaat, glucose, nitraat, nitriet, stikstofgas, water, zuurstofgas  
enzymwerking, substraat, enzymsubstraatcomplex, indicator  
ph, denaturatie, optimumkromme  
fermentatie, recombinant-dna-technologie, micro-organismen  
chemosynthese  
M3 Zelforganisatie van cellen (Subdomein C1)  
M3.1 Genexpressie  
niet-coderend dna  
introns, exons, cdna  
genexpressie, gen, splicing  
receptor, membraaneiwit, transporteiwit, eiwithormoon, structuureiwit, antistof  
knock-out-gen, fenotype  
M3.2 Celdifferentiatie  
genotype  
celtype, celdifferentiatie, specialisatie  
stamcel, stamcelonderzoek, stamceltransplantatie  
apoptose, kanker  
M4 Moleculaire en cellulaire interactie (Subdomeinen D1 en D2)  
M4.1 Genregulatie en interactie met (a)biotische factoren  
genregulatie  
structuurgen, regulatorgen, promotor, operator, repressor  
transcriptiefactor, activator  
nucleosoom, methylering, epigenetica, rna  
mutagene factor, proto-oncogen, tumorsuppressorgen  
M4.2 Celcommunicatie en interactie met (a)biotische factoren  
signaalstof, receptor, respons, second messenger, signaalcascade  
synaps, natrium/kalium-pomp, impulsgeleiding, sprongsgewijze impulsgeleiding, neurotransmitter, rustpotentiaal, actiepotentiaal, prikkeldrempel, refractaire periode, exciterend, inhiberend  
zenuwcel, cell junctions, hormoon, cytokine  
steroïdhormoon, peptidehormoon, receptor in celmembraan, receptor in cytoplasma  
celcommunicatie  
M7 Reproductie van het organisme (Subdomein E3)  
M7.1 Erfelijke eigenschap  
allel, genoom, fenotype, milieufactor  
autosoom, geslachtschromosoom, x-chromosoom, y-chromosoom  
monohybride kruising, dihybride kruising, dominant, onvolledig dominant, recessief, intermediair, stamboom, kruisingsschema, homozygoot, heterozygoot, x-chromosomaal, multipele allelen, letale factor, gekoppelde genen  
ethisch argument, biologisch argument  
M8 Selectie (Subdomein F1)  
M8.1 DNA  
dna-analyse, verwantschap  
M8.2 Mutatie  
puntmutatie, deletie, insertie, genoommutatie, leesraamverschuiving, frame shift mutatie  
mutagene stof, mutagene straling, dna-repairsysteem, genetische modificatie  
overlevingskans  
M8.3 Recombinatie  
geslachtelijke voortplanting, meiose, haplotype, homologe chromosomen, crossing-over  
M8.4 Genetische variatie  
genetische variatie, recombinatie, genenpool, aanpassing, inteelt  
cisgeen, transgeen