Andere soorten rijm die je moet kennen zijn alliteratie en assonantie.
Alliteratie wordt ook wel beginrijm genoemd. Het gaat bij alliteratie om dezelfde beginletters (medeklinkers) van woorden. In reclame wordt er veel gebruik gemaakt van alliteratie.
Heerlijk Helder Heineken - de alliteratie zit in de herhaling van de H.
Today, Tomorrow, Toyota - de alliteratie zit in de herhaling van de T.
In een gedicht staan allitererende woorden niet altijd zo dicht bij elkaar, hoe meer woorden met dezelfde letter beginnen, hoe meer ruimte ertussen kan zitten.
Je lippen die ik heb gekust,
Je haren, donker en verward,
En dan je hart, je jonge hart,
Waaraan 'k zo heerlijk heb gerust
Ik denk: het heeft zo moeten zijn.
Soms is 't, alsof je bent gestorven.
Wie weet, hoe ver, in leed en pijn,
Wij zullen hebben rondgezworven,
Voordat wij weer tezamen zijn.
22 maart 1943
J. Presser
Als je naar het eerste couplet (in een gedicht noemen we dat strofe) kijkt, zie je dat het rijmschema abba is: regel 1 + 4 rijmen (gekust, gerust) en 2+3 rijmen (verward, hart). In deze strofe is sprake van omarmend rijm.
Over het gedicht
Het gedicht is geschreven in de Tweede Wereldoorlog. Door de oorlog zijn de twee geliefden uit elkaar geraakt. Hij weet niet waar ze is en of ze nog leeft en of ze elkaar ooit nog zullen zien. Je zou kunnen bedenken dat het meisje joods is, vanwege het donkere haar, het rondzwerven, het leed en de pijn die hij vermoedt. Presser was zelf joods en schreef een boek over de jodenvervolging in Nederland.
assonantie
Een ander woord voor assonantie is klinkerrijm of klankrijm. Hierbij gaat het heel erg om de klank van beklemtoonde lettergrepen.
Bij assonantie hebben de klinkers in de beklemtoonde lettergrepen dezeflde klank. Ook hier maakt reclame dankbaar gebruik van:
2 halen, 1 betalen
Hoe vind je de beklemtoonde lettergreep?
1. Deel het woord in lettergrepen. be-lang-rijk
2. Stel je voor dat je het woord heel duidelijk uit moet spreken (bijvoorbeeld voor een dove buurvrouw). Welke lettergreep krijgt dan extra nadruk (extra hard en misschien extra lang)?
be-lang-rijk
De klank
In het Nederlands spreek je eenzelfde letter niet altijd hetzelfde uit. Was en waren hebben allebei 1 a, maar de klank is heel verschillend. De a van was is kort, de a van waren is lang.
De -e heeft veel klankvormen:
heb - heeft een korte e-klank
ketel - heeft een lange e-klank
beton, horloge (en de tweede e van ketel) - hebben zelfs een soort u-klank (maar die lettergrepen zijn onbeklemtoond, dus die doen niet mee bij assonantie.)
Let dus goed op dat de klinkers echt hetzelfde klinken!
Nog even het gedicht van de vorige pagina:
Je lippen die ik heb gekust, <------ lippen ... ik - twee keer dezelfde i-klank: assonanatie
Je haren, donker en verward, <------- haren .... verward - lange a en korte a : geen assonantie
En dan je hart, je jonge hart, <-------- dan .... hart ... hart - drie (of 4!) keer korte a: assonantie
Waaraan ''k zo heerlijk heb gerust.
Dus: in een gedicht komen soms alliteratie en assonantie naast elkaar voor!