De SP werd in 1972 opgeriht door mensen vanuit de marxistisch-leninistische beweging, die het communisme in China als voorbeeld zagen. Eind jaren zeventig liet de partij die lijn los en probeerde vanaf die tijd een zetel in de Tweede Kamer te veroveren. Dat lukte in 1994.
De SP is ook altijd heel actief geweest buiten het parlement. De partij kwam op voor de belangen van groepen mensen die in de verdrukking zaten. Zo heeft de partij een hulp- en informatiedienst voor mensen die problemen hebben met zaken als belasting, huur of werk.
De huidige partijleider van de SP is Lilian Marijnissen