Fase 1: ontkenning
Als een client het bericht krijgt dat hij een levensbedreigende aandoening heeft, kan hij met ongeloof reageren. Is de diagnose wel goed, zijn er geen uitslagen verwisseld? Dat ontkennen heeft een belangrijke functie: op die manier stelt iemand het nog even uit om de harde werkelijkheid echt door te laten dringen. Stukje bij beetje wordt duidelijkd at de uitslagen niet verwisseld zijn en de diagnose klopt, zeker als een second opinion deze bevestigt. BIj een second opinion gaat een andere arts de onderzoeken overdoen om te kijken of de diagnose klopt. Met name als de mededeling onverwacht komt, zal de ontkenning sterk zijn. BIj iedere persoon is de duur van deze fase anders.
Ontkenning bij een client kun je hieraan herkennen:
* De client zegt dat het allemaal wel meevalt en dat het allemaal goed zal komen
* De client gaat naar een andere arts voor een second opinion.
Tips voor de begeleiding:
* Geef de client de ruimte om te ontkennen wat er aan de hand is, en ga er niet tegenin. Als je dat wel doet, zal dit de ontkenning waarschijnlijk versterken.
Casus meneer Hijmen
Meneer Hijmen heeft te horen gekregen dat hij is uitbehandeld. De artsen kunnen niks meer voor hem doen. Elke ochtend als hij wakker wordt, is daar weer de harde werkelijkheid van de boodschap uit het ziekenhuis. Hij kan de boodschap niet aan en daarom roept hij elke morgen: "Dit kan niet, het is niet waar!". Zijn vrouw leest veel op internet over clienten die ook uitbehandeld zijn. Soms zit daar een verhaal tussen van een client die toch als door een wonder herstelde. Aan die verhalen klampen ze zich vast en ze hebben al twee keer gebeld met de huisarts om te vragen of er nog mogelijkheden zijn in Amerika.
Fase 2: woede
Op een gegeven moment worden de feiten en de informatie duidelijk voor de client. Dan kunnen er gevoelens van woede ontstaan. Voor de omgeving is het vaak moeilijk om met deze gevoelens en de bijbehorende uitingen om te gaan. De client verwijt de mensen in zijn omgeving van alles. BIjvoorbeeld dat de artsen laks zijn en eerder in actie hadden moeten komen. Of dat de verzorgenden hun werk niet goed doen. Vaak kan ook de familie niets meer goed doen. Dit trekt een grote wissel op de onderlinge relaties. De woede van de client is niet persoonlijk bedoeld, maar een reactie op het toenemende besef dat er iets aan de hand is.
Woede bij een client kun je hieraan herkennen:
* De client vraagt zich af waarom dit hem moet overkomen
* De client wordt boos om een kleinigheid.
Tips voor de begeleiding:
* Leg aan de client en zijn naasten uit dat woede erbij hoort en dat het een stap is in het geleidelijk aanvaarden vand e situatie.
* Leg uit dat de woede niet gericht is op de persoon, maar op de situatie
* Vat de woede naar jou als zorgverlener niet eprsoonlijk op en ga er niet tegenin.
Vervolg casus meneer Hijmen
Na een aantal dagen begint het besef bij Meneer Hijmen door te dringen. Hij wordt om het minste boos. Als het hem niet lukt om zijn kleren aan te trekken, gooit hij ze met een grote smak op de grond en begint hij te schreeuwen. Zijn vrouw moet het helemaal ontgelden. Meneer Hijmen is boos op haar, omdat ze maar doorgaat met het zoeken naar alternatieven op internet. Het helpt toch allemaal niet.
Fase 3: marchanderen
Marchanderen is een ander woord voor onderhandelen. Mensen in deze fase willen het gevoel hebben iets te kunnen doen. Ze gaan onderhandelen door te denken: "Als ik iets doe, dan kan ik misschien nog wel genezen."Ze gaan bijvoorbeeld alternatieve behandelingen proberen of een bepaald dieet volgen. Je kunt ook denken aan iemand die nog graag de geboorte van een kleinkind wil meemaken. Deze persoon kan denken: "Ik zal goed de behandelingen volgen, zodat ik de geboorte nog kan meemaken. "Mensen onderhandelen in feite in gedachten met zichzelf of (als iemand gelovig is) met God.
Marchanderen kun je hieraan herkennen
* De client is gemotiveerd om dingen te veranderen die bij zijn levensstijl horen
* De client gaat met zichzelf onderhandelen. Hij stelt voor zichzelf een doel, dat hij kan halen asl hij bepaalde dingen doet of juist laat.
Tips voor de begeleiding:
* Respecteer de keuzes van de client om bepaalde dingen te doen of juist te laten om zijn doelen te bereiken.
* In deze fase helpt lotgenotencontact. Stimuleer de client om lotgenoten op te zoeken, bijvoorbeeld via een praatgroep.
Vervolg casus meneer Hijmen
Meneer Hijmen heeft op internet gelezen over een methode waardoor zieke mensen zich beter gaan voelen en soms zelfs genezen. Hij besluit die methode te gaan volgen. Deze bestaat uit een combinatie van koud douchen en ademhalingsoefeningen. Hij gaat hier fanatiek mee aan de slag en gaat zelfs een cursus volgen. Hij heeft tegen zichzelf gezegd dat als hij de hele cursus volgt, hij nog Kerstmis kan vieren voor hij sterft.
Fase 4: verdriet en depressie
Wanneer de client en zijn omgeving gaandeweg tot de ontdekking komen dat ontkennen, boos worden of marchanderen niet helpt, volgt vaak een depressieve fase. Deze fase wordt grotendeels veroorzaakt door de machteloosheid die je als rouwende voelt: er is niets wat je kunt veranderen aan de situatie. De werkelijkheid dringt steeds meer door tot de client en dat maakt dat hij zich verdrietig voelt.
Verdriet en depressie bij een client kun je hieraan herkennen:
* De client wordt stil en praat niet meer over zijn gevoelens, of hij wordt juist heel emotioneel
* De client blijft het liefst hele dag in bed liggen
* De client heeft geen eetlust meer (of eet juist heel veel)
* De client verzorgt zichzelf niet meer goed.
Tips voor de begeleiding:
* Deze periode is zwaar, zowel voor de client als voor zijn omgeving. Let op overbelsting van de sociale omgeving. Neem wat taken van hen over en stimuleer hen om ondersteuning te zoeken. eht is belangrijk dat de sociale omgeving af en toe afstand kan nemen.
* Benoem de gevoelens van de client die je waarneemt. Muziek kan helpen om de gevoelens te verwerken.
Vervolg casus meneer Hijmen
De afgelopen week is meneer Hijmen opeens heel stil. Zijn vrouw wil met hem praten over de situatie, maar daar gaat hij niet op in of hij begint te huilen. Ook het eten smaakt hem de laatste dagen niet meer. Zowel zijn vrouw als de zorgverleners vinden dat hij veranderd si. Hij was de afgelopen weken zo strijdbaar en daar is niks meer van te merken.
Fase 5: aanvaarding
Als de client ryuite geeft aan zijn emoties, zwakken deze op een gegeven moment af. De client kan bijkomen van de moeilijke momenten die hij heeft doorlopen in de vorige fasen. Niet iedereen haalt deze fase. Het verdriet krijgt een plaats en het slechte nieuws wordt aanvaard. De client berust in zijn situatie en gaat zich richten op de dingen en mensen die echt belangrijk voor hem zijn.
Aanvaarding bij een client kun je hieraan herkennen:
* De client praat rustig over zijn situatie
* De client praat over zijn wensen rondom het sterven en de uitvaart.
Tip voor de begeleiding:
* Praat in deze fase met de client over wat hij belangrijk vindt en zorg tijdens de laatste levensfase. Dit is een goed moment, omdat de client er nu voor openstaat om hierover na te denken.
Vervolg casus meneer Hijmen
Als de huisarts op bezoek komt, begint meneer Hijmen zelf te praten voer euthanasie. Zijn vrouw is verbaasd dat hij daar nu over begint. Als zij dat eerder ter sprake bracht, kapte hij dat af. Nu praat hij open over zijn euthanasiewens.