Inleiding
Misschien herken je het wel: je ruikt brandlucht in huis, maar nergens vuur. Opgelucht denk je, ik heb het ingebeeld. Of je denkt bijvoorbeeld dat er in de hoek van de kamer een persoon staat. Snel doe je het licht aan en wat blijkt? Het is maar een berg kleding. Iedereen hoort, ziet of ruikt wel eens dingen die er niet zijn. Je bent in staat om te beoordelen of dit echt of niet echt is.
Het is echter een probleem wanneer je niet meer in staat bent ervaringen op juistheid te controleren. De ervaringen als stemmen horen, een vreemde geur ruiken, beelden zien, denken achtervolgd te worden kloppen niet met de werkelijkheid, maar het lukt niet dit te zien. Verwardheid en angstklachten komen hierbij vaker voor. Dan is er vaak sprake van een psychose.
Soms duren psychosen kort (uren, tot dagen) en komen nooit meer terug. Soms treden psychosen op na bijvoorbeeld ernstige stress.
Als psychosen zo ernstig zijn dat sociale contacten, werk en of school niet meer lukken spreekt men wel van langdurige psychosen, schizofreniforme stoornis of schizofrenie.
Videofragment 4 Wat is een psychose? (Bron: www.ggze.nl) https://www.youtube.com/watch?v=Pi-Vu5KeUCI
Oorzaak
Het is (nog) niet bekend wat de precieze oorzaak is van het ontstaan van een psychotische stoornis en vaak is er niet één oorzaak aan te wijzen. Zoals bij meerdere psychische stoornissen, ligt het aan een combinatie van factoren. Erfelijkheid, stress, traumatisch levensgebeurtenissen of drugsgebruik kunnen de gevoeligheid voor psychosen vergroten.
Erfelijkheid; Psychose gevoeligheid kan toegenomen zijn als familiair bipoalire stoornissen, depressie of schizofrenie voorkomt. Ook sociaal isolement, weinig sociale steun ervaren, vergroot de kans op psychotische ervaringen. Er zijn ook aanwijzingen dat problemen tijdens de zwangerschap (zoals ondervoeding van de moeder) of bij de geboorte invloed hebben op het ontstaan van psychosegevoeligheid. Duidelijk is dat erfelijke factoren mee bepalen of iemand gevoelig is voor psychosen.
Psychisch en sociale factoren; Mogelijk kunnen ook (een opeenstapeling van) ingrijpende en stressvolle gebeurtenissen een psychose uitlokken, wanneer men daar gevoelig voor is. Het kan gaan om traumatische ervaringen uit de kindertijd, zoals seksueel misbruik of geweld, maar ook om acute stressvolle gebeurtenissen.
Drugs gebruik; Als er gevoeligheid voor psychosen bestaat, zullen drugs de kans op psychose erg laten toenemen. Vooral drugsgebruik op jonge leeftijd vergroot de kans op psychosen. Zeker als ernstige psychiatrische problemen in de familie voorkomen, is drugsgebruik riskant. Dit is vooral duidelijk als mensen cannabis en cocaïne gebruiken. Ook als mensen later drugs gebruiken, is de kans op een nieuwe periode met psychotisch verschijnselen groot.
Symptomen
De symptomen van een psychose zijn onder te verdelen in positieve en negatieve symptomen. Positief betekent in dit geval dat er door de psychose bij iemands persoonlijkheid extra verschijnselen zijn bijgekomen, bepaalde eigenschappen zijn duidelijker geworden. Bij negatieve symptomen is er iets in iemands persoonlijkheid verdwenen, bepaalde eigenschappen zijn minder geworden of afgevlakt.
Positieve symptomen
Positieve symptomen (Iemand met een psychose kan een of meerdere van deze symptomen hebben) zijn onder te verdelen in:
Hallucinaties
Mensen die hinder hebben van een psychose hebben een verstoring in de registratie van de zintuigen. Bij alle zintuigen kan een dergelijke verstoring optreden. Daarom zijn er ook verschillende hallucinaties.
Mensen met een psychose horen, zien, ruiken, proeven en voelen dingen die er in werkelijkheid niet zijn. Deze hallucinaties zijn voor iemand met een psychose levensecht en kunnen ook heel beangstigend zijn.
Wanen
Wanen of waanbeelden zijn verkeerde gedachten of ideeën over gebeurtenissen in de realiteit. Deze wanen komen niet overeen met de werkelijkheid, maar iemand met een psychose gelooft hier heel sterk in. Voor die persoon is die waan werkelijkheid geworden, hoe vergezocht ook.
Meestal neemt de persoon zelf een belangrijke plaats in bij deze waandenkbeelden. Zo kunnen mensen ervan overtuigd raken, dat zij een belangrijke taak hebben te vervullen. Sommige gedachten zijn beangstigend.
Bekende wanen zijn
Een doodnormale gebeurtenis kan, voor iemand die psychotisch is, een speciale betekenis hebben waarnaar hij ook kan gaan handelen.
Wanen en hallucinaties zijn 2 verschillende verschijnselen. Wanen zijn totaal verkeerde interpretaties van de werkelijkheid. Een hallucinatie is een verstoorde waarneming van de werkelijkheid.
Verwardheid
Bij mensen met een psychose zie je daarnaast vaak
Soms praten mensen met een psychose (veel) in zichzelf of je hoort ze tegen zichzelf praten. Dat kan te maken hebben met hallucinaties. Maar andersom geldt niet dat als iemand tegen zichzelf praat dat er sprake is van een psychose . Dat kan dan een manier zijn om (ongemerkt) hardop even je gedachten te ordenen. Iemand moet aan meer symptomen voldoen dan alleen tegen jezelf praten om te kunnen spreken van een psychose.
Ander gedrag
Het gedrag van iemand kan door een psychose totaal anders worden; van chaotisch druk gedrag (positief symptoom) tot juist helemaal niet meer bewegen en starend gedrag (negatief symptoom).
Negatieve symptomen
Negatieve symptomen geven aan dat er iets ontbreekt aan iemand persoonlijkheid wat er eerst wel was. Gedrag wat je zou verwachten bij iemand is er niet meer. Negatief heeft dus niets met ‘slecht of verkeerd’ te maken.
Voorbeelden van negatieve symptomen zijn:
Ontbreken van ziektebesef
Mensen met een psychose voelen zich niet ziek. Daardoor hebben ze vaak moeite met het slikken van medicijnen en zijn ook niet therapietrouw. ‘Want als je niet ziek bent of voelt, dan hoef je ook geen medicijnen te slikken?’ is hun redenering.
Diagnose
Een psychiater stelt de diagnose psychose na onderzoek en gesprekken met de patient. Op basis van dat onderzoek en bevindingen wordt samen met de patient de aanpak van de behandeling van een psychose oftewel een behandelplan opgesteld.
Als leidraad gebruikt een psychiater de DSM-5. het volgende criterium staat beschreven voor een psychose:
Aanwezigheid van een (of meer) van de volgende symptomen. Waarvan er minstent 1 aanwezig moet zijn.
(1) wanen
(2) hallucinaties
(3) gedesorganiseerd spreken (bijvoorbeeld frequente ontsporing of incoherentie)
(4) ernstig chaotisch of katatoon gedrag
In onderstaand filmpje verteld Danny over het ontstaan van zijn psychose
Videofragment 5 Danny verteld over het ontstaan van zijn psychose (www.parnassiagroep.nl) https://youtu.be/2WcSXEa3HCg
Behandeling en begeleiding
De behandeling van psychosen bestaat meestal uit medicatie (antipsychotica), psycho educatie, CGT en hulp bij het dagelijkse functioneren. Ook als de psychose is hersteld kan het voor patienten lastig zijn om weer te gaan werken of te studeren. Concentratieproblemen zijn regelmatig aanwezig bij patienten. Daarnaast kan het voor patienten lastig zijn om sociale contacten (weer) op te bouwen. Begeleiding rondom werk, school of studie is voor veel patienten daarom wenselijk.
In onderstaande film wordt een weergave gegeven van hoe behandeling en herstel er voor patienten uit kan zien
Videofragment 6 Behandeling en herstel bij psychose (Bron:www.psychosenet.nl) https://youtu.be/yKuWRZ4xeww