Granen zijn zaden van grassoorten. Graan is de verzamelnaam voor de zaden van grassen. Bijvoorbeeld rijst, tarwe, gerst en rogge zijn granen. Van granen worden diverse graanproducten gemaakt zoals bloem, brood, ontbijtgranen, couscous en pasta. Volkoren en bruine graanproducten staan in de Schijf van Vijf. Je hebt verschillende soorten granen.
- kiem: groeit in een plant, rijk aan eiwit, oliën, vitaminen en mineralen;
- Endosperm: grootste deel, rijk aan zetmeel;
- Bran: laagje om endosperm, verschillede lagen, rijk aan vezels;
- Schil.
Bij verfijnen van granen (zoals witbrood), wordt de schil, delen van het bra en soms zelfs de kiem
weggehaald; verlies van vezels, vitaminen, mineralen, eiwitten en oliën.
Graankorrel
Zemel
Hier bevind zich het grootste deel van de voedingsvezels, vitamines en mineralen. De zemel is de buitenste laag van de graankorrel en heeft als doel het beschermen en bedekken van de kern. De zemel is eigenlijk de zaadhuid die met de vruchtwand is vergroeid. Zemelen zijn slecht verteerbaar, maar zijn erg rijk aan vezels (cellulose) die voor een goede darmwerking zorgen.
Meelkern
De meelkern is het grootste onderdeel van de graankorrel en bevat voornamelijk eiwitten en zetmeel. De grote hoeveelheid zetmeel is een belangrijke voedingsbron voor de kiem wanneer de plant aan het groeien is. Ook B-vitamines, ijzer, fosfor, vet en water zijn hierin aanwezig.
Kiem
De kiem bevat voornamelijk onverzadigde vetzuren, vitamines en mineralen. De kiem bevat alle voedingsstoffen die de zaadkorrel nodig heeft om uit te groeien tot een plant. Omdat de kiem ook vet bevat, vermindert de houdbaarheid van het graan of de producten die eruit gevormd worden. Om deze reden wordt de kiem vaak verwijderd tijdens het productieproces.
De belangrijkste granen die voorkomen zijn:
Tarwe
Volkoren tarwe is een belangrijke bron van vezels, vitamines en mineralen. Tarwe bevat gluten. Mensen met de aandoening coeliakie kunnen geen gluten verdragen.
Meel en bloem is vaak gemaakt van tarwe. Het zit verwerkt in diverse producten zoals brood, pannenkoeken en couscous. Er zijn verschillende soorten tarwe, namelijk emmer, spelt, harde durum-tarwe en zachte broodtarwe.
Tarwe is een van de oudste gedomesticeerde planten. De domesticatie vond waarschijnlijk ongeveer 10.000 jaar geleden plaats in het Midden-Oosten en Afrika van Syrië tot Kasjmir en naar het zuiden tot in Ethiopië.
Rogge
Rogge wordt meestal vermalen tot roggemeel. Roggemeel heeft vaak een beetje grijsachtige kleur. Het meel wordt vaak gebruikt voor het maken van roggebrood maar ook voor ontbijtkoek en pepernoten. Als je roggemeel met tarwemeel vergelijkt, dan geeft tarwemeel meer energie. Maar er zitten meer vezels in roggemeel. Rogge groeit in het wild in midden- en oost-Turkije.
Gerst
Gerst komt vooral voor in warme landen zoals India maar ook in koudere landen gewoon als Nederland. Gerst is een goede bron van B-vitamines en foliumzuur, maar gerst is vooral rijk aan kiezelzuur, dit heeft een positieve invloed op het zenuwstelsel. Gerst wordt vooral gebruikt voor veevoer en natuurlijk: bier!
Haver
Haver is een van de gezondste graansoorten die je maar kan hebben. Haver is een volkorengraan, met de wetenschappelijke naam Avena sativa. Havergrutten, de minst bewerkte vorm, moeten heel lang koken, ook als ze gesneden zijn (de zogenaamde steel-cut oats). Daarom nemen de meeste mensen liever havermout of havervlokken die je weer zelf kan verwerken tot havermoutpap. Haver komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Europa en Zuidwest-Azië en is ontstaan uit de wilde haver (Avena sterilis).
Mais
Mais is een graansoort die vooral gegeten wordt als groente. Mais groeit en rijpt in een kolf. Sommige soorten mais hebben een heel hoog zetmeelgehalte. Andere soorten een hoog suikergehalte, zoals suikermais. Dit is de soort die we eten. Mais komt oorspronkelijk uit Midden-Amerika, waar het gewas duizenden jaren geleden door de oorspronkelijke bewoners veredeld werd tot grotere, voedzamere kolven.
Rijst
Rijst is een graansoort. Zilvervliesrijst staat in de Schijf van Vijf. Zilvervliesrijst bevat vezels en is een bron van koolhydraten en andere gezonde voedingsstoffen.
Zilvervliesrijst is een volkoren graanproduct. Volkoren graanproducten hebben positieve effecten op de gezondheid. Als je witte rijst gebruikt geldt daarom het advies om dat te vervangen door zilvervliesrijst. De meeste rijst wordt in China geproduceerd, maar de grootste exporteur is Thailand.
Gierst
Gierst bevat meer eiwitten en ijzer dan eender welke andere graansoort. Gierst bevat veel magnesium en vitamine B en is gunstig voor het cholesterolgehalte. In Afrika en Azië behoort gierst tot één van de belangrijkste voedingsmiddelen. Gierstkorrels zijn klein en rond. Gierst wordt meestal gekookt, maar ook geroosterd is het lekker. In het laatste geval verkrijg je een nootachtige smaak.
Gierst wordt verbouwt in vooral iets warmere landen in Europa. Ook in China en Amerika wordt gierst verbouwt.
Boekweit
De vruchtjes van de plant boekweit lijken op graankorrels en worden ook op die manier verwerkt in voedingsmiddelen. Net als granen staat boekweit daarom in de Schijf van Vijf. Omdat boekweit geen graan is, levert het niet dezelfde gezondheidsvoordelen als graanproducten.
In brood, pannenkoeken, grutten, koek en ontbijtgranen kan boekweit zitten. Boekweit is rijk aan koolhydraten, vezels, vitamine B1 en B6, en verschillende mineralen, zoals magnesium. In Polen en Frankrijk zijn nog belangrijke Europese productielanden van boekweit als voedselgewas.