7. Bipolaire stoornis

Inleiding

Een bipolaire stoornis is een psychiatrische aandoening die zich kenmerkt door uitersten in stemming en activiteiten. Tussen een manische, uitbundige stemming en een depressieve, meestal teruggetrokken stemming is er sprake van een normale stemming of ‘vrije interval’.

In de uitersten van de stemming is opname in een psychiatrisch ziekenhuis vaak onvermijdelijk. Een bipolaire stoornis kan niet worden genezen; door een goede behandeling, onder meer door medicatie maar ook acceptatie, kunnen de symptomen wel afnemen of verdwijnen.

Bipolariteit komt voor bij ongeveer 1.3 % van de Nederlanders. Dit zijn ongeveer 210.000 personen, waaronder vrijwel evenveel mannen als vrouwen.

Tijdens een manie is je stemming verhoogd en ben je opvallend actiever dan gewoonlijk. Juist de verhoogde stemming zorgt ervoor dat je zelf niet in de gaten hebt dat je in een manische periode zit. Het zorgt voor problemen in je dagelijkse functioneren en in het contact met de mensen om je heen. Bij een ernstige manie is een opname vaak onvermijdelijk.

Oorzaak

Bij bipolariteit wordt onderscheid gemaakt tussen oorzaken en aanleidingen. Het is nog niet bekend hoe een bipolaire stoornis precies ontstaat. Wel zijn er bepaalde omstandigheden bekend, waarin je meer risico loopt op. Het gaat meestal om een combinatie van biologische, sociale en psychologische factoren.

De oorzaak kan de genetische kwetsbaarheid voor het krijgen van de ziekte zijn. Sommige mensen hebben een grotere kans op een bipolaire stoornis. In de eerste plaats zijn dat eerstegraads bloedverwanten van mensen die al een bipolaire stoornis hebben, zoals ouders, broers of zussen. Als een ouder een bipolaire stoornis heeft dan heeft een kind 10 – 20% kans op een bipolaire aandoening.  Binnen de Nederlandse bevolking is die kans 1.3%.

Op de tweede plaats hebben mensen die herhaaldelijk last hebben van depressies zonder dat een (hypo) manie is opgetreden een grotere kans op een bipolaire aandoening.

Tenslotte hebben vrouwen die vanwege een bevalling een depressie of psychose hebben doorgemaakt een grotere kans op een bipolaire stoornis.Kinderen van een ouder met een bipolaire stoornis hebben 50% kans op een stemmingsstoornis, zoals depressiviteit.  Acute of langdurige stress kan een bipolaire stoornis uitlokken.  Soms kun je stress uit de weg gaan, soms niet. In ieder geval kan je met stress leren omgaan. Als je weinig, of beter nog géén, alcohol of drugs gebruikt, verkleint dat de kans op een (hypo)manische en/of depressieve episode.

Diagnose

Vaak wordt een manische depressie pas laat bij iemand ontdekt, omdat de stemmingsperioden zich afwisselen met normale maanden. Soms liggen de manische of depressieve perioden zelfs jaren uit elkaar. Daarnaast kan iemand meer last hebben van depressies dan van manieën of andersom. Over het algemeen wordt er pas hulp gezocht als iemand veel last heeft van depressieve kenmerken.

Om tot de diagnose te komen wordt samen met de patiënt, en bij voorkeur ook met naastbetrokkenen, onderzocht wat de aard en het beloop van de huidige klachten en levensproblemen zijn, en wat daar eventueel aan vooraf is gegaan.  Bij diagnostisch onderzoek kan gebruik worden gemaakt van allerlei hulpmiddelen, zoals vragenlijsten en gestructureerde interviews.

In DSM-5 is een manische episode als volgt omschreven:

Een duidelijk herkenbare periode met een abnormale en persisterend verhoogde, expansieve of prikkelbare stemming, en een abnormaal en persisterend verhoogde doelgerichte activiteit of energie, gedurende minstens één week en het grootste deel van de dag, bijna elke dag aanwezig (of elke duur wanneer opname in een ziekenhuis noodzakelijk is).

 

Voor een depressie is het volgende criterium leidend:

Vijf (of meer) van de volgende symptomen zijn binnen dezelfde periode van twee weken aanwezig geweest en wijken af het eerdere functioneren; minstens één van de symptomen is ofwel (1) een sombere stemming, ofwel (2) verlies van interesse of plezier.
 

  1. Sombere stemming, gedurende het grootste deel van de dag en bijna elke dag, zoals blijkt uit ofwel subjectieve mededelingen (bijvoorbeeld zich verdrietig, leeg of hopeloos voelen), ofwel observatie door anderen (bijvoorbeeld heefttranen in de ogen).
  2. Duidelijk verminderd(e) interesse of plezier in alle of bijna alle activiteiten, gedurende het grootste deel van de dag, bijna elke dag (zoals blijkt uit een subjectieve beschrijving of observatie door anderen).
  3. Significant gewichtsverlies zonder dat dieet wordt gehouden, of gewichtstoename (bijvoorbeeld meer dan 5% van het lichaamsgewicht binnen één maand), of bijna elke dag een afgenomen of toegenomen eetlust.
  4. Insomnia of hypersomnia bijna elke dag
  5. Psychomotorische agitatie of vertraging, bijna elke dag (waarneembaar door anderen, en niet alleen subjectieve gevoelens van rusteloosheid of geremd worden).
  6. Vermoeidheid of verlies van energie, bijna elke dag.
  7. Gevoelens van waardeloosheid of buitensporige of onterechte schuldgevoelens (die het karakter van een waan kunnen hebben) bijna elke dag (niet allee zelfverwijt of schuldgevoel over het ziek zijn).
  8. Verminderd vermogen tot nadenken of concentreren, of besluiteloosheid, bijna elke dag (ofwel subjectief beschreven ofwel geobserveerd door anderen).
  9. Recidiverende gedachten aan de dood (niet alleen de vrees om dood te gaan), recidiverende suïcidegedachten zonder een specifiek of een suïcidepoging, of een specifiek plan om suïcide te plegen

 

 

Symptomen

Een bipolaire stoornis kent veel verschillende symptomen, omdat deze stemmingsstoornis twee ‘polen’ heeft. Bij een manische periode overheersen kenmerken als uitgelatenheid en opgewonden zijn, terwijl bij een depressie een gevoel van somberheid sterk aanwezig is.

Veel voorkomende symptomen bij een manie zijn:

Veel voorkomende symptomen van een depressie:

Behandeling en begeleiding

Een bipolaire stoornis is niet te genezen, maar is wel zodanig te behandelen dat je een tamelijk ‘normaal’ leven kunt leiden. Een combinatie van therapie en medicijnen levert vaak het beste resultaat. Verschillende behandelingen bij een bipolaire stoornis zijn: