Inleiding
Persoonlijkheidsstoornissen worden gekenmerkt door een diepgeworteld star omgangs-, waarnemings en denkpatroon dat kan leiden tot ernstige beperkingen in het dagelijks leven.
Iedereen heeft een persoonlijkheid. Dit is de optelsom van hoe je als mens bent, hoe je je voelt en gedraagt. Bij een normale persoonlijkheid is aanpassen van je gedrag aan de omstandigheden een soepel proces. Bij mensen die lijden aan een persoonlijkheidsstoornis is de persoonlijkheid van diegene zo verstoord, dat zijn/haar omgeving er hinder van heeft en het aanpassen aan situaties of omstandigheden minder goed of helemaal niet lukken.
De persoonlijke eigenschappen zijn zo extreem dat diegene en zijn/haar omgeving er voortdurend last van hebben. Daardoor ontstaan grote problemen in de relatie met partner, familieleden, vrienden en in het dagelijks leven zoals op het werk.
Voor veel patienten voelt het leven met een persoonlijksstoornis alsof je in een achtbaan bent beland. In onderstaande video rijd je mee in een rit met de python, de meest bekende achtbaan van attractiepark de Efteling.
Videofragment 7 Leven met een persoonlijkheidsstoornis (Bron: www.efteling.com) https://www.youtube.com/watch?v=j74EvfW2QiU
Er zijn verschillende soorten persoonlijkheidsstoornissen. Enkele belangrijke zijn:
Antisociale persoonlijkheid: Mensen met een antisociale persoonlijkheid hebben weinig respect voor gezag en voor de veiligheid en eigendommen van anderen. Ze komen regelmatig in aanraking met de politie.
Vermijdende persoonlijkheid: Mensen met een vermijdende persoonlijkheid zijn erg gevoelig voor kritiek en bang om te worden afgewezen. Ze zijn vaak uiterst verlegen en timide. Ze vermijden werk waarbij ze met anderen moeten samenwerken.
Borderline persoonlijkheid: De mensen hebben meestal instabiele relaties met anderen. Ze zijn vaak impulsief. Ze hebben een wisselend zelfbeeld en last van (extreme) stemmingswisselingen. Suicidaal gedrag komt terugkerend veelvuldig voor.
Paranoide persoonlijkheid: Deze mensen zijn wantrouwend en achterdochtig. Ze denken dat de motieven van anderen kwaadwillend zijn. Ervan overtuigd dat anderen hen willen schaden.
Narcistische persoonlijkheid: Deze mensen zijn ervan overtuigd dat zijzelf bijzonder en uniek zijn. mensen met deze persoonlijkheid scheppen vaak op over hun prestaties of talenten. Ze gebruiken anderen om er zelf beter van te worden.
Onderstaande video geeft een uitleg van de verschillende persoonlijkheidsstoornisen.
Videofragment 8: Persoonlijkheidsstoornis uitgelegd (Bron: www.ggze.nl) https://www.youtube.com/watch?v=f3Ki_UHWCGc
Oorzaak
Dé oorzaak van een persoonlijkheidsstoornis bestaat niet. Bijna altijd gaat het om een combinatie van twee factoren, die allebei voor ongeveer de helft de stoornis veroorzaken:
Aanleg en omgeving beïnvloeden elkaar. Als iemand bijvoorbeeld verlegen van aard is, kan hij gepest of buitengesloten worden op school, waardoor hij nog verlegener wordt.
Als iemand impulsief is, begeeft hij zich sneller in situaties die gevaarlijk zijn. Juist deze situaties ‘dagen’ hem uit tot impulsieve handelingen.
Als iemand veel nare dingen meemaakt in zijn jeugd (mishandeling, ernstige ziektes, verlies van ouders) kan dat leiden tot een sterke persoonlijkheid, als zo iemand bij geboorte veel positieve eigenschappen heeft meegekregen (doorzettingsvermogen, creativiteit, soepel met dingen op kunnen gaan). Maar meestal zijn negatieve ervaringen in de jeugd een risico voor de ontwikkeling van een persoonlijkheidsstoornis.
Symptomen
De symptomen van persoonlijkheidsstoornissen zijn:
Het patroon van afwijkend reageren of handelen is niet gemakkelijk te doorbreken. Daar komt bij dat veel mensen zich er niet bewust van zijn dat ze anders reageren dan andere mensen. Ze zeggen 'zo ben ik nou eenmaal' of leggen de verantwoordelijkheid buiten zichzelf. In dat geval zijn ze vaak niet geneigd om psychische hulp te zoeken.
Diagnose
Een persoonlijkheidsstoornis ontstaat niet plotseling. Daar gaat altijd heel wat aan vooraf. Vaak bestaan er langer problemen, maar is het nog niet zo duidelijk dat ze een stoornis gaan worden. Soms zijn bepaalde verschijnselen al heel herkenbaar vanaf iemands (vroege) jeugd.
Een voorbeeld hiervan is een klein kind dat al erg verlegen is. Het kind legt op school moeilijk contact, wordt daardoor onzeker en heeft weinig zelfvertrouwen. Een ander voorbeeld: iemand heeft problemen met leren en steeds conflicten met leraren. Hij gaat daardoor af en toe spijbelen en krijgt flinke ruzies met de ouders.
Vooral op jongvolwassen leeftijd worden de problemen dan groter of meer zichtbaar. Dan gaan mensen studeren, samenwonen, of op zich zelf wonen. Ze moeten meer zelfstandig zijn. Dan wordt bijvoorbeeld ineens meer duidelijk dat iemand niet flexibel kan reageren en kan omgaan met alle eisen die het dagelijkse leven aan mensen stelt. Dan blijken die problemen al langer te bestaan en kunnen ze niet makkelijk worden opgelost.
De problemen richten zich niet op één onderwerp: bij een persoonlijkheidsstoornis heeft iemand problemen op verschillende terreinen en in verschillende omstandigheden.
Het komt nogal eens voor dat iemand zich met psychische klachten (bijvoorbeeld een depressie of een verslaving) aanmeldt bij een psycholoog of psychiater. Pas later blijkt dan dat die klachten niet op zichzelf staan, maar veroorzaakt worden door een persoonlijkheidsstoornis.
De belangrijkste problemen bij een persoonlijkheidsstoornis zijn dat gedachten, gevoelens en gedrag verstoord zijn. Bijvoorbeeld:
Behandeling en begeleiding
De behandeling bij persoonlijkheidsproblemen is vaak langdurig. Het bestaat uit het voeren van gesprekken (zoals gesprekstherapie) en het oefenen met vaardigheden. Medicatie is ondersteunend in de behandeling.
Een ander en belangrijk onderdeel van de behandeling is het opstellen van een crisispreventieplan. Hierin staat wat patienten het beste kunnen doen in verschillende situaties en op welk moment er hulp kan worden gevraagd. Om een volgende crisis te voorkomen, wordt geleerd van voorgaande crisissituaties en het crisispreventieplan aangepast.
Psychotherapie (gesprekstherapie): Hierin krijgt de patient controle over zijn/haar gedachten en gedrag. Patienten leren met nieuwe gedachten en gedrag het oude te vervangen.
Medicijnen: Er bestaan geen medicijnen die een persoonlijkheidsstoornis kunnen genezen. De medicijnen dragen bij om de symptomen te verminderen. Bij veel patienten is langdurige behandeling met medicatie niet nodig. Dit is afhankelijk van de ernst van de stoornis.
Vaardigheidstraining: In een vaardigheidstraining gaat het niet over praten, maar over doen. Patienten oefenen met situaties die ze als moeilijk ervaren. Het gaat om echte praktijksituaties, om het aanleren van sociale vaardigheden, maar ook om het goed leren zorgen voor zichzelf: eetgewoonten, beweging, hygiëne en dag- en nachtritme.
Videofragment 9 Persoonlijkheidsstoornis (Bron: www.psyQ.nl) https://youtu.be/aSZbu0qL6g0
Wat zijn de verschijnselen van persoonlijkheidsstoornissen? Wil je hier graag mee oefenen? Gebruik dan onderstaande link. Je komt dan in de tool Educaplay terecht en hierin kun je oefenen. Succes!