De hypothalamus ligt vlak boven de hypofyse, net boven de kruising van de oogzenuw en is onderdeel van het limbisch systeem, het deel van de hersenen dat te maken heeft met emotie, motivatie, genot en het emotioneel geheugen.
De hypothalamus speelt een belangrijke rol in ons dagelijks functioneren. De hypothalamus regelt het autonome zenuwstelsel, dat een groot aantal onbewuste lichaamsfuncties reguleert. Via het ruggenmerg wordt vanuit de hypothalamus informatie naar en van verschillende organen doorgegeven. De hypothalamus stuurt ook de hypofyse aan.
De hypothalamus en de hypofyse zijn met de hypofysesteel met elkaar verbonden. De hypothalamus 'meet' of er voldoende van een bepaald hormoon in het bloed aanwezig is. Wanneer het lichaam meer of minder van een bepaald hormoon nodig heeft, geeft de hypothalamus de hypofyse een seintje. Dat gaat met behulp van hormonen.
Sommige van deze hormonen stimuleren de afgifte van hypofysehormonen, andere remmen de afgifte van hypofysehormonen. Zo wordt het evenwicht in het lichaam weer hersteld.
De hypothalamus is een belangrijk centrum voor de:
De hypothalamus maakt zelf ook een hormoon aan, namelijk het anti-diuretisch hormoon (ADH), dat, via de achterkwab van de hypofyse, naar de nieren gestuurd wordt. Daar moet het ervoor zorgen dat er niet te veel water in de urine komt.