5. De beperking van onze waarneming

Wat zien we eigenlijk? Optische illusies

We zagen net al: eigenlijk zien we met onze hersenen. Dat geldt ook voor onze andere zintuigen. We horen, voelen, proeven en ruiken ook met onze hersenen.

Dat heeft rare gevolgen. Kijk maar eens naar het volgende plaatje:

upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/...  

Wat zie je verschijnen als je naar de witte puntjes kijkt? Zijn die er ook werkelijk?

De zwarte puntjes worden gecreëerd door het samenspel van je netvlies, de zenuwen en je hersenen. Hoe het precies werkt, is niet duidelijk. Het is een 'optische illusie'. We zien dus iets dat er in werkelijkheid niet is.

Dat kan ook gebeuren zonder dat we naar 'iets' kijken. Onze hersenen kunnen ons ook uit zichzelf plaatjes voorschotelen. Dat gebeurt natuurlijk in onze dromen. En als dit overdag gebeurt, spreken we over dagdromen. Of zelfs over hallucinaties.

Een ander voorbeeld is het volgende: welk van de vlakjes A of B in het linker plaatje is donkerder?

checkers shadow A    checkers shadow B

 

Antwoord: geen van beide. Ze zijn even donker. Dat zie je in het rechter plaatje. Het zijn onze hersenen die vlakje A interpreteren als donkerder vanwege de lichte vlakjes eromheen. Het omgekeerde gebeurt met vlakje B, ondanks de schaduw die erover valt. Of misschien moet je zeggen: dankzij de schaduw. Want onze hersenen nemen mee dat er een schaduw te zien is en herinterpreteren dus vlakje B als een licht vlakje, ook al is het net zo donker als A, omdat de vlakjes er vlak omheen nóg donkerder zijn.

Zo zijn er nog veel meer optische illusies. Google er maar eens op. Google ook maar eens op 'blue dress or gold'.

Er bestaan overigens niet alleen optische illusies, maar ook geluidsillusies. Google ook maar eens op 'laurel or yanny'. Wat hoor jij?

Perspective matters

We kijken dus inderdaad (ook) met onze hersenen. Dat geldt ook nog op een andere manier: we interpreteren altijd wat we zien. Kijk maar eens naar het volgende plaatje:

Sarah Ouakim on Twitter: ""absolutely true" vs "absolute truth" #perspective #globalcitizen #globalperspective https://t.co/vqYXpxswCI"

Als je van achter het linker scherm kijkt (stel dat dit een beetje dooschijnend is), zeg je dat je een vierkant ziet. Iets anders is er immers niet te zien? Kijk je van achter het rechter scherm, dan zeg je dat je een rondje ziet. In werkelijkheid zijn het afbeeldingen van een cilinder die van twee kanten wordt belicht (met een oranje en een blauwe lamp). Zo maken wij dus altijd interpretaties van wat wij zien en zien wij nooit de hele werkelijkheid.

Beeldselectie

Dat is nog duidelijker in de volgende serie plaatjes: in het eerste plaatje zie je iemand die wordt bedreigd met een mes. Toch?

   

In het tweede plaatje blijkt dat 'mes' een voet van iemand die wegvlucht. Degene die in het eerste plaatje dreigde, blijkt nu zelf te worden bedreigd met een mes. Zo zie je dat wat we weglaten uit het plaatje onze interpretatie helemaal kan omdraaien.

 

In het derde plaatje blijkt alles een scene die wordt opgenomen op een camera. Is het iets in de werkelijkheid dat wordt opgenomen, of slechts een filmscene?

 

Zo zie je dat media - tv, fotografen e.d. - altijd een selectie maken uit wat er allemaal te zien is. En wij vullen wat er te zien is aan met onze eigen interpretatie. Zowel de media als wijzelf kunnen niet anders. Maar het gevolg is dat we nooit helemaal zeker kunnen zijn dat dat wat we 'zien' ook de werkelijkheid is.

Dat blijkt bijvoorbeeld uit de volgende plaatjes: links lijkt het alsof er een enorme brand is bij iets wat lijkt op de Arc de Triomph in Parijs. Rechts blijkt het om een onschuldig fikkie te gaan.

 

En hieronder lijkt het aan de rechterkant van de foto alsof een soldaat een ander helpt met wat water, terwijl het aan de linkerkant er eerder op lijkt dat iemand onder schot wordt gehouden. Het gebeurt in werkelijkheid (?) allebei. Wordt hier iemand gemarteld door hem helemaal vol te gieten met water?  

       

        

 

Wat is waar?

We moeten dus een beetje voorzichtig zijn. We kunnen niet zomaar zeggen: 'we hebben het gezien, dus is het waar'. Zelfs niet als het niet om een foto gaat, maar om iets wat we 'met onze eigen ogen hebben gezien'. De vraag is zelfs of we ooit zeker kunnen weten of iets waar is. We moeten steeds kritisch vragen blijven stellen. En met elkaar blijven discussiëren.