Inleiding
De meeste mensen met een psychiatrische stoornis praten niet openlijk over hun ziekte. In persoonlijke relaties en op het werk krijgt iemand met een persoonlijkheidsstoornis of een depressie namelijk al snel een etiket opgeplakt. Uit verhalen van ex-patiënten blijkt dat ze extra stress krijgen omdat ze bang zijn voor de reactie van anderen. Ook wanneer hun ziekte behandeld is en mensen weer kunnen deelnamen aan de samenleving, blijkt dat het maatschappelijk oordeel over hun ziekte erg hardnekkig is.
In het bieden van ondersteuning voor mensen met een psychiatrische stoornis is het belangrijk om de cliënt te zien als mens en persoon. Afhankelijk het doel van de ondersteuning zijn er drie benaderingen te onderscheiden:
Hieronder zullen deze drie benaderingen verder worden toegelicht.
Herstel
Herstel is een relatief nieuw concept in de geestelijke gezondheidszorg. Met herstel wordt in de ggz iets anders bedoeld dan genezing van ziekte alleen. In een herstelproces hervindt de cliënt de persoonlijke balans na ervaringen van (heftige) psychische problemen. De cliënt groeit over de rampzalige gevolgen van een psychiatrische stoornis heen en ontdekt daarbij mogelijkheden voor een betekenisvol leven met of zonder de psychische kwetsbaarheid. Mensen ontdekken dat zij alleen zélf betekenis kunnen geven aan hun psychische ervaringen.
Een herstelproces is persoonlijk, uniek en verloopt nooit volgens een vooropgesteld plan. Het beslaat veel verschillende aspecten. De cliënt krijgt weer hoop en een positief zelfbeeld, en hij kan weer zelf de regie voeren over een leven buiten de psychiatrie in een maatschappelijke omgeving.
Als persoonlijk begeleider ondersteun je de cliënt in het ontwikkelen van zelfreflectie, zelfvertrouwen en zelfkennis.
Psychosociale rehabilitatie
Een essentieel punt uit de Participatiewet is om mensen met een aandoening of ander probleem weer zo goed mogelijk te laten deelnemen aan de maatschappij (het normale alledaagse leven). Dat geldt ook voor cliënten met een psychiatrische stoornis. In dat kader spreek je van psychosociale rehabilitatie. Het gaat erom dat mensen met een psychiatrische problematiek worden begeleid om beter te functioneren. Daardoor kunnen ze tot hun eigen tevredenheid wonen, werken, leren en sociale contacten hebben in de omgeving van hun keuze. De professionele hulp wordt daarbij zo veel mogelijk beperkt: alleen de hulp die echt nodig is, wordt aan een cliënt gegeven.
De interventies zijn erop gericht om een cliënt zelfverzekerder te maken. Daarbij is het van groot belang dat de aandacht uitgaat naar zijn competenties, zijn sterke punten. Voorbeelden van interventies die worden gebruikt bij psychosociale rehabilitatie zijn:
vaardigheidsontwikkeling;
lotgenotenondersteuning;
arbeidstoeleiding en -ondersteuning;
hulpbronontwikkeling voor mensen met ernstige en langdurige psychiatrische beperkingen.
Psychosociale rehabilitatie gaat dus niet over het terugdringen van ziekte, maar over het verbeteren van functioneren in zelf gewenste rollen. Dus bijvoorbeeld beter functioneren als huisgenoot, als leerling, als vader of als lid van de voetbalclub. Rehabilitatie gaat uit van wat de cliënt zelf wil. Je zou kunnen zeggen dat goede rehabilitatie altijd het herstel ondersteunt.
Als persoonlijk begeleider specifieke doelgroepen werk je in dit proces van psychosociale rehabilitatie samen met de cliënt en anderen. Het gaat er met name om dat de cliënt weer de rollen op zich neemt die hij in de maatschappij wil vervullen, of dat hij bestaande rollen met meer tevredenheid gaat vervullen. Je ondersteunt je cliënten bij het ontwikkelen van hun eigen perspectief, het aanleren van nieuwe vaardigheden, hun eigen heroriëntatie, hun eigen rehabilitatieproces en hun eigen persoonlijk en maatschappelijk (eer)herstel.
De meeste vormen van behandeling zijn gericht op het verminderen van symptomen of het verminderen van lijden. Dat is logisch. Wanneer je klachten hebt, ga je naar de dokter, psycholoog of psychotherapeut. Je hoopt dat zijn behandeling je van je klachten afhelpt of ten minste je pijn vermindert. Met behandeling bedoelen we daarom elke vorm van professionele hulpverlening die gericht is op de genezing van ziekte en de vermindering van ziektesymptomen en lijden door het toepassen van geneeswijzen of therapie.
Goede behandeling kan natuurlijk een heel belangrijke bijdrage leveren aan herstel. Behandeling dringt de ziekte terug, zodat er ruimte ontstaat voor nieuwe gevoelens, doelen en zingeving. In dat geval ondersteunt behandeling herstel indirect.
Soms ondersteunt behandeling herstel direct, namelijk wanneer de cliënt tijdens de behandeling leert om zelf bepaalde dingen te doen die de symptomen van de psychiatrische stoornis verminderen. Behandeling kan dus ruimte maken voor herstel.
Behandeling bestrijkt met name de terreinen van psychische en lichamelijke ziekte en gezondheid, en verslaving. Behandeling is niet direct gericht op het verwezenlijken van wensen en het oplossen van problemen op andere levensgebieden (bijvoorbeeld wonen, werken, leren en sociale contacten). Soms komen die gebieden wel aan de orde omdat ze de ziekte beïnvloeden of door de ziekte beïnvloed worden. Maar het verkrijgen van een nieuwe woning of het afmaken van een opleiding worden meestal niet tot de taken van behandeling gerekend.
Als persoonlijk begeleider vertaal je bepaalde onderdelen van het behandelingsplan in begeleidingsactiviteiten, afgestemd op de wensen en mogelijkheden van je cliënt.